Türk Halı Sanatı Kompozisyonlarında Hayat ve Zaman Kavramları

Türk kültürünün önemli bir halkası olan halı sanatının sonsuzluk ve gökyüzü kompozisyonlarında, hayat ve zaman kavramları gizlidir. Çünkü insanın en önemli farkındalığı, tekrarı yaşanamayan hayat ve zamandır. Çoğu insan için gençken hayat ve zaman kavramlarının değeri bilinemese de, güneşin günbatımına yönelmesi gibi evrede hayat ve zaman kavramları önemini daha çok hissettirir. Görmeyi bilen ve düşünen insan için hayat ve zamanın ne olduğu, gökyüzü ve yaşamdaki pek çok olayda gözlemlenebilir. "Güneşin doğuşu ve batışı arasındaki çizginin hayata dokunuşunu hissedemeyenler, hayatı diğer canlılar gibi yaşarlar." Gökyüzünde ayın evrelerinde, ya da hilal görünümünde, ya da sonbaharda düşen bir yaprakta; başladığı noktadan artarak güçlenen ve tekrardan azalarak biten etkisinde hayatın kendisini görmek mümkündür. Çünkü hayat; miktarı değişen çizgisiyle yarım daire gibidir ve her bir hayatın kendi zamanı vardır. Hayat belirli bir yol, yaşam bu yolda gidişler ve zaman ise bu yolun başından sonuna geçen süre olarak düşünülebilir. Hayat ve zaman kavramları kare gibi kararlı ve durağan yapıdadır ve hayat; zamanın değişmeyen kararlı yapısının bir parçasıdır. Hayatın çizdiği yolda hareket, aktiflikler ve durağanlıklar zamanda farklı etkilerle yaşanır ve her bir hayat süresi içinde yaşamda değişen kavramlar oluşur. Bu araştırmada; hayatın içinde farklı zaman süreçlerinde başlayan ve biten kavramlara dayalı olay ve görünümlerin iç dünyada oluşturduğu sonsuzluk özlemiyle, Selçuklulardan günümüze Türk halı sanatının farklı geometrik kompozisyonlarında gökyüzü, yıldız desenleri ve motiflerle yer aldığı görülmüştür. Orta zeminde anlam kazanan sonsuzluk ve hayatın bilinen kararlı yapısının dışına çıkılamayacağı bilinci, kare ve dikdörtgenlerin kararlı alanı içinde desenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Halı, Sanat, Kompozisyon, Hayat, Zaman

The Concepts of Life and Time in Turkish Carpet Art Compositions

The concepts of life and time are hidden in the eternity and sky compositions of carpet art, which is an important part of Turkish culture, because the most important awareness of human beings is life and time which cannot be repeated. Although the value of life and time is not known for most people when they are young, the concepts of life and time are more important in the stage of the sun turning into the sunset. What life and time are for the person who knows and thinks to see can be observed in many events in the sky and life. "Those who cannot feel the touch of the line between sunrise and sunset, live life like other creatures." In the phases of the moon in the sky, or in the appearance of a crescent moon, or on a leaf falling in autumn; it is possible to see life itself under the effect of increasing and decreasing again from the point where it started. Because the amount of life is like a semicircle with a changing line and each life has its own time. Life can be thought of as a certain path, life on this path, and time as the time from the beginning to the end. The concepts of life and time are stable and stationary, such as the square, and life is part of the unchanging stable structure of time. On the path drawn by life, movement, activities and stagnations are experienced with different effects in time and concepts that change in life occur within each life span. In Turkish carpet art, the awareness of life and time seen from the Seljuks to the present day has been seen with different compositions featuring sky, star patterns and motifs shaped by emotions and thoughts as the sky represents infinite time, greatness and power. The eternity is the fundamental thought in Turkish carpet art compositions. Infinity that gains meaning in the middle ground and awareness that life cannot go beyond the known stable structure of life is patterned within the stable area of squares and rectangles.

Keywords:

Carpet, Art, Composition, Life, Time,

PDF

___

Ana Britannica (C. 22). (1990). İstanbul: Ana Yayıncılık.
Hançerlioğlu, O. (1989). Felsefe sözlüğü (7. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe ansiklopedisi (2. Basım). C. 7. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Hançerlioğlu, O. (1995). Düşünce tarihi (6. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Sözen, M., & Tanyeli, U. (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Thomson, G. (1976). İnsanın özü. (C. Üster, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1974).
TDK. (1988). Türkçe Sözlük (C. 1 – 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yetkin, Ş. (1991). Türk halı sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Görsel 1. Yeni Şafak. (2013). İstanbu’da başkadır güvercin hikayeleri [Fotoğraf]. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/istanbulda-baskadir-guvercin-hikayeleri-508049
Görsel 2. Zamanda hayatın yaşam evreleri [Çizim].
Görsel 3. Ayın evreleri [Fotoğraf]. Erişim adresi: https://www.tapeciarnia.pl/edycja,224223
Görsel 3. NASA. (2019). Ayın hilal görünümü [Fotoğraf]. Saturday, August 03, 2019, 20:00 UT. Erişim adresi: https://svs.gsfc.nasa.gov/4442
Görsel 4. Ayın evreleri ve hayatın kararlı yapısının kare ile miktar çizimi [Çizim].
Görsel 5. Coşkun, G. (2017). Çınar yaprağı [Fotoğraf]. İletişim: galinagulsen@gmail.com
Görsel 6.Çiloğlu, G. (2019). Elin yapısı [Fotoğraf].
Görsel 7. Çiloğlu, H. (2018). Güneşin doğuşu [Fotoğraf].
Görsel 8. Çiloğlu, H. (2018). Güneşin batışı [Fotoğraf].
Görsel 9. Çiloğlu, H. (2012). Sonbaharda düşen yapraklar [Fotoğraf].
Görsel 10. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye gövdesinde hayat bulan bitki [Fotoğraf].
Görsel 11. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye gövdesinde hayatı sonlanan bitki [Fotoğraf].
Görsel 12. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye ağacı tohumları [Fotoğraf].
Görsel 13. Çiloğlu, H. (2019). Topraktan yeni çıkan ve büyüyen bitkiler [Fotoğraf].
Görsel 14. Çiloğlu, H. (2019). Yapraklar [Fotoğraf].
Görsel 15. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0099
Görsel 16. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0156
Görsel 17. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0079
Görsel 18. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0011
Görsel 19. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0140
Görsel 20. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0155
Görsel 21. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0145
Görsel 22. Anonim. (1995). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 5, Code 0579
Görsel 23. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0024
Görsel 24. Anonim. (1990). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 4, Code 0424
Görsel 25. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0016
Görsel 26. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0118
Görsel 27. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0014
Görsel 28. Anonim. (1995). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 5, Code 0526
Görsel 29. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0148
Görsel 30. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0020