Rumeli Eşkinci Müsellemlerine Bir Örnek: XV-XVI. Yüzyıllarda Ergene Müsellemleri
Osmanlı Beyliği’nin kuruluş yıllarında ordunun ilk düzenli askeri birliklerini piyâde (yaya) ve müsellemler (atlı askerler) teşkil etmekteydi. Ordudaki yeni yapılanmaların neticesiyle atlı olarak savaşa katılan müsellemelerin pozisyonları zamanla değişerek geri hizmet grubuna dahil edilmişlerdir. Bundan sonra müsellemler vergilerden muafiyetleri karşılığında yol açma ve temizleme, top güllesi yapma ve taşıma, maden hizmeti, kale tamiri, donanma için kürek yapımı gibi çeşitli hizmetlerde görevlendirilmişlerdir. Rumeli müsellemlerinin sayıca en kalabalık olduğu merkez Çirmen sancağıdır. Çirmen sancağı Çirmen, Akça Kıznalık, Ergene, Hasköy, Tekfurdağı, Yenice-i Zağra ve İnecik nahiyelerinden oluşmaktadır. Çalışmada bu nahiyeler içinden Ergene nahiyesi incelenmiştir. Bu sahanın seçilmesinde Ergene ve çevresinin Rumeli’de oluşturulan askeri-idari sistemin ilk örneklerinden olması etkili olmuştur. Başta tahrir defterleri olmak üzere çeşitli arşiv vesikalarından istifade edilerek hazırlanan bu çalışmada Rumeli eşkinci müsellemlerinin yapısı, Ergene nahiyesi özelinde incelenerek teşkilât yapısının oluşumu ve seneler içindeki değişiminin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Çalışmanın Rumeli’de erken dönem askeri-idari teşkilât yapısının ortaya çıkarılmasına katkı sağlayacağı umulmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Rumeli, Çirmen, Ergene, Müsellem, Osmanlı Ordusu
An Example of the Rumeli Eskinci Musellem Corps: The Ergene Musellems in the 15th-16th Centuries
During the founding years of the Ottoman principalities, the first military units consisted of infantryman (yaya) and cavalryman (müsellem). Infantrymen participated in the war on foot, while the cavalryman participated on horseback. As a result of restructuring in the army, the positions of the cavalrymen changed over time, and they started to take on more background roles. The cavalrymen fulfilled certain duties such as road construction, cannonball production, mining, and castle restoration in return for their tax-exempt states. The Çirmen Sanjak was the most important musellem center in Rumelia, with the towns of Çirmen, Akça Kıznalık, Ergene, Hasköy, Tekfurdağı, Yenice-i Zağra, and Inecik being affiliated with Çirmen Sanjak. This study has been conducted by referring to various archive documents, especially the cadastral registers, and discusses the Ergene musellems, a branch of the Çirmen sanjak musellems. Ergene’s location is important due to being among the first conquered regions of Rumelia. For this reason, this study is thought to be able to contribute to the formation and structure of the early Ottoman military organization in Rumelia.
Keywords:
Rumelia, Çirmen, Ergene, Cavalryman, Ottoman Army,
___
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BA) google scholar
- TT.d. (Tapu Tahrir Defterleri), nr. 12; nr. 20; nr. 172; nr. 385; nr. 518; nr. 643, nr. 651. google scholar
- MAD. (Mâliyaden Müdevver Defterler), nr. 35; nr. 342; nr. 549. google scholar
- MD. (Mühimme Defteri), no: 5; no:7; no:14; no: 19; no: 26; no: 27; no: 58. google scholar
- TSMA.d. (Topkapı Sarayı Müze Arşivi Defterleri) nr. 43. google scholar
- İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı google scholar
- MC (Muallim Cevdet Yazmaları), nr. O89. google scholar
- Anonim Osmanlı Kroniği (1299-1512), haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2000. google scholar
- Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Al-i Osman, haz. N. Atsız, Osmanlı Tarihleri -1, İstanbul 1949. google scholar
- Neşrî, Kitâb-ı Cihan-Nümâ (Neşrı Tarihi), yay. haz. Faik Reşit Unat-Dr. Mehmed A. Köymen, I. Cilt, Ankara 1949. google scholar
- Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri- I. Kitap, İstanbul 1990. google scholar
- Aktepe, M. Münir, “XIV. ve XV. Asırlarda Rumeli’nin Türkler Tarafından İskânına Dair”, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul 1953, s. 299-312. google scholar
- Altunan, Sema, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Rumeli Yürükleri ve Naldöken Yörük Grubu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 1999. google scholar
- Arıkan, Muzaffer, XV. Asırda Yaya ve Müsellem Ocakları (Toprak Tasarrufu, Vergi Muafiyetleri ve Hizmet), Basılmamış Doçentlik Tezi, Ankara 1966. google scholar
