Arkeolojik Peyzaj-Turizm Etkileşimi Açısından Kentsel Kültürel Mirasın Sürdürülebilirliği: İznik Kenti Örneği

Araştırma alanı olarak seçilen İznik, Marmara Bölgesi'nde İznik Gölü kıyısında Bursa iline bağlı bir ilçedir. Tarihin ilkçağlarından bugüne, farklı dönemlerdeki uygarlıkların kültürlerini yansıtan çok sayıda arkeolojik değerleri ve anıtsal yapıları barındıran kent, kültür ve inanç turizmi açısından zengin bir tarihî dokuya sahiptir. İznik kenti, tarihi sürecindeki dönemlere ait bilgileri içeren yapılar ve kalıntıları aracılığı ile kentsel ve sosyal gelişimini ve değişimini kavramaya yönelik veriler sunan önemli arkeolojik bir yerleşim alanı özelliği taşımaktadır. 2014 yılından itibaren UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'nde yer alan İznik, Prehistorik dönemlerden itibaren farklı medeniyet ve kültürel yaşam biçimlerine ev sahipliği yapmıştır. Kent doğal ve tarihi değerleri, özgün arkeolojik peyzaj özellikleri, farklı kültür katmanları ile sahip olduğu turizm kaynak değerleri yönüyle korunması gereken bir kültürel miras alanı niteliğindedir. Bu makalede, çok katmanlı yerleşim karakteri gösteren İznik kentinin tarihsel süreçte kent kimliğinin gelişiminde etkili olan arkeolojik peyzaj özellikleri ile anıtsal yapıları incelenerek, turizm ve kültürel mirasın sürdürülebilirliği kapsamındaki sahip olduğu olanaklar ve sorunları ortaya koyulmuştur. Sonuçta, İznik kentinde kültürel miras değerlerinin korunması, yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla bütünleşik koruma ve planlama yaklaşımı temelinde değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Bithynia, İznik, Arkeolojik Peyzaj, Turizm, Kültürel Miras

Sustainability of Urban Cultural Heritage in Terms of Archaeological Landscape-Tourism Interaction: The Case of Iznik City

Iznik, which was chosen as the research area, is a district of Bursa on the shore of Iznik Lake in the Marmara Region. The city, which has many archaeological values and monumental structures reflecting the cultures of civilizations in different periods from the ancient times to the present, has a rich historical texture in terms of culture and relegion tourism. Iznik has been on the UNESCO World Heritage Tentative List since 2014. The city has important tourism resource values with its natural and historical values, unique archaeological landscape features, different cultural layers. In this article, the archaeological landscape features and monumental structures of Iznik, which has a multi-layered settlement character, which have been effective in the development of the urban identity in the historical process, are examined. The possibilities and problems of the city within the scope of tourism and sustainability of cultural heritage are revealed. Finall, evaluations were made on the basis of an integrated conservation and planning approach in order to preserve and transfer the cultural heritage values in Iznik to future generations.

Keywords:

