Esra AKSOY, Nuri ÖMÜRBEK, Meltem KARAATLI

AHP Temelli MULTIMOORA ve COPRAS Yöntemi ile Türkiye Kömür İşletmeleri’nin Performans Değerlendirmesi

Günümüzde artan nüfus ve endüstrileşmeyle beraber, enerji tüketimi hızla artmaktadır. Günümüzde artan enerji talebini karşılayabilecek olan kömür rezervlerinin verimli işletilip, enerjide dışa bağımlılığın azaltılması için bilimsel ve teknolojik yöntemler kullanılmalıdır. Bu bağlamda, çevresel faktörleri de dikkate almak suretiyle etkin, verimli ve sürdürülebilir üretim yapmak ve çalışmalara hız verilmesi gerekmektedir. Türkiye Kömür İşletmeleri sekiz ayrı işletmeden oluştuğu için bu işletmelerin performanslarının değerlendirilmesinde kullanılmak üzere belirlenen kriterler her bir işletme için farklı değerler almaktadır. Böyle bir durumda da Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinin uygulanması tercih edilmektedir. Bu çalışmada; Türkiye Kömür İşletmeleri’ne ait sekiz işletmenin AHP temelli MULTIMOORA ve COPRAS yöntemleri ile performans değerlendirmesi amaçlanmıştır. 2008-2012 yıllarını kapsayan analizler için toplam satış, faaliyet karı, rezerv durumu, çalışan kişi sayısı, dekopaj miktarı, yatırım harcamaları ve üretim miktarı kriterleri dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Turkish Coal Enterprise, multi criteria decision-making

USE OF AHP-BASED MULTIMOORA AND COPRAS METHODS FOR EVALUATING THE PERFORMANCE OF TURKISH COAL ENTERPRISES

Industrialization and growing population rapidly increase energy consumption. Nowadays, in order to productively utilize the coal reserves that can supply increasing energy demand to reduce foreign dependencies, scientific and technological methods must be used. In this context, it is also necessary to consider environmental factors for effective, productive and sustainable manufacturing. As Turkish Coal Enterprises operate eight sub companies, performance criteria for each company have different values. In such cases, multi criteria decision-making is preferred for performance evaluation. In this study, it was aimed to examine the performances of eight sub companies, operated by Turkish Coal Enterprises, using AHP-based Multimoora and Copras methods. The analyses for the years of 2008-2012 consisted of seven criteria, which are total sales, activity profit, reserves, number of employees, amount of decoupage, investment spendings and amount of products.

