İran Dışişleri Bakanlığı Arşiv Belgelerine Göre Atatürk Dönemi Türkiyesi'nde Harf ve Dil Devrimi (1925-1938)

İran'ın, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti ile olan tarihî ilişkileri geçmişten günümüze farklı boyutlara sahip olmuş ve farklı dönemlerde her iki ülkenin de ikili ilişkileri üzerinde nispeten geniş bir etki yaratmıştır. Çağdaş dönemde de bu ikili ilişkiler aynı şekilde devam etmiştir. Bu çalışmada, arşiv belgeleri ile kapsamlı ve standartlara uygun bir araştırma sunmak hedeflenmektedir Araştırma, İran Dışişleri Bakanlığının arşiv belgeleri ışığında açıklayıcı-analitik bir yaklaşımla Rıza Şah Pehlevi (1925-1941) dönemi ve Mustafa Kemal Atatürk (1923-1938) devrimlerinin yapıldığı dönem aralığı (1304-1320 Hicri Şemsi 1925-1938 Miladi) esas alınarak incelenmiştir. Çalışma, Atatürk Devrimleri içinde önemli bir yere sahip olan harf ve dil devriminin Türkiye'de yaşayan İranlı devlet adamlarının perspektifine nasıl yansıdığını açıklamayı amaçlamaktadır. Konunun aydınlatılması için İran Dışişleri Bakanlığı Arşivindeki ilgili belgeler tespit edilip incelenmiştir. Çalışmanın sonuçları, yapılan yeniliklerin Türkiye'de yaşayan İranlı devlet adamlarının düşüncelerine farklı şekillerde yansıdığını göstermektedir. Diplomatların kendi entelektüel eğilimleri ve sosyo-politik konumları ile dönemin tarihsel koşulları göz önüne alındığında onlar Mustafa Kemal Atatürk'ün yenilik çalışmaları karşısında çeşitli görüşler dile getirmişlerdir.

Ataturk’s Alphabetical Reforms, According to Iran Ministryof Foreign Affairs Documents (1925-1938)

There have been different dimensions of the historical relations between Iran, Ottoman, and the new Turkey which have had relatively extensive impacts on the two countries relations in different periods of time. These two-way relations have continued till the present time, and the Mustafa Kemal Ataturk’s reforms during the presidential era can be counted as one. This research tries to study the way the modernist activities of Ataturk, specifically his alphabetical reforms, have been reflected by the Iranian diplomats in Turkey, through analyzing the sources and archived documents. To answer the research question, all the archived documents of the Ministry of Foreign Affairs of Iran’s Diplomatic Archives were identified and studied, and finally the researcher came to this conclusion that the alphabetical reforms of Ataturk have had different impacts on the Iranian diplomats in Turkey. The diplomats had different points of views about the reforms which had been shaped under the influence of their intellectual orientations, their social-political situations, and the historical condition of the time.

PDF

___

Arşiv Kaynakları
İran Dışişleri Bakanlığı Arşivi
1. SH1311_k9_p12, 168, 3-4.
2. SH1313_k64_p48, 382-383-384-385.
3. SH1313_k64_p48, 276-277.
4. SH1318_k12_p8, 2-75.
5. SH1311_k35_p63, 33-15.
6. SH1319_k26_p112, 1.
7. SH1308_k16_p26, 374, 28-29.
8. SH1309_k9_p12, 1- 68.123- 68.124- 68.125.
9. SH1313_k12_p8, 270-271-272-273-274-275.
10. SH1313_k64_p48, 55.
11. SH1308_k16_p26, 374-8.
12. SH1318_k26_p100, 2.
13. SH1313_k64_p48, 11.
14. SH1317_k63_p21, 3.
15. SH1307_k17_p10, 29.
16. SH1309_k9_p12, 296-2-1.
17. SH1311_k35_p63, 33-9
18. SH1311_k35_p63, 33-6.
19. SH1313_k12_p8, 369-370.
20. SH1313_k64_p48, 104-105.
21. SH1313_k64_p48, 147.
Kitap, Makale ve Dergiler
Ahundof, Mirza Fethali: Elifba-i Cedid ve Mektubat, haz. Hamid Mohammedzade, Tebriz: İhya, 1357.
Delberi Pur, Askar: Ceryanşenasi-i Tehavvolat Revendha ve Ceryanha-i Fikri-Ferhengi, Ankara: Rayzeni-i Ferhengi-i Cumhuri-i İslami-i İran Der Torkiye, 1389.
Eroğlu, Ferhat: Yunus Nadi-Hayatı ve Eserleri (1879-1924), (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
Hazrati Hassan v.dğr.: Costarhayi Der Bab-i Tarih-i Osmani ve Torkiye-i Cedid, Kum: Lugus, 1397. İğdemir Uluğ v.dğr.: Atatork, çev. Hamid Notki, Tahran: Müessese-i Ferhengi-i Menteke-i, 1348.
Lewis, Bernard: Zohur-i Torkiye-i Novin, çev. Mohsin Ali Sobhani, Tahran: Motercim, 1372.
Mango, Andrew, Atatork, çev. Huşmend-i Dihkan, Tahran: Peyam-i İmruz, 1394.
Paşazade, Golam Ali: “Endişe-i Tehevvol Der Hatt-i Cehan-i İslam ( İran, Kefkas ve Osmani Der Kern-i nuzdehom)”, Pejuhişname-i Tarih-i İslam, sal dovom, şomare pencom, behar 1392.
Robinson, Richard: Comhuri-i Evel-i Torkiye, çev. İrec Emini, Tebriz: Kitab Foroşi-i Tahran, 1347.
Shaw, Stanford, J.; Kural Shaw, Ezel: Tarih-i İmpiratur-i Osmani ve Torkiyey-i Cedid, çev. Mehmud, Remezanzadi, Meşhed: Moavenet-i ferhengi-i Astani Kods-i Rezevi, 1370.
Sungu, İhsan: “Tevhidi Tedrisat”, Belleten, C. II, S. 7/8 (Temmuz 1938), 422.
Şükrüoğlu, Hani: Sokut-i İmpiraturi ve Tevellod-i Comhuri, Nigahi bi Nekşi Atatork Der Peydayeş-i Torkiye, çev. Riza Cevadi, Tahran: Loh-i Fikr, 1394.
Zürcher, Erik J.: Tarih-i Novin-i Torkiye, çev. Nefise Şekur ve Hassan Hazrati, Tahran: Semt, 1397.

ISSN: 2687-6515
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 2019
Yayıncı: CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI DIŞ İLİŞKİLER VE TANITIM DAİRESİ BAŞKANLIĞI