Bithynia, Iznik, archaeological landscape, tourism, cultural heritage,

PDF

___

Ahunbay, Z. (2019). Kültür mirasını koruma, ilke ve teknikleri. İstanbul: Yem Yayınevi.
Akbaş, G., Erçetin, A. & Kutlu, R. (2020). İznik’te erken dönem osmanlı mimarisi örnekleri: zaviye, imaret, cami. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 10 (2), 116-126. DOI: 10.7456/11002100/005.
Altın, A. A. (2020). Mezar yapıları ışığında hellenistik dönem’de İznik. Ş. Kılıç & K. Akalın (Ed.), “içinde” UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik/Nıcaea Uluslararası Sempozyumu 2-4 Ekim 2015 Bildiriler Kitabı (ss. 105-134). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
Altınörs Çırak, A. (2022). Kültürel miras yönetimi üzerine kavramsal ve yöntemsel bir araştırma. Megaron, 17 (1), 183–194. DOI: https://doi.org/10.14744/MEGARON.2021.58219
Angold, M. (2004). Nikaia kenti MS 1000-1400. I. Akbaygil, H. İnalcık & O. Aslanapa (Ed.), “içinde” Tarih Boyunca İznik (ss. 27-55), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Artuk, C. (1960). Nikaia (İznik) şehrinin isim ve unvanları hakkında, “içinde” V. Türk Tarih Kongresi 12-17 Nisan 1956 (ss. 310-317), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ashworth, G. J. (1991). Heritage planning conservation as the management of urban change. Groningen: Geo Pers.
Atasoy, N. & Raby, J. (1989). İznik. İstanbul: TEB Yayınları.
Avcı, C. (2005). Bizans döneminde İznik. A. Erbaş & L. Öztürk (Ed.), “içinde” Uluslararası İznik Sempozyumu 5-7 Eylül 2005 (ss.90-99), İstanbul.
Aydın, M. (1990). Hıristiyan konsillerine genel bir bakış. Belleten, 54 (209), 365-380. DOI: https://doi.org/10.37879/belleten.1990.365
Bodur, S. (2000). Antik dönemde İznik (İznik in Ancient Period). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Edirne
Bozyokuş, H. (2018). İznik yeşil cami çinilerine geometrik bakış. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Ek Sayı 1 (9), 9-19.
Cengiz, C. & Cengiz, B. (2016). Sustainable urban design strategies for historical urban landscapes: case study of Iznik City (Turkey). Landscape Research Record, No 4, 270-285.
Çakmak, B. (2019). İznik (Nikaia) kentinin Bizans orta çağında sosyal ve kültürel yaşamı. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
Çalışkan, G. (2019). Doğu Roma Döneminde İznik (X.-XIII. Yüzyıllar). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
Demirsar Arlı, B. (2018). İznik çini fırınları kazı buluntularından çini örneklerin değerlendirilmesi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 7 (1) 578-594. DOI: https://doi.org/10.7596/taksad.v7i1.1450
Duygun, G. (2022). Arkeolojik alanlar ile çevre yerleşimler arasında oluşan eşikler: antik perge kenti örneği. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi. 7 (1), 13-25. EOI: http://eoi.citefactor.org/10.11243/ijhar.07.01.01
Ekin Meriç, A. (2019). İznik tarihini simgeleyen bir anıt: Antik Roma Tiyatrosu. DEÜ SBE Dergisi, 21 (2), 339-355. DOI: https://doi.org/10.16953/deusosbil.543499
Erton, M. (1995). Kent Kimliği: İznik ve Mudurnu yerleşmeleri örneği (Urban İdentity: İznik and Mudurnu Settlement). İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Eyice, S. (1949). İznik’de Bir Bizans Kilisesi. Belleten, 13 (49), 37-51.
Eyice, S. (1988). İznik tarihçesi ve eski eserleri (İznik History and Historical Artifacts). İstanbul: Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi Yayın.
French, D. (1967). Prehistoric sites in northwest anatolia, I. The İznik Area. Anatolian Studies, 17, 49-100.
Foss, C. & Tulchin, J. (1996). Nicaea: A Byzantine capital and ıts praises. Brookline: Hellenic College Press.
Foss, C. (2004). İznik’in Bizans surları 260-1330. I. Akbaygil, H. İnalcık & O. Aslanapa (Ed.), “içinde” Tarih Boyunca İznik (ss. 249-262). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları,
