TDK Türkçe Sözlük’te “hlk.” Etiketli Sözlükbirimlerin Söz Yapım Yollarının İncelenmesi: A Maddebaşı Örneği

Türkçenin söz yapım yolları değerlendirilirken yapısı gereği ekleme (affixation) üzerine yoğunlaşılması, diğer söz yapım yollarının kapsamlı biçimde değerlendirilmesini engellemektedir. Türkçede en sık başvurulan söz yapım yolu ekleme olsa da eklemeden başka birleştirme, kısaltma, başharfleştirme, tür değiştirme, ikileme, kırpma, ödünçleme, yerlileştirme, örnekseme, uydurma-yeni öge gibi yöntemlerle yeni sözlerin oluşturulduğu görülmektedir. Dolayısıyla Türkçede söz yapım yollarının tam anlamıyla irdelenebilmesi için tüm yöntemlerin değerlendirmede dikkate alınması gerekmektedir. Yazı dilinin söz varlığına sözcük kazandırma yollarından biri de halk ağzından derleme çalışmasıdır. Türkçe Sözlük’e bu yolla alınmış sözlükbirimler bulunmaktadır. Çalışmamızda TDK Türkçe Sözlük’teki A maddesi altında yer alan halk ağzından alınmış sözlükbirimler, Türkçedeki söz yapım yolları bakımından değerlendirilecektir. Halk ağzından alınmış sözcüklerde söz yapım yollarının ortaya konulması, Türkçede yazı dili-ağız ilişkisinin değerlendirilmesinde araştırmacılara fayda sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe Sözlük, Söz Yapımı, Halk Ağzı, Yazı Dili, Günlük Dil

On the Word-Formation Methods of “hlk.” Labelled Lexemes in the TDK Turkish Dictionary: Example of Headword A.

Focusing on affixation while evaluating the ways of word formation in Turkish, hinders the extensive evaluation of the ways of word formation. Although affixation is the most applied way of word formation in Turkish, it is observed that new words are also formed with methods such as compounding, abbreviating, initialism, conversion, duplication, clipping, borrowing, nativisation, coinage and neologism other than affixation. Thus, attention should be paid to all the methods during the evaluation in order to fully analyze the ways of word formation in Turkish. This study will evaluate the lexemes taken from the colloquial speech at Article A in the Turkish Dictionary of the Turkish Language Association in terms of ways of word formation in Turkish. Considering the written language-colloquial speech relationship of Turkish, revealing the methods used for word formations in lexemes taken from the colloquial speech will benefit researchers in seeing the effect of the differences resulting from the written language-colloquial speech relationship in Turkish on the grammatical processes and the formation of new meanings.

Keywords:

Turkish Dictionary, word formation, dialect, literary language, colloquial language,

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2014a). Türkçede Söz Yapımı Yolları ve Sözlükselleşme. XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri içinde (C. 1, ss. 831-841).
Akalın, Ş. H. (2014b). Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 13-29.
Akalın, Ş. H. (2017). Türkçede Söz Oluşum Yollarından Biri: Güncelleme. Akademik Ağamusa Axundov'un 85. İlliyine Hasr Olunmuş "Ağamusa Axundov ve Azerbaycan Filologiyası" Beynelhalq Elmi Konferansın Materialları V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (ss. 19-23).
Aksan, D. (1980). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim 3). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Alibekiroğlu, S. (2017). Türkçede Takısız Ad Tamlaması Şeklindeki Birleşik Sözcükler. Teke: Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(1), 184-195.
Alibekiroğlu, S. (2019). Türkçede Sözcük Yapımı. Ankara: Grafiker Yayınları.
Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bauer, L. (1983). English Word Formation (I. Plag, Haz.). Cambridge University Press.
Bauer, L. (2003). Morphological Productivity. Cambridge University Press.
Eker, S. (2015). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
Ercilasun, A. B. (1984). Dilde Birlik. İstanbul: Cönk Yayınevi.
Erenoğlu, D. (2006). Dilde Örnekseyerek Türetme ve Türkçedeki Örnekleri. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6(2), 311-315.
Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınevi.
Hacıeminoğlu, N. (2015). Türkçenin Karanlık Günleri. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı.
Hengirmen, M. ve Berdigar, Y. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Engin Yayınevi.
İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, S. A. (2013). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dilbilgisi. Akçağ Yayınevi.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Levi, J. N. (1978). The Syntax and Semantics of Complex Nominals. New York: Academic Press.
Lieber, R. (1992). Deconstructing Morphology. Chicago and London: University of Chicago Press.
Lieber, R. (2005). English Word-Formation Process. P. Štekauer ve R. Lieber, (Ed.), Handbook of word-formation içinde (ss. 375-422). Springer Science & Business Media.
Marchand, H. (1969). The categories and types of present-day English word-formation. München: Verlag C. H. Beck.
Menz, A, (2004). “Türkiye Türkçesinin Ağızlarında Yakıştırma (Örnekseme) Yoluyla Oluşan Biçimbirimsel Özellikler. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri içinde (C. 2, ss. 2113-2118).
Pei, M. ve Gaynor, F. (1954). Dictionary of Linguistics. Rowman & Littlefield.
Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesindeki Birleşik Sözcüklerin Merkezlilik Odağında Sınıflandırılması. Dil Araştırmaları, (18), 199-217.
Tekin, T. (1972). Türk Dilbilimi ve Yeni Kelimeler. Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Trask, R. L. (1993). A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics. London: Routledge.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.