Ulvi Can ÜNLÜGENÇ, Ulaş İnan SEVİMLİ, Güldemin ÖRGÜNÇ, Kemal GÜRBÜZ

Demirhisar (Mersin KD' su) civarı tersiyer birimlerinin sedimantolojik ve ortamsal özellikleri

Çalışma alanı, Mersin ilinin yaklaşık 20 km KD'sunda bulunan Demirhisar beldesi ve civarındaki yaklaşık 145 kmA lik bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışmada, bölgede, Paleozoyik ve Mesozoyik bir temel üzerine açısal uyumsuzlukla gelen Karaisalı (Burdugaliyen-Serravaliyen), Güvenç (Langiyen-Serravaliyen), Kuzgun (Serravaliyen-Tortoniyen) ve Handere (Messiniyen-Pliyosen) formasyonları ayırt edilerek, bunların sedimantolojik ve ortamsal özellikleri araştırılmıştır. İnceleme alanında geniş yüzlekler veren Karaisalı ve Kuzgun formasyonlarından birer adet stratigrafik kesit ölçülerek bunlara ait 50 örneğin sedimantolojik ve paleontolojik incelemesi yapılmış ve aşağıdaki sonuçlar tespit edilmiştir. Resifal kireçtaşlarından oluşan Karaisalı formasyonu Miyosen dönemi öncesi resifal organizmaların yaşamlarına uygun olan p al e ot op o grafik yükseltilerin üzerinde gelişmeye başlamıştır. İnceleme alanında yer alan Karaisalı formasyonu bünyesindeki resifte yersel küçük ölçekli deniz seviyesi değişikliklerine bağlı olarak bağtaşıltanetaşı-istiftaşılvaketası ardalanmaları tespit edilmiştir. Bu ardalanmalar içinde yer yer yüksek enerjili dönemlerde tanetaşı çökelimi gözlenmiştir. Enerjinin azaldığı, nisbeten daha derin ve durgun kısımlarda vaketası çökelimleri bu ardalanmaları örtmüştür. Petrografik çalışmalar sonucunda bu olayın çalışma bölgesinde beş kez tekrarlandığı tespit edilmiştir. Karaisalı Formasyonuna ait resifal özellikli kireçtaşları yanal ve düşey olarak Güvenç Formasyonu'na ait ince taneli (kiltaşı-silttaşı ve kısmen ince taneli kumtaşı) kırıntılı kayaçlara geçmektedir. Petrografik ve paleontolojik çalışmalar sonucunda, Güvenç formasyonunun, resif ilerisi ve kısmen de derin denizel bir ortamda çökeldiği belirlenmiştir. Kiltaşı, silttaşı, ince-orta taneli karbonat çimentolu kumtaşlarıyla başlayan Kuzgun formasyonu ise masif, büyük ölçekli çapraz tabakalı kaba taneli çakıllı kumtaşları ile devam etmektedir. Kuzgun formasyonu bölgedeki mevcut denizin güneye doğru çekilmesine bağlı olarak gelişmiş olan sığ deniz-plaj ortamında çökelmiştir. Bu sığ denizel ortam içinde üste doğru ise kalınlığı on metreyi geçmeyen resifal kireçtaşı merceklerinin varlığı tespit edilmiştir. Tersiyer istifinjn en üst kesimlerde yer alan ve sığ denizel ortamda çökelmiş olan Handere formasyonu, kiltaşı, marn ve silttaşı birimleriyle temsil edilmektedir.

The sedimentological and enviromental characteristics of tertiary units around Demirhisar town (NE of Mersin)

The study area, which covers an area of aprroiximately 145 km square, is located in and around the Demirhisar town to the situated 20 km northeast of Mersin. Sedimentological and environmental characteristics of Karaisalı, Kuzgun and Handere formations that unconformably overlie the Paleozoic and Mesozoic basement have been investigated. Two sections measured from Karaisalı and Kuzgun formations those covering extensive areas in the study area. Sedimentological and paleontological characteristics of these formations were evaluated from fifty samples collected in the field, results are given below. BoundstonelGrainstone and PackstonelWackestone alternations have been observed with in the Karaisalı Formation depending on local see level fluctations. GrainstonelBoundstone sedimentation has been observed were the environment approaches the wave base. Wackestonesl Packs tone deposited were the sea-lev e I rise. As a result of the petr o graphical stud;, it is determited that this alternations repeated five times in the study region. The Karaisalı Formation reefal limestone laterally and vertically passes into the fine detritics (claystone-siltstone and party fine grained sandstone) of Güvenç Formation. Paleontological and petr o graphical studies show that the Güvenç formation deposited in fore-reef and partly deep sea environment. Kuzgun Formation starts with siltstone, clay stone, fine-medium grained carbonate cemented sandstone and continues with massive, large scaled cross bedded, coarse grained pebbly sandstones. These parts of the formation deposited shallow sea-beach environment. Towards upper reefal limestone lense deposited, thickness of it is not exceed 10m. at the top of the Tertiary sequence. Handere formation contains clay stone marl and siltstone and deposited in shallow sea.