Gamble, C. (2014). Arkeolojinin temelleri (1.Baskı). (D. Kayıhan, Çev.). İstanbul: Aktüel Arkeoloji Yayınları.
Gönenç, S. Ç. (1993). İznik’de Bizans dönemine ait dini yapıların incelenmesi üzerine bir araştırma (A Research on Religious Building Examination in Byzantine Period in İznik). Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Rölöve-Restorasyon Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Gündüz, S. (2017). Bursa’nın Antik Deniz Limanları. International Journal of Social Inquiry, 8(1), 105-146.
Gündüz, S. & Dumankaya, O. (2020). İznik-Nicaea limanı. Ş. Kılıç & K. Akalın (Ed.), “içinde” UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik/Nıcaea Uluslararası Sempozyumu 2-4 Ekim 2015 Bildiriler Kitabı (ss. 203-231). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
Gündüz, S. (2021). Sualtı arkeolojisi ve Marmara Denizi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(40), 633-662.
Kargıner, Ş., Keresteci, K., Altınölçek, E. & Savaş, E. (1963). İznik Nicaea. İstanbul: Özyurt Basımevi.
Keskin, Y. & Tanaç Zeren, M. (2022). Arkeolojik alanlarda mimari düzenlemelerin ve sunum tekniklerinin Türkiye’deki örnekler üzerinden karşılaştırmalı değerlendirmesi. Artium, 10 (1), 21-35, https://doi.org/10.51664/artium.948113
Khoniates, N. (1995). Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri). (F. Işıltan, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kılıç, H. (2021). İznik çini atölyelerinde yapılan üretimlere sarayın etkisi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 10 (4), 843-855, https://dergipark.org.tr/tr/pub/ssrj/issue/65673/1029542
Maffei, F. (2004). İznik’te II. Konsil VII. Ökümenik Konsil ve İznik Bakire Meryem Dormisyon Kilisesi Bemasındaki Mozaikler. I. Akbaygil, H. İnalcık & O. Aslanapa (Ed.), “içinde” Tarih Boyunca İznik (ss. 109-117.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Merkelbach, R. (1985). Nikaia die Rankenreiche (ΕΛΙΚΩΡΗ). Ein übersehens Fragment aus Arrians Bithyniaka. Epigraphica Anatolica, 5, 1-3.
Mert, İ. H., Şahin, R. & Altın, A. A. (2018). Prusa ad Olympum’dan (Bursa) bir oda mezar. International Journal of Social Inquiry, 11(1), 203-254.
Möllers, S. (1994). Die Hagia Sophia in Iznik/Nikaia. Alfter: Verlag und Datenbank für Geisteswissenschaften.
Nuhoğlu, N. (1995). İznik şehri (İznik City) (in Turkish). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Beşeri ve İktisadi Coğrafya Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Oktay, A. (1969). Üç Büyükler İznik (İznik). Roma – Bizans – Selçuk – Osmanlı Tarihi ve Eserleri. I. Baskı, İznik.
Peschlow, U. (2004). Nikaia/İznik Kiliseleri. I. Akbaygil, H. İnalcık & O. Aslanapa (Ed.), “içinde” Tarih Boyunca İznik (ss. 200-217). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Pitamber, N.R. 2015 Replacing Byzantium: Laskarid Urban Environments and the Landscape of Loss (1204-1261), Doctor of Philosophy in Art History University of California, Los Angeles.
Schneider, A. M. & Karnapp, W. (1938). Die Stadtmauer von Iznik (Nicaea), Istanbuler Forschungen, 9. Berlin: Archäologisches Institut des Deutschen Reiches.
Schneider, A. M. (1943). Die Römischen und Byzantinischen Denkmäler von Iznik-Nicaea, Istanbuler Forschungen, 16. Berlin: Archäologisches Institut des Deutschen Reiches.
Sherwin White, A. N. (1966). The Letters of Pliny: A Historical and Social Commentary. Oxford: Clarendon Press. Strab. Strabon, Antik Anadolu coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV) (A. Pekman, Çev.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2005.
Şahin, D. & Çıtakoğlu, H. (2016). A newly discovered mosaic from Myrleia. Journal of Mosaic Research, 9, 85-94.
