MODERN EĞİTİM KURUMLARININ BATILILAŞMA DÖNEMİNDEKİ GELİŞİMİ (1700-1900)

Osmanlı İmparatorluğu’nun 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ekonomik ve askeri anlamda gerilemeye başlamasıyla birlikte önemli sorunlarda artık gün yüzüne çıkmaya başlamıştır. Bu dönemden sonradır ki devletin güçlendirilmesi ve tekrar eski ihtişamlı dönemlerine geri götürülmesi amacıyla düşüncelerde beliren yenileşme olgusu, yüzyılın sonlarına doğru kaybedilen savaşlarla birlikte hayata geçirilmesi zorunlu bir dönüşüm sürecini de beraberinde getirmiştir. Rönesans’la birlikte düşünce temellerini tamamlayan Batı dünyası aynı dönemlerde bu temeller üzerine inşa ettiği Batı Medeniyeti’nin ürünlerini almaya başlamış olarak görünür. Bu nedenledir ki, diğer dünya ülkeleri tarafından takip edilmesi ve örnek alınması gereken bir konuma yükselmiştir. Gerilemeye başlayan Osmanlı İmparatorluğu için de Batı’yı örnek olarak almaktan başka seçenek olmadığını tarihçilerimiz dile getirmektedirler. Batılılaşma kavramı bizde birçok isimde ve anlamda ele alınmış olmasına karşın (muasırlaşma, medenileşme, yenileşme, garplılaşma, çağdaşlaşma, modernleşme, vs.) asıl manada toplumumuzu ve geleceğimizi etkileyen bir unsur olarak, kültür değişmelerini içermesi yönünden ve eğitim kurumlarının değişmesi bakımından, sonraki süreç içerisinde diğer anlamlarından bizim için daha önemli olmuştur. Bu yaklaşım içerisinde ele alınacak olduğunda, önemli kültür değişimlerine sebep olması bakımından 18. yüzyılı Osmanlı için Batılılaşmanın başlangıç tarihi olarak alabiliriz. Batılılaşma döneminde en büyük değişimi eğitim alanında yapmış olduğumuz açıktır. Öyle ki, ilk değişim hareketleri olan askeri alanda yapılan yeniliklerde bile, Avrupa’dan getirilen eğitimciler görev almış daha sonra ise bu girişimler eğitimin giderek sistemli bir hal alması sonucuna bağlanmıştır. Askeri yenileşme çabaları sonucunda önce bu alanlardaki eğitim anlayışı ve sistemi ele alınmış ve zamanla genel anlamıyla eğitim anlayışı da bu çerçeve içinde genişlemiştir. Bu değişime bağlı olarak Avrupa tarzında oluşturulan yeni eğitim kurumları ülkede yerleşmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Batılılaşma, eğitim, eğitim kurumları, Osmanlı İmparatorluğu

PDF

___

ADIVAR, Abdülhak Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Maarif Matbaası, İstanbul, 1943 (Bu Kitabın Fransızcası: Dr. Adnan Adıvar (Abdülhak Adnan), La Science Chez les Turcs Ottomans, Paris, Lib. Orientale, Maison-neuve, 1939)
AKYÜZ, Yahya, Başlangıçtan 2001’e Türk Eğitim Tarihi, 8.Baskı, Alfa Yay., İstanbul, 2001
AKINCI, Gündüz, Türk-Fransız Kültür İlişkileri (1071–1859), Ankara,1973
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş, YKY., 4.B, İstanbul, 2003
CEZAR, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İş Bankası Yay., İstanbul, 1971
EDHEM, Halil, Elvahı Nakşiye Koleksiyonu, 1. Baskı, Milliyet yayınları, 1970
ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, C 1/5, İstanbul, 1977
ERGİN, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, Cilt 2, İstanbul, 1940
İMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri Türkiye’nin Meseleleri, Çev. Adnan CEMGİL, Havas Yayınları, İstanbul, 1981
KAFADAR, Osman, Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Vadi
Yayınları, Ankara, 1997
ŞİŞMAN, Adnan (2004), Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı
Öğrencileri (1839–1876), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, ss. 86–87.
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, İngilizceden Çev. Boğaç Babür TURNA, Arkadaş Yay., 3.B., Ankara, 2008
MERTER, Feridun, “Eğitim Reformlarımız ve Sosyal Değişme”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
ORTAYLI, İlber, Tarihimiz ve Biz, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008
ORTAYLI, İlber, Batılılaşma yolunda, Merkez Kitapçılık, İstanbul, 2007
ORTAYLI, İlber, “Maarifin Son 150 Yıldaki Serencamı”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
SOYSAL, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789– 1802), 2. Basım, Ankara, 1987
ŞİŞMAN, Adnan, Tanzimat Döneminde Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri (1839–1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2004
TANSUĞ, Sezer, Çağdaş Türk Sanatı, 3. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1993
TAYAN, Turhan, “Milli Eğitimde Reform”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
TOPTAN, Köksal, “Türk Milli Eğitimi ve Geleceği”, Eğitim, Yeni Türkiye, C.7, Ankara, 1996
UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi bir Bakış, Ankara, 1964
ÜLKEN, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, 2. Basım, İstanbul, 1979
ÜLKEN, Hilmi Ziya, “Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi”, 8.Basım, Ülken Yayınları, İstanbul, 2005