Sefâkusî'nin Bakara Sûresindeki Kur'ân Kıraatlerini Nahvî Açıdan Değerlendirmesi

Arap dilbilimcilerin Kur'ân kıraatlerini nahvî açıdan değerlendirmeye büyük ilgi gösterdiği bilinmektedir. Yaptıkları çalışmalarda kıraatlerin tevcihi, aktarılması ve onlarla ilgili delillerin sunulmasına ağırlık vermişlerdir. Sahih Mütevâtir kıraatlerin tevcihiyle ilgili birçok kitap yazılmış olduğu gibi, Şaz ve mütevâtir olmayan kıraatlerle ilgili kitaplar da kaleme alınmıştır. Bu değerli bilginlerden biri de Burhaneddin İbrâhîm es-Sefâkusî'dir. O, dil bilim alanında büyük bir bilge ve uzmandır. Sahih ve şaz kıraatlerin tevcihi konusunda kitaplar yazmıştır. Bu çalışmaları sayesinde akademik alandaki kariyeri ilerlemiş ve bu alanda ün kazanmıştır. Bu çalışmada, önemli nahiv meseleleri ve kıraatlerin farklı yönlerini içeren es-Sefâkusî'nin "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" adlı kitabından, özellikle Bakara Sûresi'nin ilk kısmında bulunan Kur'ân kıraatlerinin nahvi yönelimleri incelenecektir. Ayrıca es- Sefâküsî'nin kişiliği, konumu ve dilbilimsel yönlendirmelerdeki çabaları üzerinde de durulacaktır. Ayrıca bu çalışma,kıraatlerin tanıtılması,kıraatteki farklılıkların dilbilimsel ve nahvî açıdan delillendirilmesi noktasında kaynak oluşturmaktadır. Zira kıraat farklılıklarının delillendirilmesi, eski ve modern dilbilimlerinde büyük bir öneme sahip olmakla birlikte araştırmacılara ciddi katkı sunmaktadır. Bu makale, Kur'an kıraatlerinin dilbilimsel kurallarla ne kadar uyumlu olduğunu göstermeyi ve kıraatlerin dilbilimsel açıdan incelenmesine yönelik bir çalışmayı amaçlamaktadır. Hakeza bu çalışma, Sefâkusî'nin Kur'an kıraatlerini nasıl ele aldığına ve dilbilimsel tevcihleri nasıl gerçekleştirdiğine dair bir inceleme sunmakta, sahih ve şaz kıraatleri tespit edip tahlillerini ortaya koymaktadır. Ayrıca, dilbilimcilerin bu kıraatler hakkındaki görüşlerini ve tercihlerini açığa çıkarmaktadır. Ayrıca bu çalışma, dilbilimsel açıdan kıraatlerin incelenmesinin önemine ve etkisine işaret ederek araştırmacıya katkı sağlamaktadır. Sefâkusî'nin “el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd”adlı kitabında Kur'ân kıraatlerinin nahvî tevcihleri" konusunu ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle Bakara sûresinin ilk bölümünde uygulamalı çalışma yapılarak Sefâkusî'nin dilbilimsel ve nahvî tevcihlerine dayalı bu çalışmayı gerçekleştirilmiştir. Bu makalede Sefâkusî'nin "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" kitabında görülen nahvî direktif örneklerine yer verilmekte ve bunlar hakkındaki görüşlerini tanımlama ve analiz etme yöntemi kullanılmaktadır. Yapılan çalışma, Sefâkusî'nin söz konusu kitabındaki nahvî direktiflerini inceleyerek, bir Arap dili âliminin kişiliğini ortaya çıkarmayı ve Bakara Sûresinde yer alan kıraatlerin en önemli nahvi direktiflerini incelemeyi ve buna dair pratik örnekler sunmayı amaçlamaktadır. Makalenin başlangıç bölümünde Kur'an kıraatlerinin nahvî dilbilimsel yönlendirmelerinin tanımına, dilbilimcilerin bu terimi kullanırken kullandıkları önemli eşanlamlara ve ortaya çıkardıkları buluşlara değinilmiştir. Ardından, Sefâkusî'nin Bakara Sûresi'nin ilk kısmında atıfta bulunduğu bazı Kur'ân kıraatleri ve onların dilbilimsel yönlendirmeleri ele alınmıştır. ﴿صُمٌّ بُكمٌ عميٌ فهم لا يَرجعُون﴾ âyetindeki ilk üç kelimenin raf' ve nasb ile okunması, ﴿فلا خوفٌ عليهِم ولا همْ يَحزنُون﴾ âyetindeki خوف kelimesinin farklı üç şekilde okunması ya da ﴿ولا تلبِسُوا الحقَّ بالباطلِ وتكتمُوا الحقّ وأنتُم تَعلمُون﴾ âyetindeki "تكتموا" kelimesindeki nûn'un sabit bırakılması veya düşürülmesi buna örnek gösterilebilir. Makalenin son bölümünde Arap dilbilimcilerin, anlambilimcilerin ve tefsircilerin