12 Eylül 1980 Sonrası Bakanlar Kurulu Kararıyla Yasaklanan Yayınlar (1980-1987)

Türkiye 1970’li yılların sonuna gelindiğinde bir yandan Amerika Birleşik Devletleri ambargosu nedeniyle ekonomik darboğaz içinde bulunurken diğer yandan sağ-sol çatışmasının yarattığı kaos ortamı ile mücadele etmekteydi. Dönemin askeri otoritesi, “İstikrar ve güvenliği” sağlamak üzere 12 Eylül 1980 tarihinde ülke yönetimine el koymuş ve Türkiye’de yeni bir dönem başlamıştı. 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi Türkiye tarihinin dönüm noktalarından birisidir. Toplumun içine düştüğü kutuplaşmanın sıkıyönetim ile baskılandığı lakin sonraki yıllarda kutuplaşmayı daha da derinleştirecek sorunların tohumlarının ekildiği bir dönemin başlangıcıdır. Bu süreçte basın ve yayın da gerek sıkıyönetim komutanlıklarının yayınladığı bildiriler gerekse 5680 sayılı Basın Kanunu aracılığı ile denetim altında tutulmuştur. Bu çalışmanın esas konusunu oluşturan “1980 Askeri Darbesi sonrasında Bakanlar Kurulu Kararıyla yasaklanan yayınlar” tasnif edilirken Türkiye’nin bazı hassasiyetleri somut biçimde ortaya çıkartılmıştır. Çalışma için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı veri tabanından temin edilen 31 karar incelenmiş ve yasaklama gerekçesi belirlenmiş 379 yayın çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen ilk karar, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi sonrasında Bakanlar Kurulu tarafından gerçekleştirilen ilk yayın yasaklaması olan 4 Mayıs 1981 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıdır. Çalışmaya dahil edilen son karar ise 11 Eylül 1987 tarihinde alınan Bakanlar Kurulu Kararıdır. Bu tarihten sonraki kararlara henüz erişim mümkün olmamaktadır. Bu çalışma, 12 Eylül Askeri Darbesi sonrasında Türkiye’nin tehdit algılarını ortaya koymanın yanı sıra, sırasıyla 1923-1938, 1939-1960, 1961-1980 yılları arasındaki süreçlerdeki tehdit algılarını karşılaştırma imkânı sağlamaktadır. Anahtar kelimeler: Basın, Sansür, Yasak Yayın, 12 Eylül 1980, Bakanlar Kurulu Kararları Bu çalışmanın esas konusunu oluşturan "1980 Askeri Darbesi sonrasında Bakanlar Kurulu Kararıyla yasaklanan yayınlar" tasnif edilirken Türkiye´nin bazı hassasiyetleri somut biçimde ortaya çıkartılmıştır. Çalışma için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı veri tabanından temin edilen 31 karar incelenmiş ve yasaklama gerekçesi belirlenmiş 379 yayın çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya dahil edilen ilk karar, 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi sonrasında Bakanlar Kurulu tarafında gerçekleştirilen ilk yayın yasaklaması olan 4 Mayıs 1981 tarihli Bakanlar Kurulu Kararıdır. Çalışmaya dahil edilen son karar ise 11 Eylül 1987 tarihinde alınan Bakanlar Kurulu Kararıdır. Bu tarihten sonraki kararlara henüz erişim mümkün olmamaktadır. Bu çalışma, 12 Eylül Askeri Darbesi sonrasında Türkiye´nin tehdit algılarını ortaya koymanın yanı sıra, sırasıyla 1923-1938, 1939-1960, 1961-1980 arasındaki süreçlerdeki tehdit algılarını karşılaştırma imkânı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Basın, Sansür, Yasak Yayın, 12 Eylül 1980, Bakanlar Kurulu Kararları

Publications Banned By The Ministry Decision After 12 September 1980 (1980-1987)

