Artuklular Döneminde Meyyâfârikîn (Silvan)

Bu çalışma Artuklular döneminde Silvan Meyyâfârikîn (Silvan) şehrinin siyasal ve sosyoekonomik yapısını incelemektedir. IV. yüzyılın sonu ya da V. yüzyılın başında Süryânî Piskopos Marûsâ tarafından kurulan Meyyâfârikîn (Silvan), tarihi el-Cezîre bölgesinin önemli merkezlerinden biridir. İyaz b. Ğanem tarafından 17/640 yılında fethedilerek İslâm topraklarına dâhil edilen şehir, bu tarihten itibaren Müslümanlar tarafından yönetilmiştir. Erken dönemlerde merkeze bağlı Şam, el-Cezîre ya da Ermeniyye eyaletine bağlı olarak idare edilen Meyyâfârikîn'de IX. yüzyılın ikinci yarısında Şeybânîler hüküm sürmüş, şehre daha sonra sırasıyla Hamdânîler, Mervânîler, Selçuklular, Artuklular ve Eyyûbîler hâkim olmuştur. Mervânîler döneminde en parlak dönemini yaşayan şehir zamanla düşüşe geçse de Artuklu Emiri Necmeddîn'in şehre hâkim olması ile kendisini nihai bir çöküşten kurtaracak olan yeni bir yükseliş ivmesini yakalayabilmişti

Mayyāfārqīn (Silvan) in Artuqids Period

This article examines the political and socio-economic structure of Mayyāfārqīn in Artuqids period. Syriac Bishop Marutha founded Mayyāfārqīn (Silvan) in the late fourth or early fifth century and the city soon became one of the most important centres of the historical al-Djazīrah. In 640 CE the city was captured by Muslim commander Iyaz b. Ganam. It was governed as connected with Sham, al-Djazīrah and Armaniyya provinces in early Islamic period and after that dominated by Shaibanids, Hamdanids, Marwanids, Saljuqids, Artuqids and Ayyubids, respectively. The city had its richest period in the Marvanids period but after then it started to decline. As Artuqid ruler Necmeddin took control of the city, it was saved from a collapse and gained a rising momentum

PDF

___

Abû‟l-Farac, Gregory (Bar Hebraeus), Abû’l-Farac Tarihi, C. 2, Süryânîce‟den İngilizce‟ye çeviren: Ernest A. Wallis Budge, Türkçe‟ye çeviren: Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK Yayınları, 1999.
Acar, Abdurrahman, “Mardin Artuklularında Adlî Teşkilat ve Artuklu Kadıları,” I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, C. 1, Ed. İbrahim Özcoşar, Mardin: 2008, ss. 287-300.
Akgündüz, Murat “Artuklular Zamanında Diyarbakır‟da İlmi Faaliyetler,” I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, (20-22 Mayıs 2004,) Editörler: Kenan Ziya Taş / Ahmet Kankal, Diyarbakır: 2004, ss. 189-191.
Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, çev. Hrand D. Andreasyan, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2007.
Altun, Ara, “Artuklular,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: MEB Yayınları, 1991, ss. 418-419.
Alptekin, Coşkun, “Artuklular,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: DİB Yayınları, 1991, ss. 415-418.
Alptekin, Coşkun, “Artuklular,” DoğuĢtan Günümüze Büyük Ġslam Tarihi Ansiklopedisi, C. 8, İlmî Müşâvir ve Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, Yay. Kenan Seyithanoğlu, Ahmet Rüştü Çelebi, Ahmet Hurşitoğlu, Vahbi Vakkasoğlu, Ahmet Taşgetiren, İstanbul: Yeni Çağ Yayınları, 1992, ss. 170-193.
Amedroz, H. F., “The Marwānid Dynasty at Mayyāfāriqīn in the Tenth and Eleventh Century A.D.,” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (Ocak 1903), ss. 123-154.
Apak, Adem, “Emevîler Döneminde Anadolu‟da Arap-Bizans Mücadelesi,” Uludağ Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, (2009), ss. 95-122.
Artuk, İbrahim, Mardin Artukoğulları Tarihi, İstanbul: Gençler Kitabevi, 1944.