görüşlerine ve açıklamalarına yer verilecektir. Üç bölümden oluşan bu çalışmada, Kurân, dilbilim, sözlükler, anlambilimi ve tefsir eserleri gibi kaynaklardan yararlanılmıştır. Araştırmada, dilbilgisel yönlendirmenin temelinin, i'rab durumlarının (raf', nasb, cezm ve cer) farklılığına, özelliklerine ve bunları etkileyen istidlâl, itiraz ve tefsir gibi faktörlere dayandığı sonucuna varılmıştır. Hakeza, "el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Ḳurʾâni’l-mecîd" diğer kitabının, kıraat kitaplarından, dilbilimcilerden, nahiv ve tefsir âlimlerinden alıntılar yaptığı görülmüştür. Birçok dilbilimsel ve nahvî konuyu içermesi bakımından anlam, , irab ve kıraatler noktasında büyük öneme sahip olmuştur. Ayrıca bu çalışma da, Sefâkusî'nin nahvi direktiflerine ilişkin selefleri olan dilbilimci ve nahiv âlimlerinin görüşlerine de yer verdiği, nahvî direktifler açısından kıraatleri inceleyerek tercihler yaptığı, çoğu zaman doğru kıraatleri savunduğu ve bunların tercih nedenlerini açıkladığı sonucuna varılmıştır. Araştırmanın konusu, hedefleri ve sonuçları göz önüne alındığında, nahiv ve sarf alanlarının daha derinlemesine incelenmesi ve Kur'ân kıraatlerinin ardındaki bilimsel sırların açığa çıkarılması için özel bir çaba gösterilmesi gerektiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Sefâkusî, el-Mücîd fî iʿrâbi’l-Kurʾâni’l-mecîd, Nahvî Direktifler, Bakara Sûresi, Kur

Al-Safaqisi’s Syntactic Orientation to the Quranic Readings in Sura al-Baqara

Arab linguists have shown significant interest in the grammatical aspects of Quranic recitations. Extensive efforts have been made to guide, transmit and substantiate these recitations. Numerous books have been authored on directing authentic mutawātir recitations and irregular/odd shādhdh recitations. One such eminent scholar in this regard is Burhānuddīn Ibrāhīm al-Safāqusī. He is a renowned authority in linguistics and has authored books on authentic and divergent recitations. His scholarly contributions have elevated his academic standing and garnered recognition. This study focuses on al-Safāqusī's work, mainly drawing from his book "al-Mujīd fī iʿrāb al-Qurʾān al-Majīd," to explore the grammatical orientations of Quranic recitations, especially those found in the early part of Sūrah Al-Baqarah. It also delves into the personality, position and linguistic efforts of al-Safāqusī. Furthermore, this research aims to comprehend the significance and influence of linguistic references and evidence within the recitations and their impact on classical and modern linguistic studies. The significance of this study lies in its ability to demonstrate the extent to which Quranic recitations align with grammatical rules and to establish the groundwork for an investigation into the linguistic aspects of recitations. It examines how al-Safāqusī approached Quranic recitations and conducted linguistic directives, shedding light on the placement and analysis of authentic and divergent recitations. Additionally, it reveals the opinions and preferences of linguists regarding these recitations. Moreover, this study underscores the importance and relevance of studying recitations with linguistics education. To the best of our knowledge, no prior syntactic grammatical study has addressed this subject with the title "Al-Safāqusī's Grammatical Directives on Quranic Recitations in his book ‘al-Mujīd fī iʿrāb al-Qurʾān al-Majīd’". Therefore, the researcher has undertaken this study to investigate Al-Safāqusī's linguistic and syntactic directives. The methodology employed in this research involves identifying and analyzing examples of syntactic directives found in al-Safāqusī's book "al-Mujīd fī iʿrāb al-Qurʾān al-Majīd." The study examines al-Safāqusī's syntactic directives, aiming to illuminate the personality of this Arabic language scholar and analyze the most significant syntactic grammatical directives in the Quranic recitations within Sūrah al-Baqarah by providing practical examples. The study's structure begins by defining the grammatical directives of Quranic recitations and discussing the critical synonyms used by linguists in this context. Subsequently, it delves into some Quranic recitations referenced by al-Safāqusī in the first part of Sūrah al-Baqarah and their grammatical directives. These examples include the recitations involving rafʿ and naṣb in verse ﴿صُمٌّ بُكمٌ عميٌ فهم لا يَرجعُون﴾ , the recitations involving nunnation, rafʿ or other variants in the verse ﴿فلا خوفٌ عليهِم ولا همْ يَحزنُون﴾ and the recitation involving the removal and indication of the letter "nun" in the word "تكتموا" in the verse ﴿ولا تلبِسُوا الحقَّ بالباطلِ وتكتمُوا الحقّ وأنتُم تَعلمُون﴾. The research has yielded the conclusion that the basis of grammatical guidance relies on the different states of Iʿrāb (rafʿ, naṣb, jazm and jar), the characteristics of each state and factors like reasoning, objection and interpretation that influence them. Additionally, this study emphasizes the significance of the book “al-Mujīd fī iʿrāb al-Qurʾān al-Majīd,” which cites recitation books, linguists, experts in syntactic grammar and exegetes. It covers various linguistic, syntactic and morphological topics, making it an important work in the fields of recitation, syntax and meaning. Moreover, the research concludes that al-Safāqusī incorporated the guidance of linguists and experts in syntactic grammar who came before him. He often made choices regarding recitations based on syntactic directives, supporting correct recitations and explaining why he made those choices. Considering its subject, goals and results, the present study recommends a focused effort to explore syntactic grammar and morphology more deeply. This effort aims to uncover the scientific insights and treasures hidden in the Quranic recitations in the remaining chapters. The study also emphasizes the importance of teaching Quranic recitation sciences in Sharīʿa and Islamic Studies faculties and academic institutions by establishing specialized centers.

Keywords:

Quranic Readings, morphological orientation, Arabic language, al-fatiha, al-Safaqisi.,

PDF

___

Ahfeş, Ebü'l-HasanSaid b. Mes'ade El-Mücâşi'i. Meâni’l-Kur’an li’’l-Ahfeş. thk: Hüda Mahmud Karâa. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1990.
Alûsi, Şihâbuddin Mahmûd El-Bağdâdi. Rûhu’l Meânî fi Tefsiri'l-Kur'âni'l-Azim. thk: Ali Abdülbari Atiyye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Bağdâdi, Abdülkâdir b. Ömer. Hızanetü'l-edeb ve lübbü lübabi lisani'l-Arab. thk: Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1997.
Cezeri, Muhammed b. Yusuf. En-Neşr fi'l-Kıraati'l-Aşr. thk: ali Muhammed dabba. Beyrut: metbatül-ticariyetül-kubra.
Dimyati, Ahmed b. Muhammed. İthâfü Fuzalâi'l-Beşer. thk.: enes mehra. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
Ebu Leylâ, Abdullah bin Kays bin Ca'de. Divanü'n-Nâbiğa el-Ca'dî. Beyrut: Daru Sâder, 1998.
Ebu Muhammed, Abdullah İbn Kuteybe. Eş-Şi'r ve'ş-Şuara. Kahire: Darü'l-Hadis, 1423.
Ebü'l-Berekât, Abdurrahman El-Enbâri. El-İnsaf fi Mesaili'l-Hilaf. Beyrut: Mektebetül Asriyye, 2003.
Ebü'l-Kâsım, Abdurrahman Ebu Şâme El-Makdisi. İbrazü'l-Meani min Hırzi'l-Emani. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Ebü't-Tayyib, Ahmed b. Hüseyin El-Mütenebbi. Divanü'l-Mütenebbi. Beyrut: daru beyrut littibae ve elneşr, 1983.
