Tigran Honents (Aydınlatıcı Aziz Gregorios) Kilisesinin Freskoları Ne Kadar Bizans'lı?

Ermeni kilisesinin tarihi, dini eğitimini Kapadokya’da almış olan Aziz Gregorios’un çalışmaları ile başlar. İznik ve Efes konsillerini kabul eden Ermeni kilisesi Khalkedon konsilinin aldığı kararları benimsemez ve monofizit kiliseler grubundaki yerini alır. Bu düşünce şekli onların resme bakışını önemli ölçüde etkilemiş, özellikle duvar resmi XII. yüzyıla kadar Ermeni sanatında göz ardı edilmiştir. XII. yüzyıldan sonra Sis konsilinin aldığı kararlar doğrultusunda kiliseler resimle bezenmeye başlar. Ancak monofizit Ermeniler nasıl bir resim programı uygulamıştır. Bu sorunun cevabı fresklerle bezeli olarak çok azı günümüze gelebilmiş yapılarda saklıdır. Bu yapılardan biri Ani’de, Aziz Gregorios’a adanmış bir XIII. yüzyıl yapısı olan Honents kilisesidir. Bizim bu çalışma ile yapmak istediğimiz şey, monofizit inanca sahip olan ve bu noktada Ortodoks Bizans’tan ayrılan Ermenilerin, monofizit düşüncelerinin resim anlayışına ne şekilde yansıdığı, Bizans resim programı ile olan bağlantıları ya da ayrılıklarını ortaya çıkarmak ve bu bağlamda Honents kilisesinin resim programını değerlendirmektir. Bu değerlendirme, Orta Bizans dönemi duvar resimlerinin yoğun olarak bulunduğu ve günümüze kadar ulaşabildiği birkaç bölgeden biri olan Kapadokya’daki kiliselerin resim programları ile yapılmıştır.

How Much Byzantine are the Frescoes of Tigran Honents Church?

History of the Armenian Church starts with activities of Saint Gregorious, who received his religious education in Cappadocia. The Armenian Church accepted ‹znik and Ephesus councils but it did not obey the decisions taken by the Chalcedon council and it took its place within the group of monophysite churches. This line of thinking deeply affected their approach to the painting, and especially wall paintings were neglected in the Armenian art until the 12th century. After the 12th century, based on the decision taken by the Sis council, churches were decorated with paintings. But what kind of painting program did the monophysite Armenians follow? The answer of this question is hidden in the structures decorated with frescoes only few of which remain today. One of these structures is the Honents church, a 13th century structure, in Ani which is dedicated to Saint Gregorious. When the structure’s painting program is examined, it is seen that, in addition to the frescoes based on the Orthodox literature, some figures and compositions, which make the program eastern, were applied, too. The important point which draws attention in the structure is the eighteen scenes located in the western part about the life of Saint Gregorious. In Cappadocia, translations about saint lives were important before iconoclasm, but they lost their importance after iconoclasm; and in the 13th century in this structure, they reappear under the scenes showing Jesus.

