Yeni Veriler Işığında Nevşehir Kalesi ve Kent Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme

Nevşehir Kalesi ve kent tarihi üzerine yaptığımız bu çalışmada 2018 yılında Nevşehir Kalesi sur içi kazı çalışmalarından elde ettiğimiz yeni verilere dayanarak kalenin ve tarihi kent merkezinin tarihsel süreç içerisindeki bağlamını inceledik. Sur içindeki kazı çalışmaları dışında, kalenin etrafındaki yamaç yerleşiminde devam eden temizlik çalışmalarında ortaya çıkarılan ve pek azı yayımlanmış buluntuları da tartışmaya dahil ederek kalenin inşası ve onarımıyla ilgili tarihi belgeler, mimari ve arkeolojik veriler ışığında kentin gelişimini tekrar değerlendirdik. Bunu yaparken Nevşehir tarihi kent merkezinin geçmişi, özellikle de Geç Antik Çağ ve Orta Çağ Dönemi hakkında elimizdeki sınırlı sayıda doneye güncel ve eleştirel bir bakış sunmayı amaçladık.

Anahtar Kelimeler:

Kapadokya, Nevşehir, Kale, Bizans, Selçuklu, Osmanlı, Arkeoloji

The Citadel and Urban History of Nevşehir: New Evidence

This study focuses on the citadel and the urban history of Nevşehir. It investigates the historical context of the fortress and the downtown of Nevşehir based on the new evidence from the archaeological excavation we led in 2018 within the walls of the citadel. Aside from this new archaeological data, the paper comprises also largely unpublished new findings from the sizeable rock-carved settlement nearby and it reexamines the urban development in the light of the architectural and archaeological evidence by expanding to the primary sources related to the construction and the renovation works of the citadel. By doing this, the study aims to offer a new critical reading of the limited number of evidence on the urban history, in particular regarding Late Antique and Middle Ages

Keywords:

Cappadocia, Nevsehir, Citadel, Byzantine, Seljuks, Ottoman, Archaeology,

PDF

___

Archibald, Z., Morgan, C., Smith, David M, Murphy-Smith, H., Pitt, R., Papadopoulou. Ch. ve diğerleri. (2010–2011). Archaeology in Greece 2010–2011. Archaeological Reports 57, 1-108.
Aziz B. Erdeşir-i Esterabadi. (1990). Bezm u Rezm (M Öztürk, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Ayhan, G. (2011). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
Belge, B. (2018). Anatolian Historic City Centers: Urban Archaeology in Multilayered Context. Encyclopedia of Global Archaeology (ss. 1-14). New York, NY: Springer. doi:10.1007/978-3-319-51726-1_3258-1
Bir Şehrin Doğuş Hikayesi, Nevşehir-i Dilara. (2014). Nevşehir: Simtel Ofset Matbaacılık.
Budak A. (2018). Mimarsız Mimarlık Kapadokya Bölgesi Kaya Oyma Camileri. Konya: Literatürk Yayınları.
Bulut, E. (2015). Eski Çağ’da Nevşehir ve Çevresi. Geçmişten Geleceğe Nevşehir Tarih ve Kültür Araştırmaları, 99-168.
Coşkun, M (2010). Nevşehir Kültür Envanteri. Nevşehir: T.C. Nevşehir Valiliği.
Çerçi, İ. (2008). Nevşehir Kalesi Anıları. Nevşehir. 9, 35-36.
Çiftçioğlu, Ö. N. (2007) Osmanlı-Karaman Harplerinde Onyedi defa Anadolu şehirleri ve Nevşehir Havalisinin El Değiştirmesi, Nevşehir, S. 8, s. 66.
Değirmencioğlu, H. (2013). Anadolu’daki Sütunlu Salonlar/Apadanalar ve Kökeni Üzerine Bir Değerlendirme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 6-19.
Doğer, L. (2008). İzmir Agorası Kazılarından 17.-19. Yüzyıl Seramikleri Üzerine Bazı Gözlemler. Sanat Tarihi Dergisi, XVII/I., 23-54.
Dülgerler, O. N. (2006). Karamanoğulları Dönemi Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Evliya Çelebi, (2013) Seyahatname. (c. 1, 3. Kitap) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eyice, S. (2001). Kale. İslam Ansiklopedisi (c. 24, s. 234-242). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı.
Gökhan, İ. (2018). Selçuklular Döneminde İpek Yolu Üzerinde Bulunan Sarıhan’ın Tarihçesi. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 11, 237-246.
Gül, M. F. (2013a). Nevşehir’in Doğuşunda Damat İbrahim Paşa’nın İmar Faaliyetleri. Nevşehir, 17, 54-56.
Gül, M. F. (2013b). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın İskân Faaliyetleri: Lale Dervrinin Şanslı Şehri Nevşehir. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10, 237-254.
Gülyaz, M. (2016). Nevşehir Kalesi ve Çevresi Yeraltı Yerleşimi 2015 Yılı Temizlik Çalışması. 25 Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve 11. Uluslarası Müzecilik Çalıştayı Antalya 11–15 Nisan 2016 (s. 531-542). Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. H ild, F. (1977). Das byzantinische Strassensystem in Kappadokien. Viyana: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1977.
Hild, F. ve Restle, M (1981). Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos) [Österreichische Akademie der Wissenschaften, TIB 2], Viyana 1981.
Hicks, D. ve Beaudry, M (2006), Introduction: The place of historical archaeology. D. Hicks, ve M Beaudry (Yay. haz.), The Cambridge Companion to Historical Archaeology içinde (s. 1-10), Cambridge: Cambridge University Press. doi: 10.1017/CCO9781139167321.001
Horváth, B. (2010). Anadolu 1913, (T. Demirkan, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kızıltan, Z. (2010). Marmaray-Metro Projeleri Kapsamında Yapılan, Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kazıları. U. Kocabaş ve Z. Kızıltan (Yay. haz.), İstanbul Arkeoloji Müzeleri 1. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu bildiriler kitabı: 5–6 Mayıs 2008 İstanbul içinde (s. 1-16). İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzeleri.
Kızıltan, Z. (2016). İstanbul Kazıları Marmaray-Metro Projeleri ve Arkeolojik Kurtarma Kazılarının Şehir Tarihine Katkısı. Antikçağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (c. 1, s. 338-368). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Maraşlı, S. (2018). Nevşehir Kalesi Yamaç Yerleşim Alanında Bulunan Bezirhaneler. Arkeoloji ve Sanat, 157: Ocak-Nisan, 163-174.
Mülayim, S. (1996). Nevşehir’de Türk Dönemi. Nevşehir (s. 124-143). Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları.
O’Keeffe, T. ve Yamin, R. (2006). Urban historical archaeology. D. Hicks. Ve M Beaudry. (Yay. haz.), The Cambridge Companion to Historical Archaeology içinde (s. 87-103). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CCO9781139167321.006
O’Keeffe, T. (2014). Urban Archaeology. Encyclopedia of Global Archaeology, (s. 7520–22). New York, NY: Springer. doi:10.1007/978-1-4419-0465-2_1422
Planhol, X. (1981). La Cappadoce: formation et transformations d’un concept géographique. C. D. Fonseca (Yay. haz.), Le aree omogenee della Civiltà Rupestre nell’ambito dell’Impero Bizantino: la Cappadocia içinde (s. 25–38). Lecce: Galatina.
Saklı Limandan Hikayeler: Yenikapı’nın Batıkları. (2013). İstanbul: İstanbul Arkeoloji Müzeleri
Sarfatij, H. ve Melli, P. (1999). Archaeology and the Town. Report on the situation of urban archaeology in Europe, Council of Europe. Strazburg: Council of Europe, 13-29.
Sözen, M. (2000). XI. Yüzyıl ve Sonrası: Selçuklu ve Osmanlı Dönemi-Kümbet, Eyvan, Taçkapı. M Sözen (Yay. haz.), Kapadokya içinde (s. 396-479). İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı Yayınları.
Şahin, İ. (2006). Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul: Eren Yayınları.
Şahin, İ. (2007). Nevşehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c. 33, s. 64-67). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Texier, C. (1862). Asie Mineure. Paris: Firmin-Didot.
Texier, C. (2002). Küçük Asya, (A. Suat, Çev.) Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Tezgör, D. K., Sezer, T. (1995). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Toprak Kandiller Kataloğu. Paris: Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
Toroğlu, E. (2012). Bir Osmanlı Şehir Tesisi: Nevşehir. A. Öger (Yay. Haz.), 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 17-40). Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Yayınları.
Türker, A. (2011). Tarih Öncesi Nevşehir. A. Öger (Yay. haz.).,1. Uluslarası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri. 16-19 Kasım Nevşehir (s. 309-332). Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Yayınları.
Uyar, B. T. (2010). 13th century Byzantine Wall Paintings in Cappadocia: New Evidence. A. Ödekan, E. Akyürek ve N. Necipoğlu (Yay. Haz.), Birinci Uluslarası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler içinde (s. 617-626). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Uyar, B. T. (2011), Rum İlinde Sanat ve Toplum Kapadokya’daki 13. yy ‘Bizans’ Duvar Resimleri (Fransızca), Yayımlanmamış doktora tezi, Paris 1 Panthéon–Sorbonne Üniversitesi.
Uyar, B. T. (2016a). Kapadokya’da Az Bilinen Bir Anıt: Gökçetoprak Kilisesi (Fransızca). S. Brodbeck, A. Nicolaïdès, P. Pagès, B. Pitarakis ve E. Yota (Yay. haz.), Mélanges Catherine Jolivet-Lévy içinde (s. 629-644). Paris: Paris Association des Amis du Centre d'Histoire et Civilisation de Byzance.
Uyar, B. T. (Mayıs 2016b). Yeni Buluntular ve Arkeolojik Veriler Işığında Bizans ve Selçuklu Döneminde Nevşehir, Muşkara’dan Nevşehir’e 290. Yıl. II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Yayınlanmamış Bildiri.
Uyar, B. T. (2017). Nevşehir Kalesi Yamaç Yerleşimi Kaya Kilisesi Sanat Tarihi Raporu. Yayınlanmamış Sanat Tarihi Raporu, Nevşehir: Nevşehir Belediyesi.
Von Moltke, H. (1969). Moltke’nin Türkiye Mektupları, (H. Örs, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi
Yenipınar, H. (2005) Nevşehir Emek Mahallesinde Ortaya Çıkan Temel Kalıntısı. Geçmişten Geleceğe Nevşehir Tarih ve Kültür Araştırmaları, s. 21-23.