Bizans İmparatorluğu Zamanında Amida (Diyarbakır) (IV.-VII. Yüzyıl)

Bu makalede, erken Bizans döneminde Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasında sürdürülen sınır savaşları ve Sasanilerin Amida'ya karşı gerçekleştirdikleri 359 ve 503 yılı kuşatmaları incelenerek, İmparatorluğu'nun doğuda takip ettiği sınır politikasının genel esasları tespit edilmektedir. Bizans ve Sasani İmparatorlukları arasındaki mücadelelerde, Mezopotamya'da Nisibis (Nusaybin), Anastasiopolis (Dara), Singara (Sincar), daha kuzeyde Silvan (Meyyafarikin), Theodesiopolis (Erzurum) gibi şehirlerin doğrudan sınır hattında olması hasebiyle imparatorluk için birinci dereceden önem arz ettikleri görülmektedir. Amida (Diyarbakır), Tella (Viranşehir), Resu'l Ayn (Ceylanpınar), Callinicum (Rakka) gibi yerleşim yerleri ise daha geride ikinci dereceden savunma hattı olmuşlardır. Sasani ordularının zaman zaman birinci hattı aşarak ikinci hattın en önemli şehri olan Amida'ya kadar gelmesi imparatorluk için bir alarm durumu olarak telakki edilmiş, sınırda katı önlemler alınmıştır. Roma kaynaklarında 4. yüzyılın ikinci yarısından 7. yüzyılın ortalarına kadar ki dönemde Amida vesilesiyle zikredilen olaylar, bu şehrin özellikle 363'ten sonraki dönemde askeri ve idari açıdan daha stratejik bir konum kazandığını göstermektedir

Amida during the Reign of the Byzantine Empire (4-7th Centuries CE)

This article examines in general the border wars between the Byzantine and the Sasanid empires in the early Byzantine period and in particular the Sasanid siege of Amida in 359 and 503. By focusing on these wars, the article presents the general principles of Byzantine borderland policy on its eastern borders. In the Byzantine struggle against the Sasanids, border cities in Mesopotamia such as Nisibis(Nusaybin), Anastasiopolis (Dara), Singara (Sincar), and further to the north, Silvan (Meyyafarikin) and Theodosiopolis (Erzurum), had primary importance. Other cities in the hinterland such as Amida (Diyarbakır), Tella (Viranşehir), Resu'l Ayn (Ceylanpınar), Callinicum (Rakka) were of secondary importance. Arrival of the Sasanid army to Amid triggered an alert that required the Byzantines to take drastic measures. The Roman sources indicate that because of intensive military activity around Amid from the second half of fourth century to the middle of seventh century, the city gained a new military and administrative status as well as a new strategic value after 363