PDF

___

Atiya, A. (2005). Doğu hıristiyanlığı tarihi ( N. Hiçyılmaz, çev). İstanbul: Doz Yayınları. (1968 ).
Abich, H. (1896). Aus kaukasischen landern. reisenbriefe herausgegeben von frau abich. Wien.
Akyürek, E. (1996). Bizans’ta sanat ve ritüel. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Akyürek, E. (1998). Bizanslılar, azizleri ve khalkedon’lu azize euphemia. Sanat Dünyamız, 70, 175–189.
Akyürek, E. (2002). Khalkedon’lu azize euphemia ve sultanahmet’teki kilisesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Akyürek, E. (1996). Kapadokya’daki bizans. Sözen, M. (ed.). Kapadokya (301- 401 ). İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı.
Asutay, N. (1996). Kapadokya’da XI.yy Bizans resim sanatına bir örnek kayseri’nin soğanlı köyünde küçük geyikli kilise ( Melekli kilise). Akyürek, E. (ed.). Sanatın Ortaçağı ( 105- 115). İstanbul: Kabalcı yayınevi.
Babic, G. (1969). Les chapelles annexe des eglises byzantines. Paris.
Brosset, M. (1860). Les ruines d’ani capitale de I’armenie sous les rois bagratides, aux X et XI siecles. Histoire et description, Saint- Petersburg.
Cave, J.A. (1985). The byzantine wall paintings of k›l›çlar kilise: aspect of monumental decoration in cappadocia. Michigan.
Coflkuner, B. (2002). Göreme kılıçlar kilisesi duvar resimlerinin ikonografisi. Yüksek lisans tezi. Hacettepe üniversitesi. Ankara.
Cutler, A. (1987). Under the sign of deesis: on the question of report sentativeness in medieval art and literature. Dumbarton Oaks Studies, 41, 145–154.
Demus, O. (1948). Byzantine mosaic decoration. Aspect of monumental art in byzantium. London.
Drampian, I. ve Katonjian, N. (1990). The frescoes in the church of St.gregory the ›lluminator founded by Tigran Honents in Ani. Armenian Review, 41, 64.
Dvornik, F. (1990). Konsiller tarihi iznik’ten vatikan’a (.M.Aydın, çev). Ankara: Türk Tarih Kurumu. (1961).
Garsoian, N.G. (1985). Armenia between byzantium and the sasianians. London.
Grabar, A. (1998). Resim düşmanlığı. Sanat Dünyamız, 69, 229–241.
Grousset, R. (2005). Başlangıcından 1071’e ermenilerin tarihi (S. Dolanoğlu, çev.). İstanbul: Aras Yayıncılık. (1984).
Haldon, J. (2007). Bizans tarih atlası (.A.Özdemir, çev). İstanbul: Kitap Yayınları. ( 2005).
Hild, F. ve Restle, M. (1981). Kappadokien. Tabula imperii byzantini II. Wien .
Honigmann, E. (1970). Bizans devletinin doğu sınırı (.F.şıltan çev.). İstanbul: Türk Tarih Kurumu. (1960).
Jerphanion, G.(1925–1942). Une nouvelle province de l’art byzantin. Les eglises rupestres de cappadoce. Paris.
Kaegi, W.E. (2000). Bizans ve ilk İslam fetihleri (M.Özay, çev.). İstanbul: Kaktüs Yayınları.
Kakovkin, A. (1985). De la datation des fresques de la chapelle du parvis et de I’eglise, saint gregoire (1215) d’ani. Premier symposium international sur I’Art Armenien, 4, 174–7.
Kakovkin, A. (1987). O Datirovke rospicei xrama sv. grigorija (1215) ani, ego cacovni i privtvora (de la datation des fresques de l’eglise du parvis et de I’eglise, saint gregoire 1215 d’ani). Vizantiiskii Vremennik. Revue Byzantine , 48, 108-14.
Kakovkin, A. (1989). Scenea cudesnoe javlenie zivotvorjascego stolpa v rospisi xrama grigorja (1215) v ani ( La scene du miracle de la colonne vivante peinte a I’eglise de gregoire a ani, en 1215). Zograf, 20, 30–2.
Kakovkin, A. (1990). Zametki ob osobennostjax zitiinogo cikla grigorja prosvetitelja v cerk vi tigrana honenca ( notes sur les partticularites du cycle de gregoire I’lluminateur dans l’eglise de tigran honenc). Patma Banasirakan Handes. Revue d’Histoire et de Philologie, 2, 227–36.
Kalopissi, S. (1975). Die kirche der hagia triade bei kranidi in der argolis. München.
Karlin- Hayter, Mango, C. (1995). A note on bishops saint and proximity to constantinople. Constantinople and its hinterland. Dagron, G. (ed). Hampshire.
Kartsonis, A. (1986). Anastasis, the making of an image, Priceton.
Kitzinger, E. (1988). Reflections on the feast cycle in byzantine art. Carhiers archeologiques, 36, 51–73.
Korat, M. (2003). Taş kapıdan taç kapıya Kapadokya. İstanbul: İletişim Yayınları.
Kostof, S. (1972). Book review: Byzantine wall painting in asia minor. Art Bulletin, 52, 88-94.
Kostof, S. (1989). Caves of god, Cappadocia and ›ts churches. Oxford.
Küçük, A. (1997). Ermeni kilisesi ve Türkler. Ankara.
Kunze, K. (1974). Maria aus aegypten. Leksikon der Christlichen Ikonographie, 7, 507–511.
Lafontaine, J. ve Dasogne (1973), La kale kilisesi de selime et sa representation de donateurs. Zetesis.
Levtchenko, M.N.(1999). Kuruluşundan yıkılışına kadar Bizans tarihi (M. Selen, çev.). İstanbul: Özne Yayınları
Lynch, H.F.(1901). Armenia. Travels and studies, II, London.
