Burcu G. Özcan BÜYÜKTANIR, Görkem B R NC, Ugur ÖMÜRGÖNÜLSEN

TRIPS sözlesmesi ve ilaç firmalarının saglık hakkına i liskin etik sorumlulukları

Fikri mülkiyet haklarını düzenleyen TRIPs Sözlesmesiyle ilaçlara getirilen patent koruması rejiminin, bir insan hakkı olarak saglık hakkının korunması ve ilaçlara erisimde çıkardıgı engeller son yılların sıkça tartısılan konularından birisidir. Tartısmaların merkezinde iki karsıt argüman yer almaktadır. Bir kesim, patentin bulus sahibinin fikri mülkiyet hakkını korudugu ve onun yeni ilaçlar için arastırma-gelistirme faaliyetlerine imkan tanıdgı gerekçesiyle ilaçta patent uygulamasını savunmaktadır. Diger bir kesim ise, temel ilaçlar olarak adlandırılan ilaçlarda patent uygulamasını çesitli insan hakları belgeleriyle güvence altına alınan bir baska insan hakkının, saglık hakkının korunması ve gelistirilmesinde bir engel olarak görmektedir. Saglık hakkını bir insan hakkı olarak savunanlar bu hakkın güvence altına alınmasında temel sorumlulugu devletlere yüklemektedir. Buna göre, devletler bu hakkın asli unsuru olan temel ilaçlara erisimi her yurttas için saglamalıdır. Genelde saglık hakkının, özelde de temel ilaçlara erisim hakkının çok boyutlu olması ve ülkelerin ekonomik kalkınmıslık derecesiyle yakından ilgili olması çözüme yönelik çabalarda engeller yaratmaktadır. Yazarlara göre de, saglık hakkının sözde kalmaması için temel sorumluluk devletlere ve bu devletlerin ilgili kurum ve kuruluslarına aittir. Bununla birlikte, bu Çalısmada, saglık hakkının vazgeçilmezi olan temel ilaçlara erisim hakkından herkesin faydalanmasında sorunun basat tarafı olan ilaç firmalarının birtakım etik yükümlülükler üstlenmesinin çözüme önemli katkılar saglayacagı vurgulanmaktadır.

TRIPs and the ethical responsibilities of pharmaceutical companies in relation to the right to health care

Patent regime for medicines that is established by TRIPs Convention that governs the intellectual property rights leads to certain obstacles for the protection of the Right to Health Care as one of the Human Rights and for the access to medicines. This obtacle is one of the hotly debated topics in recent years. Two opposing arguments are at the centre of the ongoing discussions. The first perspective claims that patents protect intellectual property rights of the inventors and help them to develop new medicines. Second perspective asserts that patent protection, for some essential medicines at least, is an obstacle to protect and further the right to health, that is one other human rights and is secured by certain human rights protocols. Those who argue that right to health is part of the human rights claim that states should have the responsibility to protect these rights. According to this, states should ensure the access of all citizens to the essential medicines that is a main component of the right to health. The multi-dimensionality and development level dependent nature of the right to health and the right to access the medicines creates extra obstacles for the resolution of the problem. The authors of this article also thinks that for the realization of the right to health, main responsibility should be held by the states and its relevant institutions. Nevertheless, in this study it is emphasised that to give some responsibility to the pharmaceutical companies which are the center of the problem would make significant contributions to the resolution of the problem.