Artuk, İbrahim-Cevriye Artuk, Artukoğulları Sikkeleri, İstanbul: Sümer Kitabevi, 1993.
Ataoğlu, Remzi, “İbnü‟l Ezrak‟a Göre Artukluların Nesebi,” Tarih Ġncelemeleri Dergisi, IX, (1994), ss. 407-413.
Ataoğlu, Remzi, “Artuklu-Eyyubi İlişkileri,” Tarih Ġncelemeleri Dergisi, X, (1995), ss. 71-90.
Azîmî, Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle Ġlgili bölümler: H. 430-538), (Metin, çeviri, notlar ve açıklamalar: Ali Sevim), Ankara: TTK Yayınları, 1988.
Bahâeddîn b. Şeddâd, en-Nevâdiru’s-Sultâniyye fi’l-Mehâsini’l-Yûsufiyye ev Sîretu Salâhuddîn, (nrş. Cemaleddîn eş-Şeyyâl,) Kahire: 1994.
Beysanoğlu, Şevket, Anıtları ve Kitâbeleri ile Diyarbakır Tarihi, I, Ankara: Diyarbakır Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, 1998.
Beysanoğlu, Şevket, Bütün Cepheleriyle Diyarbakır, İstanbul: Şehir Matbaası, 1962.
Bezer, Gülay Öğün, Begteginliler, Erbil’de Bir Türk Beyliği (526-630 / 1132-1233), İstanbul: Türkgev, 2000.
Bulduk, Abdulgani, El-Cezîre’nin Muhtasar Tarihi, (Yayına Hazırlayanlar: Mustafa Öztürk / İbrahim Yılmazçelik), Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2004.
Butler, Alban, The Lives of the Fathers, Martyrs, and Other Principal Saints, Dublin: 1845.
Catholic Encyclopedia (1913)/Martyropolis, http://en.wikisource.org/wiki/Catholic_ Encyclopedia_(1913)/Mar-tyropolis, Erişim Tarihi: 24.10.2011, 11.00.
Çevik, Adnan, XI-XIII. Yüzyıllarda Diyâr-ı Bekr Bölgesi Tarihi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2002.
Dalkılıç, Neslihan-F. Meral Halifeoğlu, “Diyarbakır Merkez ve İlçelerinde Yer Alan Tarihi Köprüler,” I. Uluslararası Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Sempozyumu Bildirileri, (25-27 Mayıs 2009), Editörler: Yener Öztürk / Kenan Haspolat, Ankara: 2010, s. 373-374.
Darkot, Besim, “Meyyâfârikîn,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 8, Eskişehir: MEB Yayınevi, 1997, ss. 601-605.
Ebû‟l-Fidâ, İmâdeddîn İsmail b. Muhammed b. Ömer, Târîhu Ebî’l-Fidâ el-Müsemmâ el-Muhtasar fî Ahbâri’l-BeĢer, C. 2, (Tahkik: Mahmud Deyyûb), Beyrut: 1997.
el-Hamevî, Yâkût, Mu‘cemu’l-Buldân, C. 5, Beyrut 1977.
el-Hamevî, El-Abdu‟l-Memlûk Ebî el-Fedâîl Muhammed b. Ali, et-Târîh el-Mansûrî, Telhîs el-KeĢfu’l-Beyân Fî Havâdis ez-Zaman, (nşr. Butrus Garyazniyeviç), Moskova: 1963.
el-Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-Ġbâd, (nşr. Ferdinand Wüstenfeld), Göttingen 1848.
el-Makrîzî, Takiyyeddîn Ebî‟l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdi‟l-kâdir el-Ubeydî, esSülûk li Ma’rifeti Düvelü’l-Mülûk, C. 1, (tahk. Muhammed Abdü‟l-kâdir Atâ), Beyrut: 1997.
Grousset, René, Ermenilerin Tarihi, İstanbul: Aras Yayınclık, 2006.
Gök, Halil İbrahim, “Artuklular-Musul Atabeyliği İlişkileri,” I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, C. 1, Ed. İbrahim Özcoşar, Mardin: 2008, ss. 161-210.