PDF

___

Al-Harbi, K.M.A., (2001). “Application of the AHP in Project Management”, International Journal of Project Management, 19, 19-27 .
Aslan, N., (2005). Analitik Network Prosesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Brauers, W.K.M. ve Zavadskas, E.K., (2006). “The MOORA Method And its Application To Privatization in A Transition Economy”, Control And Cybernetics, 35 (2), 445-469.
Dağdeviren, M. ve Eren, T., (2001). “Tedarikçi Firma Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi Ve 0-1 Hedef Programlama Yönteminin Kullanılması”, Gazi Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16 (2), 41-52.
Dağdeviren, M., Akay, D. ve Kurt, M., (2004). “İş Değerlendirme Sürecinde Analitik Hiyerarşi Prosesi Ve Uygulaması”, Gazi Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19 (2), 131-138.
Das, M.C., Sarkar, B. ve Ray, S., (2012). “A Framework To Measure Relative Performance Of Indian Technical İnstitutions Using İntegrated Fuzzy AHP and COPRAS Methodology”, Socio-Economic Planning Sciences, 46 (3), 230-241.
Datta, S., Sahu, N. ve Mahapatra, S., (2013) "Robot Selection Based On Grey‐MULTIMOORA Approach", Grey Systems: Theory and Application, 3 (2), 201- 232.
Eraslan, E. ve Algün, O., (2005). “İdeal Performans Değerlendirme Formu Tasarımında Analitik Hiyerarşi Yöntemi Yaklaşımı”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20 (1), 95-106.
Ersöz, F. ve Atav, A., (2011). “Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinde MOORA Yöntemi”, YAEM2011 Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği 31.Ulusal Kongresi, Sakarya Üniversitesi, 05-07 Temmuz 2011, 78-87.
Felek, S., Yuluğkural, Y. ve Aladağ, Z., (2007). “Mobil İletişim Sektöründe Pazar Paylaşımının Tahmininde AHP Ve ANP Yöntemlerinin Kıyaslanması”, Makine Mühendisleri Odası Endüstri Mühendisliği Dergisi, 18 (1), 6-22.
Göktolga, Z.G. ve Gökalp, B., (2012). “İş Seçimini Etkileyen Kriterlerin Ve Alternatiflerin AHP Metodu İle Belirlenmesi”, Cumhuriyet Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13 (2), 71-86.
Gümüşoğlu, Ş., Tütek, H. ve Özdemir, A., (2012). Sayısal Yöntemler Yönetsel Yaklaşımlar, Beta Yayınevi, İstanbul.
Hacıköylü, B.E., (2006). Analitik Hiyerarşi Karar Verme Süreci İle Anadolu Üniversitesi’nde Beslenme Ve Barınma Yardımı Alacak Öğrencilerin Belirlenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Hell, M., Krneta, M. ve Krneta, P., (2013), “Applıcatıon Of Ahp Method For The Selectıon Of Busıness Plan Software”, Croatian Operational Research Review (CRORR), 4, 223-234.
Kadak, E.G., (2006). Türkiye’de AHP Tekniğinin Performans Değerlendirmedeki Yeri Ve İlaç Dağıtım Sektöründe Uygulanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
Kaklauskas, A., Zavadskas, E.K., Raslanas, S., Gınevıcıus, R., Komka, A. ve Malınauskas, P., (2006). “Selection Of Low-E Windows in Retrofit Of Public Buildings By Applying Multiple Criteria Method COPRAS: A Lithuanian Case”, Energy and Buildings, 38 (5), 454–462.
Kalıbatas, D. ve Turskıs, Z. (2008). “Multıcrıterıa Evaluatıon Of Inner Clımate By Usıng MOORA Method ”, Information Technology And Control, 37 (1), 79-83.
Karaca, T. (2011). Proje Yönetiminde Çok Kriterli Karar Verme Tekniklerini Kullanarak Kritik Yolun Belirlenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Karande, P. ve Chakraborty, S. (2012), “Application Of Multi-Objective Optimization On The Basis Of Ratio Analysis (MOORA) Method For Materials Selection”, Materials and Design, 37, 317–324.
Kildiene, S. (2013), “Assessment of Opportunities for Construction Enterprises in European Union Member States Using the MULTIMOORA Method”, Procedia Engineering, 57, 557 – 564.
