KLASİK HADİS USULÜNDE METİN TENKİDİ TARTIŞMALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Ehl-i hadisin henüz erken dönemde özellikle kelam ehli ve ehl-i rey tarafından, ardından modern dönemde kimi oryantalist ve Müslüman araştırmacılar tarafından, bir hadisin sıhhatini tespiti aşamasında hadis metnini göz ardı ettiği ya da metne dair bir tenkit usulü geliştirmediği konusunda eleştirilere maruz kaldığı ifade edilebilir. Yöneltilen eleştiriler klasik hadis usulünün aslında bir sened usulü olduğu ve hadis metinlerinin özellikle bir akıl yürütme anlamında tenkide uğramadığı yönünde olmuştur. Bununla beraber bu eleştirilere karşılık ehl-i hadisin, hadislerin senetleri kadar metinlerini de tenkide tabi tuttuğunu ifade eden yaklaşımlar da vardır. Bu anlamda öne çıkan iki anlayışın olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki, hadis usulünde hadislerin metnine dair hususi alanların varlığını metin tenkidi olarak sunmakta diğeri ise ehl-i hadis münekkitlerinin hadislerin metin tenkidini sened tenkidi altında gerçekleştirmiş olduğu anlayışını savunmaktadır. Bu çalışmada, klasik hadis usulünün metin tenkidine sahip olup olmadığına dair ortaya konan tezlere birtakım eleştiriler getirilmiş fakat bununla beraber, ehl-i hadis münekkitleri tarafından oluşturulan hadis usulünün, sahip olduğu epistemoloji nedeniyle, hadis metninin herhangi akli bir tenkide ya da çıkarıma açık olmadığı ifade edilmiştir. Ayrıca aksi bir iddianın ehl-i hadisin kendi paradigması içerisinde bir paradoksa sahip olduğu anlamına gelebileceği de belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Metin Tenkidi, Akıl, ehl-i Hadis, Hadis Usulü, Dinî Bilgi

A CRİTİCAL ANALYSİS OF THE DEBATE ON MATN CRİTİCİSM AS A METHOD OF REASONİNG İN HADİTH

It can be stated that the ahl al-hadith was criticized especially by the ahl al-kalam and the ahl al-ray in the early period, and then by some orientalist and Muslim researchers in the modern period, for ignoring the hadith matn or not developing a method of criticism for the matn while determining the authenticity of a hadith. The criticisms made are that the classical usul al-hadith is actually a sanad method and that the hadith matns are not criticized in the sense of reasoning. However, there are also approaches that the ahl al-hadith criticizes the hadith matns as much as their isnads. In this sense, it can be said that there are two approaches. The first one presents the existence of specific areas regarding the matn of hadiths in the usul al-hadith as matn criticism, while the other defends the understanding that the ahl al-hadith critics carried out the matn criticism of hadiths under the isnad criticism. In this study, some criticisms have been made to the claims about whether the classical hadith method has the matn criticism, but it is also stated that the hadith matn is not open to any rational criticism or inference due to the epistemology of the usul al-hadith created by the ahl al-hadith critics. It is also stated that a contrary claim may mean that the ahl al-hadith has a paradigm within its paradigm.

Keywords:

Matn Criticism, Reason, Ahl al-hadith, Usul al-Hadith, Religious Knowledge,

PDF

___

Aba, Veli. “Mütekaddimûn Dönemi Hadis Usûlü Eserlerinin Mukâyesesi”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 ( Ağustos 2013), 233-249. Ahmad, Bilal. “Leone Caetani’s Annali dell’Islam on Sirah of the Prophet Muhammad”, Islamic Studies 54/3-4 ( Aralık 2015), 203-216.
Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 1. Basım, 2014.
Aktepe, İsak Emin. Sünnet ve Hadis. İstanbul: Beka Yayıncılık, 1. Basım, 2014.
Aktepe, İsak Emin. “Ehl-i Hadis’in Sünnet ve Hadis Müdafaalarındaki Üslup Sorunu”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi ÖS-I ( Haziran 2015), 111-124. Aktepe, İsak Emin. Hadis İlmine Giriş. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2019.
Aktepe, İsak Emin Aktepe. “Hadis-Akıl İlişkisi”. Akıl Kitabı 3. ed. Turgut Akyüz. 25-60. İstanbul: Ravza Yayınları, 1. Basım, 2020.
Apaydın, Mehmet. Hadislerin Tespitinde Bütünsel Yaklaşım. İstanbul: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2018.
Aydın, Mustafa. Neo-Selefilik Ekolünün Hadis-Sünnet Anlayışı (Reşîd Rızâ Örneği). Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
Aydınlı, Abdullah. “Ehl-i Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 4 Mart 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/ehl-i-hadis
Ayub. “Matn Criticism and Its Role in the Evaluation of Hadith Authenticity”, International Journal of Islamic Studies and Humanities 1/1 (Nisan 2018), 69-75.
Babanzâde, Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 8 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2019.
Brown, Jonathan A. C. “Erken Dönem Münekkitlerinin Metin Tenkidi Yaptığını Nasıl Biliyoruz ve Bulmak Niçin Bu Kadar Zor?”. çev. Salih Kesgin. Usûl: İslam Araştırmaları 2/25 ( Ocak Haziran 2016), 265-310.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Canan, İbrahim. Hadîs Usûlü ve Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 1998.
Çelebi, İlyas. “ Mu‘tezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 3 Mart 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/mutezile
Ebû Dâvûd Süleymân b. Eş ‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud. nşr. Muhammed Muhyiddiîn Abdülhamîd. Beyrut: el- Mektebetü’l- Asriyye, ts.
Emîn, Ahmed. Fecru’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-arabî, 10. Basım, 1969.
Erul, Bünyamin. Hadis Tetkikleri Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2016.
Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. çev. C. R. Barber- S. M. Stern. Great Britain: Aldine: Atherton, 1971.
Goldziher, Ignaz. İslam Kültür Araştırmaları. çev. Mehmet Said Hatiboğlu-Cihad Tunç. 2 Cilt. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2019.
Gölcük, Şerafettin – Toprak, Süleyman. Kelam Tarihi Ekoller Problemler. Konya: Tekin Kitabevi, 5. Basım, 2001.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto Yayınları, 6. Basım, 2017.
Gürler, Kadir. “Ekolleşme Sürecinde Ehl-i Hadis'in Dini Anlam(landırm)a Yöntemi”. Dini Araştırmalar 8/24 (Haziran 2006), 27-58.
Haredy, Mohsen. “Hadith Textual Criticism: A Reconsideration”. Hadith Community Erişim 7 Mart 2021, https://hadithcommunity.wordpress.com/2009/06/25/hadith-textual-criticism-a-reconsideration/
el- Hatîb el- Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Şerefu ashâbi’l, nşr. Mehmed Said Hatipoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1972.
Hatiboğlu, Mehmet Sait. Hadis Tedkikleri. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2009.
İbn Hacer, Ebu’l Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l -bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma ‘rife, 1379.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el- Kazvînî, Sünen İbn Mâce. nşr. Muhammed Fuad Abdulbâki. b.y.: Dâr İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye,ts.
İşcan, Mehmet Zeki, Muhammed. Abduh’un Dinî ve Siyasî Görüşleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
Juynboll, T. W. “Hadis”. İslam Ansiklopedisi, ed. Heyet 5/ 47-55. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1987.
Karaman, Hüseyin. “el-Hatib el-Bagdadi ve el-Kifaye'si”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 ( Haziran 1998), 471-486.
Kandemir, M. Yaşar. “Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 23 Şubat 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/hadis
Keleş, Ahmet. Hadis İlminde Metin Tenkidi Örnekleri. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2017.
Kılıçer, M. Esat. “Ehl-i Rey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 4 Mart 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/ehl-i-rey
Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 6. Basım, 2018.
Kutluer, İlhan. “Alfred Guillaume”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 3 Mart 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/guillaume-alfred
Kuzudişli, Ali. “Hadis Terimi Hakkında”, Hadis Tetkikleri Dergisi XI/I (Haziran 2013), 155-170.
Küçük, Raşit. “Metin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim 1 Mart 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/metin--hadis
Küçükalp, Kasım. “Fazlur Rahman ve İslâm Modernizmi?”, Eskiyeni Dergisi, S 17 (Modernizmin Zihniyet Krizi), (Haziran 2010), 53-63.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ts.
Polat, Salahattin. “Çok Anlamlı, Çok Boyutlu ve Disiplinlerarası Bir Kavram: ‘Metin Tenkidi’”, Hadis Tetkikleri Dergisi VI/I (Haziran 2008), 7-28.
Polat, Salahattin. “Modern Dönemde Hadis İlminin Temel Meseleleri”, Modern Dönemde Dini İlimlerin Temel Meseleleri, 211-248. İstanbul: TDV Yayınları, 1. Basım, 2007.
Rahman, Fazlur. İslâm. çev. Mehmet Dağ- Mehmet Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınları, 3. Basım, 1993.
Rahman, Fazlur. Tarih Boyunca İslamî Metodoloji Sorunu. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 7. Basım, 2019.
es- Salih, Subhi. Hadis İlimleri ve Istılahları. çev. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 9. Basım, 2010.
eş- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, nşr. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetu’l-halebî, 1940.
eş- Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, el- Umm. Beyrut: Dâru’l-ma ‘rife, 1990.
et- Tirmizî, Muhammed b. İsâ, es-Sunen. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Fuâd Abdulbâkî, İbrahim Utve. Mısır: Matbaatu Mustafa el-bâbî el-Halebî, 1975.
Türcan, Zişan. Hadis İlminin Oluşumunda Kelamî Düşüncenin Etkisi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2020.
Yardım, Ali. Hadîs I-II. İstanbul: Damla Yayınevi, 5. Basım, 2010.
Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1. Basım, 2009.
ez- Zerkeşî, Bedruddîn. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. çev. Bünyamin Erul. Ankara: Otto Yayınları, 7. Basım, 2015.