PDF

___

Abacıoglu, N. (1982) “lacın Ekonomi Politigine Yaklasım-I, Meta Olarak Saglık ve laç: Kullanım Degeri ve Deger”, Ankara Eczacılık Odası Bülteni, 4(5).
Abacıoglu, N., A. Dikmen (2005) “Meta Olarak laçta Sınai ve Fikri Mülkiyet Rejiminin Ekonomi Politigi”, Türkiye Sosyalist ktisat Kongresi, 17/18 Aralık 2005.
Arslan, M. (2001) s ve Meslek Ahlakı, Ankara: Nobel Yayın Dagıtım.
Asher, J. (2004) The Right to Health: A Resource Manual for NGOs, Commonwealth Medical Trust.
Ayiter, N. (1981) Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
Chapman R.A. (2001) “Approaching Intellectual Property as a Human Right: Obligations related to Article 15(I) (c)”, Copyright Bulletin, Unesco Publishing, XXXV(3), 4-36.
Chapman R.A. (2007) “A Human Rights Perspective on Intellectual Property, Scientific Progress, and Access to the Benefits of Science”, WIPO web sitesi, www.wipo.int/tk/en/hr/paneldiscussion/papers/pdf/chapman.pdf.
Duska, R. (2000) “Business Ethics: Oxymoron or Good Business?”, Business Ethics Quarterly, 10(1), 111-129.
ECOSOC (2003) nsan Haklarının Korunması ve Gelistirilmesi Alt Komisyonu, 55. Oturum, E/CN.4/Sub.2/2003/12/Rev.2.
Eren, . (2004), “Gelismekte olan Ülkeler ve Türkiye’de laç Ürünlerine Yönelik Fikri Mülkiyet Rejimi Degisikliklerinin Siyasal ktisadı”, Toplum ve Hekim Dergisi, 19(5), 393-390.
Goodman, T. (2005) “Is There a Right to Health”, Journal of Medicine and Philosophy, 30, 643–662.
Gostin, O.L. (2001) “Public Health, Ethics and Human Rights: A Tribute to the Late Jonathan Mann”, Journal of Law, Medicine &Ethics, 29(2001), 121-130.
Hirsch, E. (1948), Fikri ve Sınai Haklar, Ankara: Ankara Üniversitesi. http://www.humanrightsbusiness.org/020_project_publications.htm
Hunt, P. (2003) “The Right to Everyone to the Enjoyment of the Highest Attainable Standart of Physical and Mental Health”, Report for UN Human Rights Commission, E/CN.4/2003/58.
Hunt, P. (2007) “Human Rights Guidelines for Pharmaceutical Companies in relation to Access to Medicines”, Report for UN Human Rights Commission, New York: United Nations.
Huysal, A.S. (2010) laç Patenti, stanbul: Vedat Kitapçılık.
Jungk, M. (2008) “Defining the Scope of Business Responsibility for Human Rights Abroad”, The Human Rights & Business Project, The Confederation of Danish Industries, The Danish Center for Human Rights.
http://www.humanrightsbusiness.org/020_project_publications.htm
Kant, I. (1982) Ahlak Metafiziginin Temellendirilmesi, (Çev. . Kuçuradi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Kayacan, V. (2001) laçta Patent Korumasının Etkileri ve Koruma Tedbirleri, Ankara: Nobel Yayın Dagıtım.
Kuçuradi, . (2000) “Felsefi Etik ve ‘Meslek Etikleri’, (Yay. Haz. H. Tepe), Etik ve Meslek Etikleri –Tıp, Çevre, s, Basın, Hukuk ve Siyaset, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu,.
Kuçuradi, . (2007a) nsan Hakları Kavramları ve Sorunları, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
Kuçuradi, . (2007b) “Etige Yaklasımlar, Etikte Yaklasımlar ve Bir ‘Evrensel Etik’ Düsüncesi” iç. N. Güngör Ergan, E. Burcu, B. Sahin, M. Kamanlıoglu (der.) Prof.Dr. Nihat Nirun’a Armagan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 119-128.
Leary, A.V. (1994) “The Right to Healt in International Rights Law”, Health and Human Rights, 1(1), 24-56.
Leisinger, M.K. (2000) “sletme Etigi, Çokuluslu Sirketler ve Gelismekte Olan Ülkeler”, (Yay. Haz. H. Tepe) Etik ve Meslek Etikleri –Tıp, Çevre, s, Basın, Hukuk ve Siyaset, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 75-102.
Loff, B., M. Heywood (2002) “Patents on Drugs: Manufacturing Scarcity or Advancing Health?”, Journal of Law, Medicine and Ethics, 30(4), 621-631.
Maitland, I. (2002) “Priceless Goods: How Should Life-Saving Drugs Be Priced?”, Business Ethics Quarterly, 12(4), (Oct., 2002), 451-480.
Oguzman, K., N. Barlas (2005) Medeni Hukuk, stanbul: Beta Yayınları.
Ortan, A.N. (1979), Patent Lisansı Sözlesmesi, Ankara.
Ortan, A.N. (1987), sçi Bulusları Hukuku, zmir.
Özel, Ç. (2002) Marka Lisansı Sözlesmesi, Ankara: Seçkin Yayınevi.
Özlem, D. (2004) Etik – Ahlak Felsefesi, stanbul: nkılap Yayınevi.
Pfizer (2003) Türkiye’de laçta Veri Koruması ve Uygulanmasının Mali Etkileri, (Baykara/Çaylı/Çelik/Tokat/Ünalan), Ankara.
Sterckx, S. (2004) “Patents and Access to Drugs in Devoloping Countries: An Ethical Analysis”, Developing World Bioethics, 4(1), 58-75.
Sehirali, F.H. (1998) Patent Hakkının Korunması, Ankara Turhan Kitabevi.
Vogel, D. (1991) “The Ethical Roots of Business Ethics”, Business Ethics Quarterly, 1(1), 101-120.
WHO (2000) The Use of Essential Drugs: Ninth Report of the WHO Expert Committee, (WHO MD; 2000; 61 pages).
http://www.who.int/medicinedocs/en/d/Js2281e.16.
Yalçıner, U. (2002) “laç ve Patent Türkiye’de ve Dünyada Son Gelismeler”, FMR, 2002/3, 15-44.
Yılmaz, . (1995/1996) “Avrupa Toplulugunda Fikri ve Sınai Haklar”, Avrupa Arastırmaları Dergisi, 4(1-2).