Kracka, M., Brauers, W.K.M. ve Zavadskas, E.K., (2010). “Ranking Heating Losses in a Building by Applying the MULTIMOORA”, Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, 21 (4), 352-359.
Liu, H.C., You, J.X., Lu, C. ve Shan, M.M., (2014), “Application Of İnterval 2-Tuple Linguistic MULTIMOORA Method For Health-Care Waste Treatment Technology Evaluation And Selection”, Waste Management, 34 (11), 2355–2364.
Mulliner, E., Smallbone, K. ve Maliene, V., (2013). “An Assessment Of Sustainable Housing Affordability Using A Multiple Criteria Decision Making Method”, Omega, 41 (2), 270-279.
Nguyen, H.T., Dawal, S.Z.M., Nukman, Y. ve Aoyama, H., (2014), “A Hybrid Approach For Fuzzy Multi-Attribute Decision Making in Machine Tool Selection With Consideration Of The Interactions Of Attributes”, Expert Systems with Applications, 41 (6), 3078-3090.
Ömürbek, N., Üstündağ, S. ve Helvacıoğlu, Ö.C., (2013), “Kuruluş Yeri Seçiminde Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) Kullanımı: Isparta Bölgesi’nde Bir Uygulama”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 11 (21), 101-116.
Önay, O. ve Çetin, E. (2012). “Turistik Yerlerin Popülaritesinin Belirlenmesi: İstanbul Örneği” İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 72, 90-109.
Özdağoğlu, A. (2013a). “İmalat İşletmeleri İçin Eksantrik Pres Alternatiflerinin COPRAS Yöntemi İle Karşılaştırılması”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 4 (8), 1-22.
Özdağoğlu, A., (2013b). “Çok Ölçütlü Karar Verme Modellerinde Normalizasyon Tekniklerinin Sonuçlara Etkisi: COPRAS Örneği”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8 (2), 229-252.
Özdağoğlu, A. (2014). “Normalizasyon Yöntemlerinin Çok Ölçütlü Karar Verme Sürecine Etkisi–MOORA Yöntemi İncelemesi”, Ege Akademik Bakış, 14 (2), 283-294.
Özyörük, B. ve Özcan, E.C. (2005). “Otomotiv Sektöründe Tedarikçi Seçimine Etki Eden Faktörler ve Tedarikçi Seçimi,” V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005, 625-629.
Podvezko, V. (2011). “The Comparative Analysis Of MCDA Methods SAW And COPRAS”, Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, 22 (2), 134-146.
Polatkan, D. (2010). Çok Kriterli Analiz Teknikleri Kullanılarak CBS Tabanında Jeo Çevresel Kriterlere Göre Gölbaşı Öçk Bölgesinin Mikrobölgelendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Popovıc, G., Stanujkıc, D. Ve Stojanovıc, S. (2012). “Investment Project Selectıon By Applyıng COPRAS Method And Imprecıse Data”, Serbian Journal of Management, 7 (2), 257-269.
Rabbani, A., Zamani, M., Yazdani-Chamzini, A. ve Zavadskas, E.K. (2014), “Proposing A New Integrated Model Based On Sustainability Balanced 4 Scorecard (SBSC) and MCDM Approaches By Using Linguistic Variables 5 For The Performance Evaluation Of Oil Producing Companies”, Expert Systems with Applications, 41 (16), 7316–7327.
Saaty, T.L. ve Vargas, L.G. (2001). Models, Methods, Con¬cepts & Applications of The Analytic Hierarchy Pro¬cess, Massachusetts:Kluwer Academic.
Saaty, T.L. ve Tran, L.T. (2007). “On The Invalidity Of Fuzzifying Numerical Judgments in The Analytic Hierarchy Process”, Mathematical And Computer Modelling, 46 (7-8), 962-975.
Saaty, T.L. (2008), “Decision Making With The Analytic Hierarchy Process”, International Journal of Services Sciences, l (1), 83-98.
Saaty, T.L. (1990). “How to Make a Decision: The Analytic Hierarchy Process”, European Journal of Operational Research, 48, 9-26.
Özdemir Sağır, M. (2002). “Bir İşletmede Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Performans Değerleme Sistemi Tasarımı”, Endüstri Mühendisliği Dergisi, 13 (2), 2-11.