Eşmûni, Ali b. Muhammed. Şerhü'l-Eşmuni li-Elfiyyeti İbn Malik. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Ezheri, Hâlid b. Abdullah. Şerhü't-Tasrih ala't-Tavdih. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Ferrâ, Yahya. Meâni’l-Kur’an. thk: Ahmed Yusuf en-Necâtî- Muhammed Ali Neccâr, Abdulfettah İsmail eş-Şiblî. Mısır: Daru’l-Mısriyye li’Te’lîf ve’t-Terceme.
Galâyini, Mustafa. Camiü'd-Dürusi'l-Arabiyye. Beyrut: Mektebetül Asriyye, 1993.
Hatîp, Abdüllatif. Mu’cemu’l-Kıraâti’l-Kur’âniyye. thk: Sa’d Maslûh. Dımeşk: Daru Sa’du’d-Dîn, 2001.
Herevi, Muhammed b. Ezher. Meani'l-Kıraat. saudia: camiyetül- Malik Saud, 1991.
İbn Adil, Ebu Hafs Ömer Ed-Dımaşki. el-Lübâb fî ʿulûmi'l-Kitâb. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyy, 1998.
İbn Atiyyeel-Endelüsî, Ebu Muhammed Abdülhak. el-Muherreru’l-Vecîzfî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk: AbdusselamAbdu’ş-Şâfi Muhammed. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
İbn Hâlûye, Ebu Abdullah Hüseyin. Kitâbuİ’râbiSelâsîneSûremine’l-Kur’ani’l-Kerîm. Mısır: MatbaatuDâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1941.
İbn Hâlûye, Ebu Abdullah Hüseyin. Muhtasar fi Şevazzi'l-Kur'an. Kahire: mektebetü'l-Mütenebbî.
İbn Hayyân, Muhammed Esîruddinel-Endelûsî. el-Bahru’l-Muhîtfi’t-Tefsîr. thk: Sıdkî Muhammed Cemil. Daru’l-Fikr, 1420.
İbn Hayyân, Muhammed Esîruddinel-Endelûsî. Et - Tezyil ve't - Tekmil. thk: Hasan Hindavi. Riyad: Daru Künuzi İşbilya.
İbn Hayyân, Muhammed Esîruddinel-Endelûsî. İrtişâfu’d-Darb min Lisânu’l-Arab. thk: Recep Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1998.
İbn Hişâm, Yusuf b. Ahmed. Evdahü'l-Mesalik ila Elfiyyeti İbn Malik. thk: yusuf Muhammed elbükayi. Dımaşk: Darü'l-fikr.
İbn Hişâm, Yusuf b. Ahmed. Muganniye'l-Lebîb an Kütübi'l-E'arîb. thk: Mazin Al-Mubarak. Dımaşk: Darü'l-fikr, 1985.
İbn Hişâm, Yusuf b. Ahmed. Şerhu Şuzûru'z-Zeheb fi Ma'rifeti Kelami'l-Arab. thk: abdülgani eddiğir. Dımaşk: eşşeriketül-müttehidetü littevzi.
İbn Manzûr, Cemâleddin Muhammed. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Daru Sâder, 1414.
İbn Yaîşİbnu’s-Sâni’, Muvaffakuddin Yaiş. Şerhu’l-Mufassalli’z-Zemahşerî. thk: Emil Bedi’Yakup. Mısır: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman b. Ali. Zedu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. thk: Abdu’r-Rezzâkel-Mehdî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabî, 1422.
İbnü’l-Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed. el-BeyânfîGarîbiİ’râbi’l-Kur’an. thk: Taha Abdu’l Hamit Taha. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyeli’l-Kitab, 1980.
İbnu’s-Sikkît, Yakub b. ishâk. Islahü'l-Mantık. thk: Muhammed Mürib. Beyrut: Daru İhyau't-Türâs el-Arabî, 2002.
Kattan, Ahmed Nureddin. Dilsel Genişleme ve İmâm Gazzâlî’nin Yorumlarında Buna Bağlılığı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 Mart 2023, 280-302.
Kays el-Kayravânî, Ebu Muhammed Mekkî b. EbîTâlib. Müşkilüİ’râbi’l-Kur’an. thk: Hatem Salihu’d-Dâmin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
Kirmânî, EbûAbdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü'l-Kırâât. thk: Şimrânel-Acelî. Beyrut: Müessesetü'l-Belâğ.