Şahin, M. (2015). İznik Gölü Bazilika Kalıntısı Sualtı Yüzey Araştırması - 2015. TINA Denizcilik Arkeoloji Dergisi, 4, 32-51.
Şahin, M. (2017). İznik Gölü Bazilika Kazısı – 2015. “içinde” 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3 (ss. 435-450). Ankara.
Şahin, M. (2019). Underwater excavation at the Basilica Church in İznik Lake – 2019. International Journal of Environment and Geoinformatics, 9(2), 71-80.
Şahin, M. (2020). İznik yüzey araştırmaları: kültür varlıkları açısından İznik’in UNESCO Dünya kültür mirası listesine girme potansiyeli. Ş. Kılıç & K. Akalın (Ed.), “içinde” UNESCO Dünya Mirası Olma Yolunda İznik/Nıcaea Uluslararası Sempozyumu 2-4 Ekim 2015 Bildiriler Kitabı (ss. 21-40). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı.
Şahin, M. & Altın, A. A. (2018). Nikaia’nın antik dönemdeki tarımsal üretimine dair izler: Nikaia’dan bir pres taşı. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(35), 815-827.
Şahin, S. (1987). Katalog der Antiken Inschriften des Museums von İznik (Nikaia) / İznik Müzesi Antik Yazıtlar Kataloğu II.3, Testimonia, I.K. 10.3. Bonn: R. Habelt.
Şahin, S. (2004). Hellenistik ve Roma çağlarında İznik / Nikaia. I. Akbaygil, H. İnalcık & O. Aslanapa (Ed.), “içinde” Tarih Boyunca İznik (ss. 1-24). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Şen, T. (1998). İznik’in tarihi coğrafyası (Historical Geography of İznik). Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Tandoğan, E. & Erdoğan, E. (2020). Aizanoi arkeolojik sit alanının arkeolojik peyzajlar kapsamında değerlendirilmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (1), 289-311. DOI: 10.26468/trakyasobed.634179
Tavukçu, A. Y., Yılmaz Erkovan, N., Coşkun, S., & Ceylan, M. (2022). Evaluation of tourism potential of the ancient city of alabanda within the scope of landscaping project. Current Perspectives in Social Sciences, 26(3), 325-334.
Tekin Bellibaş, N. E. & Tanyeli, G. (2021). Arkeolojik mirasın korunmasında kültürel peyzaj kavramının potansiyeli: Likya bölgesi örneği üzerinden bir değerlendirme. Colloquium Anatolicum, 20, 221-244.
Texier, C. (2002). Küçük Asya, coğrafyası, tarihi ve arkeolojisi. 1. Cilt, (A. Suat, Çev.), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
Velioğlu, A., Araz, A. & Tavşan C. (1993). Koruma olgusu içinde mimari tasarım süreci: kavramsal kuramsal felsefi yaklaşımlar (Architectural Design Process in Protection Event: Conceptual Theoritic Philosophical Approaches). “içinde” 1. Kentsel Koruma ve Yenileme Uygulamalar Kolokyumu (ss. 208-217). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları,
Wulff, O. (1903). Die Koimesiskirche in Nicäa und Ihre Mosaiken. Strassburg: J. H. E. Heitz (Heitz & Mündel)
Yalduz, A. (1999). Tarihi, dini ve kültürel açıdan İznik (İznik in Terms of History, Religion and Culture). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bursa
Yalman, B. (1999). İznik/Nikaia (H. Uzel & N. Turan, Çev.). Bursa: Bursa Rotary Kulübü Yayınları. Yılmazyaşar, H. (2003). Orhan Gazi Dönemi’nde İznik kenti ve mimarisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Yılmazyaşar, H. (2017). Orhan Gazi Dönemi’nde (1326-1362) İznik Kenti. A. Pelin, Ş. Tekinalp, M. F. Müderrisoğlu & Ü. Araç (Ed.), “içinde” Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları, Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan (ss. 263-275). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
ICOMOS(2014).ErişimAdresi(05.12.2022):http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Etkinlik&sira=34&tur=3&dil=tr
UNESCO (2020). Erişim Adresi (27.02.2020): https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5900/
Erişim Adresi (10.11.2022): https://www.bursa.com.tr/tr/mekan/iznik-yesil-cami-565/
Erişim Adresi (10.11.2022): http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5900/