Gümüş, Ercan, “İbnü‟l-Ezrak ve Eseri „Meyyâfârikîn ve Âmîd Tarihi‟ Üzerine Türkiye‟de Yapılan Çalışmalar Işığında Bir Değerlendirme,” e-ġarkiyat Ġlmi AraĢtırmalar Dergisi, VII, (Nisan 2012), ss. 3-13.
Hillenbrand, Carole, “The Establishment of Artuqid Power in Diyār Bakr in the Twelfth Century,” Studia Islamica, No. 54 (1981), ss. 129-153.
Hillenbrand, Carole, “Some Medieval Islamic Approaches to Source Material: The Evidence of a 12th Century Chronicle,” Oriens, C. 27, (1981), ss. 197-225.
Hillenbrand, Carole, “Mayyāfārikīn,” The Encyclopedia of Islam, C. 6, Leiden: E. J. Brill, 1991, ss. 930-932.
Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1970.
İbn Hallikân, Ebû Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Vefeyâtu’lA’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, C. 5, (Yayına Hazırlayan: İhsân Abbâs), Beyrut: 1994.
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, C. 12, (tahk. Cûde Muhammed Cûde), Kahire: 2006.
İbn Şeddâd, El-A‘lâku’l-Hatîra, III/I, (nrş. Yahya Abbâre), (Dımaşk 1968)
İbn Tağrîberdî el-Atâbekî, Ebî‟l-Mehâsin Yûsuf, en-Nücûmu’z-Zâhira fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhira, C. 5, (nşr. Muhammed Hüseyin Şemseddîn), Beyrut:1992.
İbn el-Adim, “Artukluların Haleb‟deki Hakimiyeti,” Tarih Ġncelemeleri Dergisi, XXIII/2, (2008), ss. 227-260.
İbnu‟l-Adîm el-Halebî el-Hanefî, El-Mevlâ es-Sâhib Kemâleddîn Ebî‟l-Kâsım Ömer b. Ahmed b. Hibetullâh, Zubdetu’l-Haleb min Târîhi Haleb, (nşr. Halil el-Mansûr), Beyrut: 1996.
İbnü‟l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, Ġslâm Tarihi, C. 10, 11, (çev. Abdülkerim Özaydın), İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
İbnu‟l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârikîn ve Âmid, British Museum, Or. 5803.
İbnu‟l-Ezrak, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), (Araştırma, inceleme ve notlarla çeviren: Ahmet Savran), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 1992.
Küçükaşçı, Mustafa S., “Anadolu‟da Arap-Bizans Mücadelesi ve „Sâife‟ Seferleri,” Türk Kültürü Ġncelemeri Dergisi, 2, (2000,) ss. 9-30.
İbnu‟l-Verdî, Zeynuddîn Ömer b. Muzaffer eş-Şehîr, Târîhu Ġbnu’l-Verdî, C. 2, Beyrut: 1996.
Kâtip Ferdî, Mardin Artuklu Melikleri Tarihi, (nşr. Ali Emirî, haz. Y. Metin Yardımcı, ed. İbrahim Özcoşar, Hüseyin H. Güneş), İstanbul:2006.
Keskinbora, Kadircan, “Artuklularda Bilim ve Sağlık,” I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, C. 1, Ed. İbrahim Özcoşar, Mardin: 2008, ss. 491-514.
Köprülü, M. Fuad, “Artuk Oğulları,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 1, Eskişehir: MEB Yayınları, 1997, ss. 617-625.
Marcus, Ralph, “The Armenian Life of Marutha of Maipherkat,” The Harvard Theological Review, C. 25, No. 1 (Ocak 1932), ss. 47-71.
Merçil, Erdoğan, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1991.
Merçil, Erdoğan, “Sultan Salâhaddîn Eyyubi‟nin Anadolu‟daki Türk Devletleriyle Münasebetleri,” Eyyubiler, Yönetim, Diplomasi, Kültürel Hayat, Editör: Önder Kaya, İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
Minorsky, V., “Meyyâfârikîn,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 8, Eskişehir: MEB Yayınevi, 1997, ss. 196-201.
Minorsky, V., “Mayyāfārikīn,” The Encyclopedia of Islam, C. 6, Leiden: E. J. Brill, 1991, ss. 928-929.
