Arhavi Kazasında İskân ve Nüfus: (1583-1681/1682)

Fetihlerle üç kıtaya yayılmış olan Osmanlı Devleti bu geniş coğrafyayı iyi yönetebilmek, dolayısıyla, hâkimiyetini pekiştirmek amacıyla politikalar belirlemiştir. Bu politikanın temelini ekonomik gereksinimleri karşılayabilmek amacıyla sayımlar tertip etmek oluşturmaktadır. Bu sayede, Osmanlı Devleti’nin iktisadi varlıkları belirlenmekte ve gerekli planlamalar yapılmaktadır. Osmanlı Devleti’nin nakdi ve ayni servetinin belirlendiği defterler dönemsel olarak mufassal tahrir, muhasebe-icmal, avârız, cizye ve temettuat defterleridir. Sayımlar esnasında düzenlenen bu defterler güncel tarih çalışmalarında nüfus ve iskânla ilgili çok önemli veriler içermektedirler. Bu çalışmada, söz konusu verilerden hareketle Arhavi kazasının 1583-1681/1682 yılları arasındaki nüfusu, yerleşim durumu ve yerleşim yerlerindeki sürekliliğini belirlemek amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Arhavi’nin 1583 yılı idari statüsü ve tahmini nüfusu ile 1681/1682 tarihli Avârız defterinden elde edilen veriler mukayese edilmiştir. Bu mukayese sonucunda elde edilen nüfus verileri mühimme kayıtları ile birlikte değerlendirildiğinde; Osmanlı’nın Avrupa’da ve Kafkasya’da devam eden savaşların yanında Celali isyanları ile de uğraştığı anlaşılmaktadır. Bunun sonucunda Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Gonio kazalarının olduğu bölgede 1583 ile 1681/1682 yıllarına ilişkin kayıtlarda nahiyelerdeki nefs ve köylerin büyük bir kısmında nüfus ve statü olarak değişiklikler yaşandığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

XVII. Yüzyıl Osmanlı Devleti, Tahrir Defterleri, Arhavi, Nüfus, İskan

An Evaluation on Settlement and Population of Arhavi (1583-1681/1682)

PDF

___

1. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Mühimme Defterleri (DVNSMHM.d). Nr. 10, 73, 74, 75, 76, 78, 81, 86, 88.
Ali Emirî Tasnifi Belgeleri (AE), Sultan Ahmed I: AE.SAMD.I. 2/167.
İbnülemin Tasnifi Belgeleri (İE), Dahiliye; İE.DH. 6/609; 7/623; 7/704.
Kamil Kepeci (Mevkufat Kalemi) Defterleri (KK.d) KK.d. 2697.
2. Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi; Tahrir Defterleri (TD.d),TD.d; 122.
Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri 1.Kitap. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
Akgündüz, A. (2015). Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri X. Kitap. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2011). 83 Numaralı Mühimme Defteri (1036-1037 /1626-1628) <Özet-Transkripsiyon-İndeks ve Tıpkıbasım>. Ankara.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zılli. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi C.II/I. Kitap, (Hazırlayanlar, Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). 2.Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zılli. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi C.II/II. Kitap, (Hazırlayanlar, Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). 2.Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Afyoncu, E. (2014). Defterhane-i Amire (XVI.-XVIII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Akdağ, M. (1963). Celali İsyanları (1550-1603). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
Akdağ, M. (1964). “Celali İsyanlarından Büyük Kaçgunluk (1603-1606)“. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü, Tarih Araştırmaları Dergisi, (II), No.2/3, 1-51.
Aydın, D. (1998). Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı, Kuruluş ve Genişleme Devri, (1535-1566). 1. Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aydın, K. (2018). Arhavi’nin Sayısal Tarihi İskân ve Nüfus (1486-1583), İstanbul: Laz Kültür Derneği.
Barkan, Ö. L. (1940). “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hâkana Mahsus İstatistik defterleri”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, (II), 20-59, 214-248.
Barkan, Ö. L. (1953). ” ‘Tarihi Demografi’ Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”. İstanbul, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, (X), 1-26.
Barkan, Ö. L. (1979). “Timar”, İslam Ansiklopedisi, (XII/1), 286-333. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Beldiceanu, N. (1985). XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Timar (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: Teori Yayınları.
Bostan, M. H. (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Bostan, M. H. (2002). “XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı”. Ankara: XIV. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler, (II/I), 413-429.
Bucaklişi, İ. A.; Aleksiva, İ. (2009). Svacoxo- Laz Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Kolkhis Laz Kültür Derneği Yayınları.
Elibüyük, M. (1990). “Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak, Mufassal Defterler”. Ankara: Coğrafya Araştırmaları, (II) No.2, 11-32.
Emecen, F. (1991). “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahrir Defterleri”, İstanbul; Tarih ve Sosyoloji Semineri-Bildiriler, 143-156.
Faroqhi, S. (2016). Devletle Başa Çıkmak, (Hamide Koyukan Bejsovec, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
Genç, M. (2000). “İltizam”. İstanbul: DİA, (12), 154-158.
Griswold, W. J. (2002). Anadolu’da Büyük İsyan 1591-1611, (Ülkün Tansel, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Gümüşçü, O. (2001). XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Gümüşçü, O. (2002). “Osmanlı Mufassal Tahrir Defterlerinin Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemi”, XIII. Türk Tarih Kongresi 4-8 Ekim 1999 Kongreye Sunulan Bildiriler (III/ III), 1-15. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1, (Halil Berktay, Çev.). İstanbul: Eren Yayınları.
İnalcık, H. (2008). “Karadeniz’de Kazaklar ve Rusya: İstanbul Boğazı Tehlike’de”, Çanakkale Savaşları Tarihi (I),59-64. (Doç.Dr. Mustafa Demir, Ed.). İstanbul: Değişim Yayınları.
İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
İnalcık, H. (2012). “Timar”. İstanbul: DİA, (41), 168-173.
Karademir, Z. (2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660). İstanbul: Kitap Yayınları.
Karpat, K. H. (2013). H. Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Koç, Y. (1989). XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskân ve Nüfus Yapısı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Lowry, H.W. (2005). Trabzon Şehrinin İslamlaşma ve Türkleşmesi 1461-1583, (Demet ve Heath Lowry, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
McCarthy J. (2014). Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı: 1821-1922, (Fatma Sarıkaya, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öz, M. (1991). “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”. Ankara: Vakıflar Dergisi, No.22, 429-439.
Öz, M. (1999). XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öz, Mehmet. "Bozok Sancağı'nda İskân ve Nüfus (1539-1642)", XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994, Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler, Vol. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, ss.787-794.
ÖZ, M.; Acun, F. (2008). Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları VII-Karahisar-ı Şarkî Sancağı Mufassal Avârız Defteri (1642-1643 Tarihli), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öz, M. (2008). Karadeniz Tarihinin Kaynakları VIII-Canik Sancağı Avârız Defterleri (1642), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öz, M. (2010). “Tahrir”, İstanbul: DİA, (39), 425-429.
Özel, O. (1999). “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskan Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: “Mufassal” Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994, Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler, Vol. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, ss.735-744.
Özel, O. (2013). Türkiye 1643 Goşa’nın Gözleri. İstanbul: , İletişim Yayınları.
Sahillioğlu, H. (1991). “Avârız”, İstanbul: DİA, (4), 108-109.
Harita Genel Müdürlüğü, 1/200.000 Ölçekli Artvin Paftası, 1950.
Harita Genel Müdürlüğü, 1/200.000 Ölçekli Rize Paftası, 1950.