- ________________, “Yaya ve Müsellemlerde Toprak Tasarrufu”, Atatürk Konferansları, VIII, 1975-1976, Ankara 1983, s. 175-201. google scholar
- Atar, Fahrettin, “Mükâtebe”, DİA, C. XXXI, (2020) Ankara, s. 530-532. google scholar
- Ateş, Hacer, “Rumeli’de Erken Dönem Timar Uygulamasına Bir Örnek: XV. Yüzyılda Keşan Nahiyesi”, Ankara Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, III/5, Ankara 2022, s. 6-9. google scholar
- _________ , Kuzey Marmara Sahilleri ve Ardalanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Esntitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010. google scholar
- Aydın, Mehmet Akif, “Köle”, DİA, C. XXVI, (Ankara) 2002, s. 237-246. google scholar
- Barkan, Ömer Lütfi, XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I. Cilt Kanunlar, İstanbul 1943. google scholar
- _________________, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi, Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul 1953, s. 1-25. google scholar
- Çalık, Sıddık, Çirmen Sancağı Örneğinde Balkanlarda Osmanlı Düzeni (15.-16. Yüzyıllar), Ankara 2005. google scholar
- Dingeç, Emine, Rumeli’de Geri Hizmet Teşkilâtı İçinde Çingeneler (XVI. Yüzyıl), Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2004. google scholar
- _____________ “Osmanlı Ordusunda Bir Geri Hizmet Kurumu Olarak Vize Müsellemleri”, Dumlupınar Üniversitesi SBE Dergisi, S. 17, 2007, s. 241-255. google scholar
- Doğru, Halime, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaya-Müsellem Taycı Teşkilâtı (XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sultanönü Sancağı), İstanbul 1990. google scholar
- Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazâsı, Ankara 1989. google scholar
- _________________, “Yaya ve Müsellem”, DİA, C. XL (2013), s. 354-356. google scholar
- _________________, “Yamak”, DİA, C. XLIII (2013), s. 310-311. google scholar
- Gökbilgin, M. Tayyib, Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fatihan, İ.Ü. Edebiyat Fak. Yay. No: 748, İstanbul 1957. google scholar
- Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, İ.Ü.E.F. Yay., S. 32, (Mart) 1979, s. 331- 348. google scholar
- İnalcık, Halil, “Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu”, Belleten, TTK Yayınları, XXIII, S: 92, Ankara 1959, s. 575-610. google scholar
- ____________, “Köy, Köylü, İmparatorluk”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, Ankara 1990, s. 1-14. google scholar
- ____________, “Çiftlik”, DİA, C. XVIII (1993), s. 313-315. google scholar
- ____________, “Kanunnâmeler”, DİA, C. XXIV (2001), s. 333-337. google scholar
- Karaduman, Göknur, “Sancak (Liva) Kanunnâmeleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 6, 2005, s. 527-538. google scholar
- Kayapınar, Levent, “XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Dimetoka’da Bektaşi Tekke ve Zâviyeleri”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2018/18, s. 135-162. google scholar
- Kayapınar, Levent-Elif Baksı, “1532 Tarihli Müsellem Defterinde Tekirdağ Nahiyesi-I”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi (ABAD), C. 2, S. 3, 2019, s. 153-223. google scholar
- Sahillioğlu, Halil, “Onbeşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da Dokumacı Köleler”, Atatürk Konferansları-VIII, Ankara 1983, s. 217-229. google scholar
- Şahin, İlhan, “Timar Sistemi Hakkında Bir Risâle”, Tarih Dergisi, İ.Ü.E.F. Yay., S. 32, (Mart) 1979, s. 905-1047. google scholar
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları-I, Ankara 1988. google scholar
- _____________________, Osmanlı Tarihi, C. I, Ankara 1998. google scholar
- Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Kazâsı Sosyal Tarihi, Ankara 1985. google scholar
- Yiğit, Ahmet, “XVI. Yüzyıl Edirne’sinde Köle ve Cariyeler”, Asia Minor Studies, 3/5, (Ocak) 2015, s. 146-170. google scholar
- Yeni, Harun, “Osmanlı Rumelisi’nde Yörük Teşkilâtı, Kökeni ve Nitelikleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 42, (Güz) 2017, s. 187-205. google scholar
- ISSN: 0378-3863
- Başlangıç: 1974
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Rumeli Eşkinci Müsellemlerine Bir Örnek: XV-XVI. Yüzyıllarda Ergene Müsellemleri
İmparator I. Aleksios Komnenos Döneminde Bizans-Batı İlişkileri (1081-1118)
Türkiye Selçuklu Devleti'nin Balkanlar’da Bizans’a Askerî Yardımları
I. Manuel Komnenos’un İmparatorluk Tahtına Çıkmadan Önceki Hayatı (1118-1143)
Historical Perception and the Political Impacts of History Theses on Kosovo