At the end of the 1970s, on the one hand, Turkey was dealing with an economic bottleneck due to the United States embargo, on the otherhand she was struggling with the chaos created by the right-left conflict. The military authority of the period seized the country's administration in 12 September 1980 to ensure "stability and security" and a new era began in Turkey. The Military Coup on 12th September 1980 is one of the turning points in the history of Turkey. It is the beginning of an era in which the polarization, that soceity was falling into, was suppressed by martial law but the seeds of problems, which would deepen the polarization in the following years, were planted. In this process, press and publication were kept under control via the declarations issued by the martial law commands as well as through by the 5680 Press Act. While the "Publications Prohibited via the Decision of the Council of Ministers after the 1980 Military Coup", which are the issue of this study, have been classified, Turkey's sensitivity have been revealed concretely. For the study, 31 decisions provided from the database of Presidency of the Turkish Republic's President's State Archives were examined and 379 publications, whose reason for prohibition was determined, were included in this study. The first decision included in the study is the Minister's Council Decision on May 4th, 1981, the first publication ban taken by the Ministers' Council after the 12th of September 1980 Military Coup. The last decision included in the study is the Minister's Council Decision made on 9/11, 1987. Decisions after this date are not yet accessible. Besides revealing the threat perceptions of Turkey after the 12 September Military Coup, this study provides the opportunity to compare the threat perceptions in the processes between 1923-1938, 1939-1960, 1961-1980, respectively. While the "Publications Prohibited via the Decision of the Council of Ministers after the 1980 Military Coup", which are the issue of this study, have been classified, Turkey's sensitivity have been revealed concretely. For the study, 31 decisions provided from the database of Presidency of the Turkish Republic's President's State Archives were examined and 379 publications, whose reason for prohibition was determined, were included in this study. The first decision included in the study is the Minister's Council Decision on May 4th, 1981, the first publication ban taken by the Ministers' Council after the 12th of September 1980 Military Coup. The last decision included in the study is the Minister's Council Decision made on 9/11, 1987. Decisions after this date are not yet accessible. Besides revealing the threat perceptions of Turkey after the 12 September Military Coup, this study provides the opportunity to compare the threat perceptions in the processes between 1923-1938, 1939-1960, 1961-1980, respectively.

Keywords:

