1939-1944 İngiliz-Alman İktisadi harbi: Türk kromu üzerine pazarlıklar

Stratejik açıdan önemli yer altı kaynaklarının ülkelerin uluslararası iliskilerdeki pazarlık gücünü arttırdıgı bilinen bir gerçektir. Öte yandan bu zenginliklerin ulusal çıkarlar dogrultusunda en iyi sekilde degerlendirilmesi ancak ve ancak basarılı bir dıs politika ile mümkündür. İkinci Dünya Savası öncesi ve savas yılları dıs Türk Dıs Politikası açısından belki de tarihinin en zorlu dönemlerinden biri olmustur. Cografi konumu basta olmak üzere birçok sebepten ötürü, gerek müttefikler gerekse mihver devletleri tarafından savasa dâhil edilmeye çalısılan Türkiye, hiçbir çıkarının olmadıgı bu yıkıma taraf olmamak konusunda kesin kararlı bir durus sergilemistir. Orta ölçekte bir devlet olması dolayısıyla büyük güçlere karsı çokta fazla pazarlık gücü bulunmayan Türkiye, savas süresince denge politikası izlemeye çalısmıs bu ugurda büyük bir diplomatik mücadele vermistir elindeki bütün olanakları seferber etmistir. Türkiye’nin elindeki en büyük degerlerden bir tanesi, savas sanayinde kullanılmaya elverisli yüksek cevher oranı ihtiva eden kromdu. Savasan devletler Türk kromunu elde etmek için büyük bir mücadeleye girismisti. Türkiye ise elinde bulundurdugu bu degeri dıs politika hedefleri dogrultusunda kullanmaya çalısmıstır. Bu çalısmada Topyekûn harbin bir parçası olan İktisadi harbin Türkiye ayagında İngiltere’nin Almanya’yı Türk kromundan mahrum bırakmak girisimleri ele alınacaktır. Aynı zamanda İngiltere’nin bu mücadelede basarısız oldugu iddia edilmekte, arsiv materyalleri ve ikincil kaynakların ısıgında bu basarısızlıgın sebepleri incelenmektedir.

The 1939-1945 British-German economic warfare: Wrangling over Turkish chrome

It is a known fact that strategically important materials increase the influence of the states on the global power relations. On the other hand states possessing these strategically important materials could only make use of them with an effective foreign policy. The period before and during the World War II was perhaps the most difficult period in the history of the Turkish Republic. Due to various reasons, geography being in the first place, Turkey was tried to be withdrawn into war by both the Axis and the Allies. Having no interest in being part of this catastrophic fight, Turkey showed a resolute stance and abstained from getting involved. As a middle power state it was difficult for Turkey to follow a truly independent foreign policy in her relations with the great powers of the era. However Turkey followed a resolute foreign policy and stayed out of the war with full effort. With its rich chrome resources she became part of an economic warfare during the War. Turkish chrome was a vital and insubstitutable product especially for the German war industry. Therefore Britain endeavored to prevent Germany acquiring the ore. On the other hand the strategic importance of her chrome resources gave a vital advantage on the diplomatic maneuvers she followed in the relations with the belligerents. In this paper it is agued that the British Economic Warfare efforts regarding the prevention of the Turkish chrome sales to Germany resulted in failure and an analysis of this failure is made based on archival data and secondary sources.

