ARTIK HER ŞEHİRDE BİR MÜZE OLACAK: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE HALKEVLERİNİN MÜZECİLİK ÇALIŞMALARI

Çok köklü bir tarihî miras devralan Türkiye Cumhuriyeti’nin bu tarimirası koruyup gelecek kuşaklara aktarabilmesi için müzeler hayati öneme sahipti. Bu doğrultuda devletin kuruluşundan itibaren müzecilik alanında önemli adımlar atıldı. Cumhuriyet Dönemi’nde Türk müzeciliğinin gelişiminde 1932-1951 yılları arasında faaliyet gösteren halkevleri önemli bir dönüm noktası oldu. Halkevlerinin dokuz çalışma şubesinden biri olan müze ve tarih şubelerine, müzesi olmayan şehirlerde müze kurma, mevcut müzelerin koleksiyonlarına katkı sağlama, bulundukları bölgedeki tarihî eserleri tespit ederek envanterini çıkarıp koruma altına alma gibi görevler verildi. Halkta tarih ve tarihî eser bilinciyle müze kültürü oluşturmak da halkevlerinin bu alandaki sorunlulukları arasındaydı. Bu doğrultuda bazı halkevleri tarafından genel müzeler kurulurken bazıları tarafından da tematik müzeler açıldı ve bu tematik müzeler arasında inkılâp müzeleri de yer aldı. Ayrıca halkevleri, araştırma gezisi, bağış ya da satın alma yoluyla temin ettiği binlerce eseri yok olmaktan kurtararak müzelerin envanterine kazandırdı. Türk müzecilik tarihi ve halkevlerinin kurum tarihi literatürüne katkı sağlaması amaçlanan bu çalışmada, dönem kaynaklarından istifade edilerek halkevlerinin Erken Cumhuriyet Dönemi Türk müzeciliğine katkıları incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

halkevleri, müzecilik, tarih ve müze şubesi

"EVERY CITY WILL HAVE A MUSEUM”: MUSEOLOGY ACTIVITIES OF PEOPLE'S HOUSES IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

For the Republic of Turkey, which inherited a deeply rooted historical heritage, museums were of vital importance in preserving this legacy and passing it on to future generations. In this context, significant steps were taken in the field of museology since the establishment of the state. During the Republican Era, spanning from 1932 to 1951, People's Houses emerged as a crucial turning point in the development of Turkish museology. One of the nine working branches of People's Houses, the museum and history branches, were tasked with significant roles such as establishing museums in cities without them, contributing to the collections of existing museums, and identifying historical artifacts in their respective regions, cataloging and preserving them. Additionally, creating a sense of historical consciousness and promoting a museum culture within the public was among the responsibilities of People's Houses. Accordingly, some People's Houses established general museums, while others opened thematic museums, including revolutionary museums. Furthermore, People's Houses rescued thousands of artifacts from potential oblivion through research trips, donations, or purchases, adding them to museum inventories. This study aims to contribute to the literature on Turkish museology history and the institutional history of People's Houses by examining their contributions to early Republican Era Turkish museology in the light of the sources of the period.

Keywords:

peoples houses, museology, history and museum branch,

PDF

___

AHÇI, Ahmet, Balıkesir Halkevinin Türk Modernleşmesi Yönündeki Faaliyetleri (1933-1951), (Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya 2007.
AKKUŞ, Mine, Bursa Halkevi ve Uludağ Dergisi, (Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2004.
AKTAŞ, Halil, Samsun Halkevi (1932-1951), (Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Tokat 2015.
ALKAN, Fikret-Ayşegül Koyuncu Okca, “Kent Müzesi Kurulum Süreci ve Yerel Müzecilik”, Internatıonal Academic Social Resources Journal, (7) 43, 2002, s. 1352-1360.
Ankara Halkevi Bir Yıl İçinde 300. 000 Vatandaşı Çatısı Altında Topladı, 1935–1936, Ankara 1936.
ARIK, Remzi Oğuz, Halkevlerinde Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu, CHP Halkevleri Yayınlarından Kılavuz Kitapları: XXI, Ankara 1947.
ARIKAN, Zeki, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Atatürk Yolu, Yıl 12, C.6, S.23. s. 261-280.
Aydın Halkevi Broşürü, Nefaset Matbaası, İzmir 1933.
AYSAL, Necdet, “Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü ve Gelişim Süreci”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 33-34, Mayıs-Kasım 2004, s. 241-263.
AYSAL, Necdet-Ahmet Avcı, “Cumhuriyet Döneminde Kültürel Değişimin Bir Simgesi: Ankara Etnografya Müzesi, History Studies, C.11, S.5 Ekim 2019, s. 1433-1455.
Baha Hulusi, “Anadolu Gençliği Nasıl Çalışıyor’’, Vakit, 23 Eylül 1933, s. 8.
BİRSİN, Serpil, Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Müzecilik Bağlamında Butik Müze, (İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2015.
BORA, Tuğba, Elazığ Halkevi ve Neşriyatının Türk Halkbilimi Bakımından Değerlendirilmesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2022.
CİVCİ, Sultan, Halkevleri ve İzmir Halkevinin Faaliyetleri (1932-1951), (Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir 2013.
DOĞAN, Hüsne, Maraş Halkevi ve Faaliyetleri, (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2017.
ERDOĞAN, Celaleddin, Adana Halkevi (1933-1951), (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nevşehir 2017.
FIÇICI, Nazım, Gümüşhane Halkevleri, (Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2013.
GÜLBEYAZ, Gökhan, Kuruluşundan Kapanışına Malatya Halkevi, (Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırşehir 2016.
GÜLCÜ, Nursel, Antalya Halkevi ve Faaliyetleri (1932-1951), (Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Antalya 2016.
GÜNDÜZ, Filiz, “Osman Hamdi Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 468-469.
HASAR, Veysel, Atatürk Dönemi’nde Ankara Halkevi ve Faaliyetleri (1932-1838), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2022.
IŞIN vd, M. Akif, Sinop, Dönmez Ofset, Ankara 1992.
İLİKHAN, Seda, Eğitsel Bir Mekan Olarak Halkevlerinin Yaygın Eğitim Çalışmaları: Bolu Halkevleri Örneği (1932-1951), (İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Malatya 2019.
İPEK, Atike, Aydın İli ve İlçeleri Halkevleri Faaliyetleri, (Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2020.
KANSU, Nafi Atuf, “Halkevlerimiz”, Ülkü, C.XIII, S.73, Mart 1939, 7-8.
KARAKUZUOĞLU, Gülsüm, Kastamonu Halkevi ve Faaliyetleri, (Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2008.
KAŞ, Hasan, Isparta Halkevi Çalışmaları ve Ün Dergisi (1934-1950), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
KAYA, Berna, Bir Halk Eğitimi Kurumu Olarak İzmit Halkevi (1932-1951), (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2008.
KAYNAR, Osman, Konya Halkevinin Türk Modernleşmesindeki Yeri (1932-1951), (Dumlupınar Üniversitesi sosyal Bilimler Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya 2007.
MERCİN, Levent, “Müzeler ve Toplum”, 38. Uluslararası Asya ve Afrika Çalışmaları Kongresi, 10.09, 2007.
ONAR, Türkkan, Afyon Halkevi ve Taşpınar Dergisi’nin Halk Bilimi Unsurları Bakımından Değerlendirilmesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2019.
ÖNDER, Mehmet, “Atatürk ve Müzeler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C.6, S. 16, 1989, s. 63-73.
ÖZKASIM, Hale-Semra Ögel, “Türkiye’de Müzeciliğin Gelişimi”, İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, S. 1, Aralık 2005, 96-102.
ÖZRİLİ, Yaşar-Oktay Başak, “Hafıza Odası Müzeler ve Kültürel Kimlik”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.26, Şubat 2021, s. 83-93.
Sinop Halkevi Broşürü, Sinop Vilayet Matbaası, Sinop 1933.
ŞAHİN, Mehmet, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Müzecilik (1846-1938), (Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
ŞİMŞEK, Sefa, Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Olarak Halkevleri 1932–1951, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2002.
TEKİN, Gözde, Trakya Halkevleri ve Halkevi Dergileri Üzerine Bir İnceleme, (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2014.
TEZCAN AKMEHMET, Kadriye, “Yaşayan Müze Kavramı Üzerine Bir İnceleme”, Yaratıcı Drama Dergisi, 12(2), 2017, s. 1-16.
TOKSOY, Nurcan, Halkevleri Bir Kültürel, Kalkınma Modeli Olarak, Orion Yayınevi, Ankara 2007.
ONAR, Türkkan, Afyon Halkevi ve Taşpınar Dergisi’nin Halk Bilimi Unsurları Bakımından Değerlendirilmesi, (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2019.
UÇAR, Murat, Türkiye’de Müzeciliğin Tarihsel Gelişiminin Kurumsalcı Bakış Açısıyla Analizi, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2009.
YOLUN, Murat, “Türkiye’de Ulus Devletin İnşa Sürecinde İnkılapları Görselleştirmek: İnkılap Müzesi Arayışları”, Belgi, S. 24, 2002, s. 1-16.
ZÜLFİKAR, Ayşe Burcu-Özgür Ediz, “Değişen Müze ve Müzecilikte Sergilemenin Teknoloji Boyutunun İncelenmesi: Bursa Panorama Müzesi Örneği”, Lycus Dergisi, S. 2, Aralık 2020, s. 67-100.