Press, Censorship, Banned Publications, 12 September 1980, Minister,

PDF

___

Birincil Kaynaklar
BCA, (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi), Bakanlar Kurulu Kararları.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 291.61.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 332.32.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 423.287.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 431.343.7.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 432.348.7.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 434.358.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 443.419.8.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 444.424.8.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 444.424.9.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 447.450.7.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 448.453.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 455.495.4.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 455.498.9.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 455.498.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 455.499.1.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 461.538.8.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 464.563.1.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 467.585.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 469.7.7.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 474.36.4.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 480.67.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 488.111.5.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 492.130.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 495.145.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 495.147.4.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 507.214.2.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 514.249.1.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 518.274.4.
BCA, Fon Kodu: 30.10.1.2, Yer No: 519.278.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 525.323.8.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 529.346.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 534.375.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 544.421.9.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 570.568.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 570.568.10.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 573.579.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.1.2, Yer No: 584.635.10.
Resmi Yayınlar
Milli Güvenlik Konseyi Tutanak Dergisi, C.1, I. Birleşim, 19.9.1980.
Resmî Gazete, 24 Temmuz 1950, S.7564.
Resmî Gazete , 5 Haziran 1981, S.17361.
Süreli Yayınlar
“Antikomünizm Demokrasi ve Halk Düşmanlığıdır”, Sol Birlik, 1 Ağustos 1985.
“Daha Güçlü Mitingler İçin Şimdiden Kolları Sıvayalım!”, Atılım, 15 Haziran 1985.
“Faşist Generallerden Demokrasi Beklenemez”, Kitle, 9 Ocak 1983.
“Silahlı Kuvvetler Yönetime El Koydu”, Milliyet, 12 Eylül 1980.
“Terör Altında Referandum Komedyası”, Tep Cephe, 15 Haziran 1982.
Tetkik Eserler
AROLAT, Osman Saffet, “Türkiye Basın Tarihinde 120 Yıllık Baskı Dönemi”, Yurt ve Dünya, S.8, Mart 1978, s. 280-284.
BARDAKÇI, Murat, Osmanlı'da Seks, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2009.
BAYDAR, Oya, “İlk Hedef Cuntayı sendeletmektir”, Türkiye Postası, 17 Haziran 1983.
BİRİNCİ, Ali, “Hassas Bir Mevzuda ‘Başlangıçtan Günümüze Türkiye’de Basın Sansürü’ Hassasiyetten Uzak Bir Kitap”, Kebikeç, C.1, S.1, 1995, s. 91-96.
12 Eylül 1980 Sonrası Bakanlar Kurulu Kararıyla Yasaklanan Yayınlar (1980-1987).
GÜNER, Deniz, Sansür ve İktidar, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015.
İSKİT, Server Rifat, Türkiye’de Matbuat Rejimleri, Tan Matbaası, İstanbul 1939.
KABACALI, Alpay, “Basına Her Yıl Bayram Mı? Sansür Nasıl Kalktı?”, Tarih ve Toplum, C.8, S.43, Temmuz 1987, s. 40-45.
KAYA, Ayşe Elif Emre, “Demokrat Parti Döneminde Basın-İktidar İlişkileri” İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi Istanbul University Faculty of Communication Journal , C.1, S.39, Ağustos 2010, s. 93-118.
KESKİN, Yusuf Ziya - Gülsemin Akın, “12 Eylül Ara Rejimi Döneminde Türkiye’de Siyasi Gelişmeler (1980-1983)”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.26, Sonbahar 2020, s. 703-724.
KÖSEDAĞ, Mehmet Sena, “Türk Basın Kanunu’nda Yapılan Değişikliklerin Yazılı Basında Temsili”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.43, Nisan 2016, s. 2023-2051.
KÜÇÜK, Sabahattin, “Enderunlu Fazıl” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.11, İstanbul 1995, s. 188-189.
MAZICI, Nurşen, “1930'a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Atatürk Yolu Dergisi, C.5, S.18, Ağustos 1996, s. 131-154.
NALCIOĞLU, Belkıs Ulusoy, Osmanlı’da Muhalif Basının Oluşumu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2013.
ÖZEK, Çetin, Türk Basın Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1978.
POYRAZ, Mehmet, “Sultan Galiyev’i İdama Götüren Müslümanca Söylemleri”, https://www.dunyabizim.com/sultan-galiyevi-idama-goturen-muslumanca-soylemleri-makale,2108.html (E.T. 28.01.2021).
ŞİRİN, Arif, “Bir Taslağın Destanı”, https://www.antoloji.com/dusunun-siiri/?siralama=p (E.T. 08.07. 2021).
ŞİRİN, Arif ,“Düşünün”, https://www.antoloji.com/dusunun-siiri/?siralama=p (E.T. 08.07. 2021).
TOPRAK, Bedirhan, “12 Eylül Darbesi”, Cumhuriyet Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, C.3, İstanbul 2005, s. 517-518.
TÜRE, Esra, Ara Rejim Döneminde Türkiye’de Siyasal Hayat (1980-1983), (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun 2020.
VARLIK, Bülent, “Mütareke ve Millî Mücadele Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi C.5, İstanbul 1986, s. 1200-1210.
YENERER , Vedat, Türkiye’deki İktidarların Kılıcı Sansür, Bil Matbaacılık, Ankara 2013.
YILMAZ, Mustafa - Yasemin Doğaner, “1961-1973 Yılları Arasında Bakanlar Kurulu Kararı ile Yasaklanan Yayınlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.10, S.37, Mayıs 2006, s. 247-299.
YILMAZ, Mustafa - Yasemin Doğaner, Cumhuriyet Döneminde Sansür, Siyasal Kitabevi, Ankara 2007.
YÜRÜKOĞLU, Rıza, Faşizmin Çözülüşü, İşçinin Sesi Yayınları, Printed by Morning Litho Printers 1984.