PDF

___

Arsiv Dokümanları
İngiltere: Milli Arsivler, Londra Kew Gardens : Foreign Office(FO)
FO 195 British Embassy Angora, Chrome: 1944: volumes. 2567, 2570, 2571, 25661.
FO 371, Turkey:
1942: volumes. 22248, 33349,33350,33351, 33353.
1943: volumes. 37460, 37461, 37463.
FO 837: Turkey Chrome
1939: volumes. 1003, 1004
1940: volumes. 1006, 1009, 1012, 1015, 1016,1994
1941: volumes. 1023, 1027, 1030, 1032, 1033.
1942: volumes.1039, 1044, 1049.
1943: volumes.1050, 1053, 1058.
FO 867
1943: volumes.
Prime Minister’s Office(PREMIER)
PREMIER 3 Turkey:
1942-1943: volumes. 446/8
1944: volumes. 447/2, 447/8
Amerika Birlesik Devletleri’nin Dıs Politikası Serisi(FRUS)
FRUS vol.III 1941
Almanya: Federal Arsiv, Lichterfelde Berlin ve Dısisleri Bakanlıgı Arsivi,
Mitte Berlin
R/901/68696 1942
R/901/68696
NA: T 71,147, 663425
BA: R 24/28.
Alman Dıs Politikası Dökümanları,(ADAP) D (1937-1945), Cilt V, VI, VII, IX, X, Gazeteler:
Cumhuriyet Gazetesi, 1 Nisan 1940, 10 Nisan 1944, 14 Nisan 1944, 21 Nisan 1944. Kitaplar ve Makaleler
Alganer, H. (1942) Harp ve İptidai Madde-1-2 İktisadi Yürüyüs, 57, 58 14.
Ataöv, T. (1965) Turkish Foreign Policy, 1939-1945, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No 197-179.
http://turkdispolitikasi.net/yazarlar/wilma/tdponcelik.html - _ftnref12#_ftnref12
Aydın, M. (2008) “İkinci Dünya Savası ve Türkiye 1939-1945” iç. Baskın Oran (ed.), Türk Dıs Politikası, I, İstanbul: İletisim Yayınları.
Barutçu, F.A. (1977) Siyasi Anılar (1939-1954), Ankara: Milliyet Yayınları.
Bölcke, W. and A. Bölcke (1996) Deutschland als Welthandelsmacht, 1930–1945, Stuttgart: W. Kohlhammer Verlag.
Çiftçi, K. (2010) Tarih, Kimlik ve Elestirel Kuram Baglamında Türk Dıs Politikası, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Deringil, S. (2008) Denge Oyunu,İkinci Dünya Savasında Türkiye'nin Dıs Politikası, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Die rohstoffwirtschaftliche Bedeutung des Südostraumes für die deutsche Wehrwirtschaft, Reichsamt für wehrwirtschaftliche Planung, Maerz 1939, p.39 f, NA: T 71, 147, 663425 and BA: R 24/28.
Die Einfuhrabhaengigkeit der Achse an kriegs- und lebenswichtigen Roh- und Halbstoffen und ihre mögliche Sicherstellung im Kriegsfall, Reichsamt für wehrwirtschaftliche Planung.Documents on German Foreign Policy, Series D(1937-1945), Vol V, VI, VII, IX, X,
Esmer, A.S. ve O. Sander (1996) “İkinci Dünya Savasında Türk Dıs Politikası”, iç. Mehmet Gönlübol (der.), Olaylarla Türk Dıs Politikası 1919-1985, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Fodor, D.J. (1982) The Neutrals, Illinois: Time-Life Books.
Friedensburg, F. (1943) Die Rohstoffe und Energiequellen im neuen Europa, Berlin: Gerhard Stalling Verlagsbuchhandlung.
Gürün, K. (1983) Dıs İliskiler ve Türk Politikası: 1939’dan Günümüze Kadar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Jaeschke, G. (1941) Türkei , Berlin: Junker und Dünnhaupt Verlag.
Jack, D.T. (1940) Studies in Economic Warfare, P.S., London: King&Son.
Kemp, A. (1942) ‘Chrome: A strategic Material’ Harward Business Review, Winter, 199-212.
Koçak, C. (1991) Türk-Alman İliskileri(1923-1939) İki Dünya Savası Arasındaki Dönemde Siyasal, Kültürel Askeri ve Ekonomik İliskiler, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Leitz, C. (2001) Sympathy for the Devil: Neutral Europe and Nazi Germany in World War II, New York: New York University Press.
Medlicott, W.N. (1952) The Economic Blockade, Vol. 1, London: His Majesty’s Stationert Office and Longmans, Green and Co.
Meyer, F. (1938) Türk Krom Cevheri Terkibine Dair Bir Tetkik, Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 13, 149-154.
Millman, B. (1996) The Ill Made Alliance: Anglo-Turkish Relations, 1934-1940, Montreal: McGill-Queen’s University Press.
Pumphrey, L.M. (1941) Planning For Economic Warfare, Military Affairs, 5(3), 145- 151.
Rich, N. (1974) Hitler’s War Aims: The Establishment of the New Order, London: Andre Deutsch Limited.
Schönherr, K. (1994) Die türkische Aussenpolitik vom Vorabend des Zweiten
Weltkreges bis 1941, Osterreichische Osthefte, 36/1994 Heft 2, Wien
Tamzok, N. (2008) Osmanlı İmparatorlugu’nun Son Döneminden Çok Partili Döneme Madencilik Politikaları, 1861-1948, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63-4.
Kurat, Y.T. (1961) A Survey of Economic Policy in the Turco-German Trade During World War II, Belleten, XXV(97), 95-103
Uzgel, İlhan (2001) “Almanya’yla İliskiler” iç. Baskın Oran (der.), Türk Dıs Politikası Kurtulus Savası’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, (3. Baskı), İstanbul: İletisim Yayınları.
Weber, F.G. (1979) The Evasive Neutral: Germany, Britain and the Quest for a Turkish Alliance in the Second World War, Columbia and London: University of Missouri Press.
Weisband, E. (2002) 2. Dünya Savası ve Türkiye, İstanbul: Örgün Yayınevi.
Wu, Y. (1952) Economic Warfare, New York: Prentice-Hall, Inc.
U.S. State Department [Eizenstat] Report on U.S. and Allied Wartime and Postwar Relations and Negotiations With Argentina, Portugal, Spain, Sweden, and Turkey on Looted Gold and German External Assets and U.S. Concerns About the Fate of the Wartime Ustasha Treasury (June 1998).