Stankevıcıene, J. ve Mencaıte, E. (2012). “The Evaluation of Bank Performance Using A Multicriteria Decision Making Model: A Case Study on Lithuanian Commercial Banks”, Technological & Economic Development of Economy, 18 (1), 189-205.
Stanıunas, M., Medineckiene, M., Zavadskas, E.K. ve Kalibatas, D. (2013). “To Modernize Or Not: Ecological–Economical Assessment Of Multi-Dwelling Houses Modernization”, Archives of Civil and Mechanical Engineering , 13 (1), 88–98.
Streimikienea, D. ve Balezentis, T. (2013), “Multi-Objective Ranking Of Climate Change Mitigation Policies and Measures In Lithuania”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 18, 144–153
Streimikienea, D., Balezentis, T., Krisciukaitiene, I. ve Balezentis, A., (2012), “Prioritizing Sustainable Electricity Production Technologies: MCDM Approach”, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16 (5), 3302–3311.
Şengüler, İ. “Ülkemiz Enerji Bütünlemesinde Marmara Ve Trakya Bölgesi Kömürlerinin Yeri”, http://www.emo.org.tr/ekler/c1690de2b615cc3_ek.pdf, E.T. 25.06.2014.
Tam, M.C.Y. ve Tummala, V.M.R. (2001). “An Application of The AHP in Vendor Selection of a Telecommunications System”, Omega, 29 (2), 171-182.
Tavana, M., Momeni, E., Rezaeiniya, N., Mirhedayatian, S.M. ve Rezaeiniya, H., (2013). “A Novel Hybrid Social Media Platform Selection Model Using Fuzzy ANP and COPRAS-G”, Expert Systems with Applications, 40 (14), 5694-5702.
Timor, M., (2010). Yöneylem Araştırması, Türkmen Kitapevi, İstanbul.
Türkiye Kömür İşletme Kurumu, 2009 Kömür Sektör Raporu (Linyit), http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Sektor_Raporu_TKI.pdf, E.T. 25.06.2014.
Türkiye Kömür İşletme Kurumu, 2012 Kömür Sektör Raporu (Linyit), http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Sektor_Raporu_TKI_2012.pdf, E.T. 03.07.2014.
Türkiye Kömür İşletmeleri 2013 Faaliyet Raporu, http://www.tki.gov.tr/Dosyalar/Dosya/2013yillikfaaliyetraporu.pdf, E.T. 25.06.2014.
Türkmen, S.Y. ve Çağıl, G., (2012). “İMKB’ye Kote Bilişim Sektörü Şirketlerinin Finansal Performanslarının TOPSIS Yöntemi İle Değerlendirilmesi”, Maliye Finans Yazıları, 26 (95), 59-78.
Tzeng, G.H., Teng, M.H., Chen, J.J. ve Opricovic, S. (2002), “Multicriteria Selection for a Restaurant Location In Taipei”, International Journal of Hospitality Management, 21 (2), 171-187.
Ustasüleyman, T. (2009). “Bankacılık Sektöründe Hizmet Kalitesinin Değerlendirilmesi: AHS-TOPSIS Yöntemi”, Bankacılar Dergisi, 69, 33-43.
Vaıdya, O.S. ve Kumar, S. (2006). “Analytic Hierarchy Process: An Overview Of Applications”, European Journal of Operational Research, 169, 1-29.
Weı, C.C., Chıen, C.F. ve Wang, M.J.J. (2005), “An AHP-Based Approach To ERP System Selection”, International Journal of Production Economics, 96 (1), 47–62.
Yaralıoğlu, K. (2010). Karar Verme Yöntemleri, Detay Yayınevi, Ankara.
Yıldırım, B.F. ve Önay, O. (2013). “Bulut Teknolojisi Firmalarının Bulanık AHP-MOORA Yöntem Kullanılarak Sıralanması”, İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 24 (75), 59-81.
Zavadskas, E.K., Kaklauskas, A., Turskıs, Z. ve Tamosaıtıene, J. (2008). “Contractor Selectıon Multı-Attrıbute Model Applynıg COPRAS Method Wıth Grey Interval Numbers,” International Conference 20th EURO Mini Conference “Continuous Optimization and Knowledge-Based Technologies” (EurOPT-2008), 20-23 May 2008, Neringa, LITHUANIA, 241–247.
Zolfanı, S.H., Rezaeınıya, N., Aghdaıe, M.H. ve Zavadskas, E.K. (2012). “Qualıty Control Manager Selectıon Based On AHP- COPRAS-G METHODS: A Case in Iran”, Ekonomska Istrazivanja, 25 (1), 88-104.
Zolfanı, S.H. ve Zavadkas, E.K. (2013), “Sustainable Development of Rural Areas’ Building Structures Based on Local Climate”, Procedia Engineering, 57, 1295–1301.