PDF

___

ADONTZ, Nicolas, Armenia in Period of Justinian, The Political Conditions Based on the Naxarar System, (İng. çev. Nina G. Garsoian), Calouste Gulbenkian Foundation, Lisbon, 1970.
AGAPIUS (MAHBOUB) DE MENBIDJ, "Kitab al-Unvan", (Arapça metin ve Fransızca çev. A. A. Vasilev), Patrologia Orientalis, vol. V, VII, VIII, Paris, 1911-1912.
AMMIANUS MARCELLINUS, (with an English Translation by John C. Rolfe), vol. I, Harvard University Press, London, 1935.
ANONİM, Siirt Vekayinamesi, (Meydana Getiren Adday Şer), (Fransızca'dan çev. C. Kabadayı), Yaba Yayınları, İstanbul, 2010.
ANONİM, The Chronicle of Edessa (Urfa Kroniği), (İng. çev. B. Haris Cowper), The Journal of Sacred Literature and Biblical Record, (ed. B. H. Cowper), vol. V, New Series, London, 1864.
BELAZURÎ, Fütûhu'l Büldân, (Çev. M. Fayda), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
BLETERIE, Abbe de la "The History of Emperor Jovian", (İng. çev. J. Duncombe) Select Works of The Emperor Julian and Some Pieces of the Sophist Libanius, c. II, London, 1784, s.258-364.
BURY, J. B., The History of the Late Roman Empire, from Arcadius to Irene, (395 AD- 800 AD), vol. I, Macmillan & Co., London, 1889.
DODGEON, Michael H., LIEU, Samuel N. C., The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (AD 226-363): A Documentary History, Psychology Press, New York, 1994.
EUTROPIUS, Breviarium Historiae Romanae (Roma Tarihinin Özeti), (Çev. Ç. Menzilcioğlu), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2007.
EVAGRIUS, History of the Church in Six Books, from 431 to 594, (Translated from the Greek with Memoirs of Authors), Henry G. Bohn, London, 1854.
FRYE, R. N., "The Political History of Iran Under The Sasanians" Cambridge History of Iran, vol. 3/1, (ed. E. Yarshater), Cambridge University Press, Cambridge, 2006, s.116-180.
GIBBON, Edward, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, vol. I, III, VI William Y. Birch & Abraham Small, Philadelphia, 1804-1805.
GÖYÜNÇ, Nejat, "Diyarbakır", Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul, 1994, Diyanet Yayınları, s.464-469.
GREATREX, Geoffrey-LIEU Samuel N.C., The Roman Eastern Frontier And The Persian Wars, (Part II AD 363-630), Routlege Tayor & Francis Group, London & New York, 2002.
GREGORY ABU'L FARAC (BAR HABREUS), Abu'l-Farac Tarihi, (çev. Ö. R. Doğrul), c. I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
HOLMES, W. G., The Age of Justinian and Theodora, vol. I, G. Bell & Sons, London, 1907.
HONIGMANN, Ernst, Bizans Devleti'nin Doğu Sınırı, (çev. F. Işıltan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1970.
IBNU'L ESIR, İzzeddin Ebu'l Hasan Ali b. Muhammed, el-Kamil fi't Tarih, c. I, (çev. A. Köşe), Bahar Yayınları, İstanbul, 1989.
IŞILTAN, Fikret, Urfa Bölgesi Tarihi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1960.
JAMES OF EDESSA, "The Chrological Canon James of Edessa", (İng. çev. E. W. Brooks) Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Bd. LIII, 1899.
JOHN BISHOP OF EPHESUS, The Third Part of Ecclessiestical History of John Bishop of Ephesus, (İng. çev. R. Payne Simith), Oxford University Press, Oxford, 1860.
JOHN MALALAS, The Chronicle of John Malalas, (ing. çev. E. Jeffreys, M. Jeffreys, R. Scott, Brian Croke, Jenny Ferber, Simon Franklin, Alan James, Douglas Kelly, Ann Moffatt, Ann Nixon), Australian Association for Byzantine Studies, Melbourne, 1986.
JOSHUA STYLITE, The Chronicle Joshua the Stylite, (Süryanice metin ve İng. çev. W. Wright), Cambridge University Press, Cambridge, 1882. (Türkçe Tercüme: Urfa ve Diyarbakır'ın Felaket Çağı, (çev. M. Yanmaz), Yeryüzü Yayınları, İstanbul, 1996).
KEIGHTLEY, Thomas, History of The Roman Empire, from the Accession of Augustus to the End of the Empire of the West, (Ed. J. T. Simith), Hilliard, Gray, & Company, Boston, 1841.
KIEPERT, Henrich, A Manual of Ancient Geography, Macmillan & Co, London, 1881.
KÜTÜK, Ahmet, Bizans İmparatorluğu Döneminde Nusaybin'in Siyasi, Sosyal, İktisadi, Mimari ve Kültürel Durumu, (IV.-X. Yüzyıl),(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Elazığ, 2012.
KÜTÜK, Ahmet "Nusaybinli Aziz Yakub ve Nusaybin Şehrinin Manevi Savunması (MS. 338-350)", Mukaddime Dergisi, Sayı: 5, 2012/1, s.1-24.
LANGE, Christian The Portrayal of Christ in Syriac Commentary on the Diatessaron, Corpus Sicriptorum Christianorum Orientalium, vol. 616, Tom. 118, In Aedibus Peeters, Louvaii, 2005. LIEU, Samuel, "Nisibis", Encyclopedia Iranica (http://www.iranicaonline.org/articles/nisibis-city-in-northern-mesopotamia) (Erişim: 06.03.2015).
LONG, George "Amida" Dictionary of Greek And Roman Geography, (ed. W. Smith), vol. I, Little Brown & Company, Boston, 1854, s.122.
MAHON, Lord, The Life of Belasarius, John Murray, London, 1829.
MITCHELL, S. Augustus, Mitchell's Ancient Geography, E. H. Butler & Co, Philadelphia, 1868.
MŞİHA ZHA, Erbil Vekayinamesi, (çev. E. Sever), Yaba Yayınları, İstanbul, 2002.
OMAN, C. W. C., The Byzantine Empire, G. P. Putnam's Sons, New York, 1908.
PARRY, Oswald H., Six Months in a Syrian Monastery, Horace Cox, London, 1895.
PROCOPIUS, History Of The Wars, (İng. Çev. H. B. Dewing), C. I, The Macmillan Co., London, 1914.
RAWLINSON, George, Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, vol. I, III, John W. Loyell Company, New York, ts.
SEBEOS, The Armenian History attributed to Sebeos, (İng. çev. ve notlar: R. W. Thomson), Liverpool University Press, Liverpool, 1999.
SEGAL J. B., Edessa (Urfa), (çev. A. Arslan), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002. SELWOOD, D. - EIr., "Amida", Encyclopedia Iranica, vol. I, (http://www.iranicaonline.org/articles/amida-pers), (Erişim: 09.03.2015)
STRABO, The Geography of Strabo, (İng. H. C. Hamilton-W. Falconer), vol. III, George Bell & Sons, London, 1889.
SYKES, P. M., A History of Persia, vol I, Macmillan & Co., London, 1915.
THEOPHYLACT SIMOCATTA, The History of Theophylact Simocatta, (İng. çev. ve Notlar: Michael ve Mary Whitby), Oxford University Press, Oxford, 1988.
URFALI MATEOS, Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1156) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), (Türkçe çev. H. D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1987.
VASILEV, A. A., "The Struggle with Seracens (867-1057)", Cambridge Medieval History, vol. IV, Cambridge University Press, Cambridge, 1923, s.139-150. WOLFGANG, Felix, "Chionites", Encylopedia Iranica, vol. V, (http://www.iranicaonline.org/articles/chionites-lat) (Erişim: 08. 02. 2015).
YİNANÇ, Mükrimin Halil-DARKOT, Besim, "Diyarbekir", İslam Ansiklopedisi, c. III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir, 1997, s.601-626.
ZACHARIAH OF MITYLENE, The Syriac Chronicle Known as That of Zachariah Mitylene, (İng. çev. F. J. Hamilton-E. W. Brooks), Methuen & Co., London, 1899.
ZOSIMUS, The History of Count Zosimus, Sometime Advocate and Chancellor of the Roman Empire, (İng. çev. With the notes of the Oxford Edition), J. Davis, Essex- Street, London, 1814.