Mango, C. (1991). Euphemia church of saint. Oxford Dictionary of Byzantium, 2, 1240- 1241.
Marr, N. (1921). Ani, la ville armenienne en ruine, d’apres les fouilles de 1892–1893 et de 1904–1917. REArm, 1, 395–410.
Andreasyan, H.D. ve Brosset, M.F. (2003). Gürcistan tarihi. (Merçil, çev. A.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Meuser, H. (1971). Lazarus von bethanien. Leksikon der Christlichen Ikonographie, 3, 33–38.
Muravjev, A. (1848). Gruzija i Armenija. Saint- Petersbourg.
Nersesian, S. (1965). Aght’amar church of the holy cross. Cambridge.
Nersesian, S. (1966). Les portraits de Gregoire I’lluminatuer dans l’art Byzantin. Byzantion, 36, 98-108.
Nersesian, S. (1978). Armenian art. London.
Ormanian, M. (1954). L’Eglise armenienne. Antelias-Lübnan.
Ostrogorsky, G. (1991). Bizans devleti tarihi (F.Ifl›ltan, çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.( 1963)
Ötüken, Y. (1980). Akhisar çanlı kilise freskoları. Bedrettin Cömert Armağanı (303–320). Ankara.
Ötüken, Y. (1984). Kapadokya bölgesindeki kapal› yunan haçı kiliselerinde resim programı. Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 3, 143–167.
Ötüken, Y. (1987). Göreme. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Ötüken, Y. (1989). Ihlara vadisi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
Ötüken, Y. (1997). 1995 yılı demre Aziz Nikolaos Kilisesi kazısı. Kazı Sonuçları Toplantısı, XVIII/ II, 471–487.
Ötüken, Y. (1998). Demre Aziz Nikolaos Kilisesi kazısının ortaçağ araştırmalarına katkıları. Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 9, 88–102.
Özcan, Ö.H. (2007). Do¤u Anadolu’da bir Bizans kenti The odosiopolis. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 124, 81–93.
Özil, R. (1988). Göreme 1986-1987 yılları karanlık kilise duvar resimlerinde koruma ve onarım çalışmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, VI/ II, 165-182.
Pekak, M.S & Sayan, Y. (Ed). (2000). Ni¤de merkez ilçeye bağlı Aktaş kasabasının Yenimahalle semtindeki Konstantin- helena kilisesi (bazilikası) orta nef batı duvar resimleri: Ön rapor. IV. Ortaça¤ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. 219–236.
Pekak, M.S. (1998). Niğde- Andaval (Aktaş)’daki Konstantin- Helena Kilisesi. Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 9, 103–117.
Restle, M. (1978). Kappadokien. Reallexikon zur byzantinischen Kunst, 3, 968- 1115.
Restle, M. (1967). Byzantine wall painting in Asia minor. I-II. New York.
Rice, D.T (1968). Byzantinische malerei. Frankfurt.
Rodley, L. (1985). Cave monestaries of Byzantine cappadocia. Cambridge.
Sargiean, A. (1864). Telagrut’iwnk i paokr ew mec hays (etudes topographiques en petite et grande armenie). Venezia.
Schiemenz, N.M. (1966). Eine unbekannte felsenkirche in göreme, Bizantine Studies, 59, 307- 333.
Soucek,P. ve Helen, C. E. (1996). The glory of Byzantium. William, D.W. (Ed). New York.
Strzygowski, J. (1918). Die Baukunst der Armenier und Europa. Wien.
Taft, R.F. ( 1991 ). Great feasts. Oxford Dictionary of Byzantium, 2, 868–869.
Taft, R. (1991). Liturgy. Oxford Dictionary of Byzantium, 2, 747.
Tanburo¤lu, N. (2001). Kappadokya bölgesi göreme vadisinde bulunan karanlık kilise duvar resimleri. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi. Ankara.
Texier,Ch. (1839). Desciption de l’armenie, la perse et la mesopotamie. Paris.
Teteraitnikov, N.B. (1996). The liturgical planning of byzantine churches in cappadocia. orientalia christiana analecta. Roma.
Thierry, M.N. (1963), Nouvelles eglises rupestres de cappadoce region du hasan da¤›. Paris.
Thierry, N. (1977). Les peintures de l’eglise saint gregoire de tigran honenc, a ani(1215). Premier Symposium international sur I’Art Georgien, II, 89- 102.
Thierry, N. (1980). A propos des peintures de la grande eglise de kobayr. Revue des Etudes Georgiennes et Caucasiennes, 2, 223–26.
Thierry, N. (1982). Le judgement dernier d’axala. Bedi Kartlisa. Revue de Kartvelologie, 40, 147–85.
Thierry, N. (1986). Les peintures de la cathedrale de kobayr. Carhiers Archeologiques, 29, 103–21.
Thierry, N.M. (1993). L’eglise saint gregoire de tigran honenc a Ani. Paris: Peeters Lauvaun.
Thierry, N.M. (1989). Armenian art. New York: Mazda Publishers.
Velmans, T. (1999). Byzanz, fresken und mosaike. Duesseldorf: Benziger.
Wessel, K. (1966). Apostelkommunion, Reallexikon zur Byzantinischen Kunst , I, 239–245.
Wessel, K. (1971). Einzug in jerusalem. Reallexikon zur Byzantinischen Kunst, II, 22–30.
Wright, D.F. (2004). Konseyler ve inanç bildirgeleri. hıristiyanlık tarihi (S.Sel ve L.Kınran, çev). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları. ( 1977).
Yenipınar, H. ve Şahin, S. (1998). Painting of the Dark Church. İstanbul: A Turizm yayınları.