Mitchell, Stephen, A History of the Later Roman Empire, A.D. 284-651, Blackwell Publishing, 2007.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Düvel, (Selçuklular Tarihi) C. 2, (yay. Ali Öngül), İzmir: Akademi Kitabevi, 2000.
Procopius, Of the Buildings of Justinian, İngilizceye çeviren: Aubrey Stewart, Londra: 2005.
Redgate, A. E., The People of Europe, The Armenians, Blackwell Publishing, 2000.
Robinson, Chase F., “Ibn al-Azraq, His „Ta‟rīkh Mayyāfāriqīn,‟ and Early Islam,” Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, C. 6, No. 1, (Nisan 1996), ss. 7-27.
Savcı, Süleyman, Silvan Tarihi (Mafarkın Âbide ve Kitabeleri), Diyarbakır: Diyarbakı Matbaası, 1956.
Savran, Ahmet, “Meyyâfârikîn,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara: DİB Yayınları, 2005, ss. 511-512.
Sevim, Ali, “Artuk Oğlu İlgâzi,” Makaleler, C. 1, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 187-241.
Sevim, Ali, “Temürtaş‟ın Halep Hâkimiyeti,” Makaleler, C. 1, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 327-342.
Sevim, Ali, “İbnü‟l-Adîm‟in „Zübdetü‟l-Haleb Min Tarihi Haleb‟ Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler,” Makaleler, C. 2, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 607-776.
Sevim, Ali, “İlgâzi Necmeddin,” Makaleler, C. 3, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 91-98.
Sevim, Ali, “Timurtaş,” Makaleler, C. 3, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 147-152.
Sevim, Ali, “Tarihu Meyyâfârikin ve Âmid‟in Mervanlılar Bölümü‟nün Yayını Münasebetiyle,” Makaleler, C. 3, (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın / Süleyman Özbek), Ankara: Berikan Yayınevi, 2005, ss. 172-196.
Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara, TTK Yayınevi, 1998.
Süryani Mihail, Süryani Mihail Vekayinâmesi, C. 2, Ankara: TTK Kütüphanesi, 1944.
Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul : İSAR, 1998.
Şeşen, Ramazan, Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti (Hicrî 569-589 / Milâdî 1174-1193), İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1983.
Şimşek, Mehmet, “Diyarbakır‟da Gömülü Süryani Azizler,” I. Uluslararası Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, (25-27 Mayıs 2009, Diyarbakır) Ed. Yener Öztürk / Kenan Haspolat, Ankara: 2010.
Taylor, J. G., “Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood,” Journal of the Royal Geographical Society of London, 35, (1865), ss. 21-58.
Tufantoz, Abdurrahim, Ortaçağ’da Diyarbekir, Mervanoğulları / 990-1085, Ankara: Aça Yayınları, 2005.
Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-Ġslâm Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003.
Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2004.
Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2004.
Uçar, Şahin, Anadolu’da Ġslâm-Bizans Mücadelesi, İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, Türkiye’nin Tarihsel Coğrafyası ve Tarihsel Adları Üzerine Alfabetik Düzende Bir Ġnceleme, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1993.
Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar: Edouard Dulaurer / Halil Yınanç), Ankara: TTK Yayınları, 2000.
Väth, Gerhard, “Artuklu Beyliği‟nin Yönetimi,” çev. Mehmet Ersan, Türk Dünyası Ġncelemeleri Dergisi, C. 3, (İzmir: 1999,) ss. 233-260.
Yalçın, Asnu-Bilban, “VI. Yüzyılda Roma İmparatorluğu‟nun Doğu Sınırları ve Âmida (Diyarbakır) Kenti,” 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu Bildirileri, (20-22 Mayıs 2004, Diyarbakır) Ed. Kenan Ziya Taş / Ahmet Kankal, Diyarbakır: 2004, ss. 225-235.
Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi I, Selçuklular Devri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944.
Yinanç, Mükrimin Halil, “Diyarbekir,” Ġslam Ansiklopedisi, C. 3, Eskişehir: MEB Yayınevi, 1997, ss. 605-626.