AKDENİZ’E YÖNELİK İTALYAN TEHDİDİ VE TÜRKİYE’NİN DİPLOMATİK ÇÖZÜM ARAYIŞLARI (1935-1936)

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya, artan nüfusu karşısında önemli bir problem ile karşı karşıya gelmiş, bu durumu fırsata çevirmeye çalışan ve 1922 yılında İtalya ‘da iktidara gelen Mussolini, ülkesinin dış politikasında ciddi değişimlere giderken, daha önce vazgeçilen Türkiye emellerini de tekrar gündeme gelmiştir. 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin İtalya üzerinde yarattığı olumsuzluk mali durum Mussolini’nin yeni arayışlara yönelmesini tetiklemiş ve bu yönde 19 Mart 1934’teki açıklamasında İtalya ‘nın istikbalinin Avrupa’dan daha ziyade, daha çok Afrika ve Asya ‘da olduğunu ifade etmesi; İtalya’nın Orta ve Yakın Doğu’da yayılma emellerini ortaya çıkarmış ve bu durum Türkiye’yi rahatsız etmiştir. Bu doğrultuda, uluslararası siyasette saygınlığını arttıran Türk Hükûmeti, İtalyan yönetiminin emellerini takip etmek suretiyle gerçekleşmesi muhtemel değişimlere karşı siyaset geliştirme gayretiyle hareket etmiştir. dönemin Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreter Vekili Mehmet Emin Ali Türkgeldi, farklı Avrupa merkezlerindeki Türkiye büyükelçiliklerinden sağlanan verileri de merkeze alarak Avrupa’daki politik değişimleri ele alan altmış dört sayfalık bir rapor hazırlamıştır. İtalya’nın Akdeniz siyaseti özelinde de önemli tespit ve değerlendirmeleri Türkiye’nin bu savaş öncesinde bölgeye ilişkin politikaları bağlamında fevkalade yol gösterici olmuştur. Araştırmanın yöntemi, veri toplama tekniği olarak doküman analizine dayanmaktadır. Araştırma konusu ile ilgili olarak başta akademisyenler, gazeteciler ve araştırmacılar tarafından derlenmiş, hazırlanmış ve yayınlanmış kitaplar, makaleler, raporlar, haberler, yorumlar gibi verilerden yararlanılmıştır. Döneme ilişkin belgelerin çalışmaya ışık tutması amacıyla Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye, İtalya, Akdeniz, Tevfik Rüstü Aras

The Italian Threat Directed Towards the Mediterranean and Turkey’s Diplomatic Seeking Solution (1935-1936)

After the First World War, Italy faced an important problem in the face of its increasing population, trying to turn this situation into an opportunity and coming to power in Italy in 1922, Mussolini made serious changes in the foreign policy of his country, while Turkey’s ambitions, which were abandoned before, came to the agenda again. In addition, the negative fnancial situation created by the 1929 World Economic Crisis on Italy triggered Mussolini to turn to new searches, and in his speech on March 19, 1934, he said that Italy’s future is not in Europe, but in Asia and Africa; It revealed the expansion ambitions of Italy in the Middle and Near East and this situation disturbed Turkey. In this direction, the Turkish Government, which has increased its prestige in international politics, has acted with an effort to develop policies against possible changes by following the ambitions of the Italian administration. In this direction, Mehmet Emin Ali Türkgeldi, Deputy Secretary General of the Ministry of Foreign Affairs, prepared a sixty-four-page report that deals with the political changes in Europe, taking into account the data provided by the Turkish embassies in different European centres. Document analysis includes the examination of written materials related to the subject that is intended to be investigated. Data such as books, articles, reports, news and comments compiled, prepared and published by academicians, journalists and researchers were used in relation to the research subject. In order to shed light on the documents related to the period, the Presidency State Archive was used.

Keywords:

Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye, İtaly, Mediterranean,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0/219-476-5; 30.18.1.2/43-11-6; 30.10.0/227-526-9.
Düstur, 3 Tertip, C.10, s. 47
Resmî Gazete, 13 Aralık 1928; Resmî Gazete, 3 Mart 1929; Resmî Gazete, Sayı 1379, 24 Aralık 1929; Resmî Gazete, Sayı 1768, 7 Nisan 1931.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Devre V, Cilt 15.
Araştırma, İncelemeler ve Süreli Yayınlar
ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk 1919-1927, (Yay. hzl. Zeynep Korkmaz), Cilt II-III, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1995.
BAYUR, Yusuf, Hikmet “Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti’nin Paylaşılması Hakkında Yapılan Antlaşmalar”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Semineri, Ankara 1975, ss. 778-814.
Cemil Bilsel, Lozan II, İstanbul 1933.
Cumhuriyet, 12 Şubat 1934, s. 1.
ÇELEBİ, Mevlüt, “Millî Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri”, Belleten, Cilt LXOO, Sayı 233-235, Ankara 1999, ss. 156-207.
ESMER, A. Şükrü, Siyasi Tarih (1919-1939), AÜSBF Yay., Ankara 1953.
GÜRÜN, Kamuran, Savaşan Dünya ve Türkiye, Ankara 1986.
KARABEKİR, Kâzım, İtalya-Habeş Harbi, İstanbul 1935.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt V, TTK Yay., Ankara 1988.
KURTCEPHE, İsrafil, Türk-İtalyan İlişkileri (1911-1916), Ankara 1995ATA.
MENGEŞ, Yeter, “İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türk-İtalyan İlişkileri”, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2016.
ÖZGİRAY, Ahmet, “Türk-İtalyan Siyasi İlişkileri (1921-1930)”, EÜ Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt V, İzmir 1990, ss. 125-134.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih (1918-1990), Ankara 1991.
TEKİNSOY, Betül, Demokrat Partili Yıllarda Siyasetin Konya Basınına Yansıması (1946-1960), Berikan Yayınevi, Ankara 2022.
TEKİNSOY, Yunus Emre, “II. Meşrutiyet İttihat ve Terakki Dönemleri Dış Politika”, Türk Dış Politikası (1830-1989), Berikan Yayınevi, Ankara 2017, ss. 267-318.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt 11, TTK Yay., Ankara 1988.
ÜLMAN, Haluk, “Türk Dış Politikasına Yön Veren Etkenler 1923-1968”, AÜ SBF Dergisi, Cilt 23, Sayı II (1968), ss. 1-24.
YALÇIN, E. Semih-Turan, Mustafa, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, (Kolektif eser), Siyasal Kitabevi, Ankara 2003.
YAVUZ, Ahmet, Türkiye Cumhuriyeti’nin Akdettiği Milletlerarası Anlaşmalar (20 Nisan 1920-Temmuz 1976), Ankara 1976.