Kurtubî, Muhammed. el-Câmî li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk: Ahmed el-Berdûnîve İbrahim Atfeyş. Mısır: Daru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
Mes'ul, Abdulaliel-Mes'ul. Mu'cemMutalaatİlmi'l-Kıraati'l Kur'aniyye. Kahire: Daru’s-selâm, 2007.
Muhtar ve Mukrem, Dr. Ahmed Muhtar Ömer, Dr. Abdül'al Salim Mukrem. Mu’cemü’l-Kıraati’l-Kur’aniyye. Kahire: Alemü'l-Kütüb, 1997.
Murâdî el-Mısrî, Bedreddin Hasan. Tavdîhu’l-Mekâsıd ve’l-Mesâlik bi-Şerhi Elfiyeti İbn Mâlik. thk: Abdurrahman Ali Süleyman. Kahire: Daru’l-Fikri’lArabî, 2008.
Muradi, El Hasan Bin Kasım. Cene'd-Dani fi Hurufi'l-Meani. thk: Muhammed Nedim Fadıl, Fahreddin Kabave. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
Müberrid, Muhammed b. Yezid. el-Muktedab. thk: Muhammed Abdu’l-Halik Uzayme. Beyrut: Alemu’l-Kütüb.
Nehhâsel- Murâdîen-Nahvî. İ’râbu’l-Kur’an. thk: Abdu’l-Munim Halil İbrahim. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
Radîel-Esterabâdî, Muhammed b. Hasan. Şerhü'r-Radi ala'l-Kafiyeti İbni'l-Hacib. thk: Hasan Al Hifzi ve Yahya Beşir. Camiatü'l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye, 1966.
Sefakısi, Ebu İshak Burhaneddin İbrahim b. Muhammed b. İbrahim. El-Mücid fi İ'rabi'l-Kur'ani'l-Mecid. thk: MūsáMuḥammadZanīn .Libya:Küliyetü'l-dâvatü'l-islamiyye, 1992.
Semînel-Halebî, Ahmed b. yusuf. ed-Dürru’l-MasûnfîUlumi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk: Ahmed Muhammed el-Harrâd. Dımeşk: Daru’l-Kalem.
Sîbeveyh, Ameb. Osmân. el-Kitâb, thk: Abdusselam Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1988.
Suyûti, Ebü'l-Fadl Celâleddin Abdurrahman. Hemʿu'l-hevâmiʿ fî şerḥi Cemʿi'l-cevâmi. thk: Abdülhamid Hindavi. masîr: elmektebetül-tevfikiye.
Sükkerî, Ebû saiid elhasen. Dîvânü Ebu'l-Esved ed Düelî. thk: Muhammed hasen el yasin. Beyrut: Daru ve Mektebetü'l-Hilal, 1998.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu'l-Kadîr. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
Taberî, Galib el-Âmel Muhammed. Câmiu’l-beyân an te’vîli ayeti’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî- Abdu’s-Sened Hasan Yemâme. Kahire: Daru Hicr li’ttabâa ve’n-neşr, 2001.
Ukberi, Muhibbüddin Abdullah. et-Tibyan fi i'rabi'l-Kur'an. thk:Ali Muhmmed ALbecavi. Kahire: Issa Al Babi Al Halabi.
Urve b. el-verd el-Absî. Divanu Urve b. el- verd. thk: Esmâ Ebû Bekir Muhammed. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
Vizaretü'l-Evkaf. El-Mevsuatü'l-Kur'aniyyeti'l-Mütehassasa. Kahire: Vizaretü'l-Evkaf el-Meclisü'l-A'la li'ş-Şuuni'l-İslamiyye, 2002.
Zeccâc, Ebu İshak İbrâhim. Meâni’l-Kur’anveİ’râbuhu. thk: Abdulcelîl Abduh Şiblî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Cârullah Mahmüd. el-Keşşâf an Hakâik-i Gavâmizi’t-Tenzîl. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1407.
Zerkeşi, Ebu Abdullah Bedreddin. El-Burhanfi Ulumi'l-Kur'an. Thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: Darü'l-marife, 1957.
Zübyânî el-Gatafânî, Ebu Emame Ziyad. Dîvânu’n-Nâbiga ez-Zübyânî. thk: Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Daru’l-Meârif, 1119.