___

Boggs, Jr. S., (1987), Sedimantology and Stratigraphy, New York, Mcmillan Publsh.,p:314.
Cabioch, G., Camoin, G.F. and Montaggioni, L.F., (1999), Postglacial History of a French Polynesian Barrier Reef Tract, Tahiti, Central Pacific, Sedimentology, 46, 985-1000.
Calvet, F. and Tucker, M. E., (1995), Mud Mounds with Reefal Caps in the Upper Muschelkalk (Triassic), Eastern Spain, in Monty, C. L. V., Bosence, D. W. J., Bridges, P. H. And Pratt, B. R. (eds) Carbonate Mud Mounds Their Origin and Evolution, Blackwell Science, Oxford, 311-333.
Çavuşgil, V. L., (1985): Adana -Kurttepe Akarsu Sekilerinde Yer Alan Ve Akdeniz Kırmızı Topraklarının Oluşumları Ve Birbirleri ile Olan İlişkisi Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi) Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana
Demirkol, C, (1989): Pozantı-Karsantı-Karaisalı (Doğu Toros) Arasında Yer Alan Karbonat Platformunun Stratigrafisi ve Jeolojik Gelişimi, M.T.A. Dergisi, No: 109 (Ayrı Baskı), Ankara
Dunham, R. J., (1962): Clasification of Carbonate Rocks According to Depositional Texture., In W. E. Ham (Ed), Clasification of Carbonate Rocks., Am. Assoc. Petrol. Geol. Mem. 1,108-21.
Duran, O. ve Şengündüz, N., (1993), "Karbonat Kayaları ve Rezervuar Özellikleri" TPAO Ar. Mer. Gr. Baş. Eğt. Yay. No: 24.
Folk, R. L., (1962): Spectral Subdivision of Limestone Types., In W.E. Ham (Ed.), Clasification of Carbonate Rocks., Am. Assoc. Petrol. Geol. Mem. 1, 62-84.
Franseen, E. K. And Mankiewicz, C, (1991), "Depositional Sequences and Correlation of Middle (?) to Late Miocene Carbonate Complexes, Las Negras and Nijar Areas, South Eastern Spain", Sedimentology, 38,5, 871-898.
Görür, N., (1979):Karaisali Kireçtaşının (Miyosen) Sedimantolojisi T. J. K. Bülteni, c. 2212, S.227 - 234, Ankara
Gül, M.ye Koç, H., (2003), "Karaisalı Kireçtaşı Gözne Resifinin (Gözne-Mersin) Sedimantolojik Özellikleri", Yerbilimleri (Geosound),42, s. 53-59.
Gürbüz, K., (1985): Karaömerli -Akkuyu - Balcalı Bölgesi (Adana) Tersiyer İstifinin Sedimanter Jeolojik İncelemesi:Ç. Ü. Fen Bil. Ens. Yüksek Lisans Tezi, 77 S.,Adana.
Gürbüz, K., (1993), Identifaciüon and Evolution of Miocene Submarine Fans in the Adana Basin, Turkey, Ph.D. Thesis, Keele University, 327 P., England.
Hayward, A. B., Robertson, A.H.F. and Scoffin, T.P., (1992), Miocene Patch Reefs From a Mediterranean Marginal Terrigeneous Settings in SW Turkey, SEPM Conceps Sed. Pal. 5.
İlker, S., (1975): Adana Baseni Kuzey-Batısının Jeolojisi ve Petrol Olanakları, T.P.A.Ş. Raporu, 973, 63 S., Yayımlanmamış, Ankara.
Karaca, C, (2002): Mersin Kenti İçin Esenli Köyü ve Civarının Katı Atık Deponi Alanı Olarak Jeolojik ve Jeoteknik Yönden Değerlindirilmesi, M.Ü. Fen Bil. Enst., Jeoloji Müh. Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 45 S., Mersin
Lagap, H., (1985): Kıralan-Karakılıç-Karaisalı (KB Adana) Alanının Litostrati grafik-Kronostratigrafik incelemesi, Ç.Ü. Fen Bil. Enst., Jeoloji Müh. Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 77 S., Adana
Nazik, A. & Gürbüz, K., (1992). Karaisalı-Çatalan-Eğner yöresi (KB Adana) Alt-Orta Miyosen yaşlı denizaltı yelpazelerinin planktonik foraminifer biyostratigrafisi, T.J.K. Bült., c. 35, no. 1, S. 67-80, Ankara.
Öğrünç, G., Gürbüz, K. & Nazik, A. (2000): Adana Baseni Üst Miyosen-Pliyosen istifinde "Messiniyen tuzluluk krizine ait bulgular". Yerbilimleri, 22 (2000), S. 183-192, Ankara
Öğrünç,G.,(2001):Messiniyen Tuzluluk Krizi Sırasındaki ve Sonrasındaki Çökellerin Stratigrafisi ve Paleoekolojisi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst. Doktora Tezi, Adana
Özer, E., Koç H., Taşlı K., Zorlu K., (2004), Origin of the Fındıkpınarı melange (S Turkey), 5th International Syposiom Eastern Mediterraien Geology, 150-152, Chatzipetros AA. and Pauldek S.B., Greece.
Schmidt, G., (1961): VII. Adana Petrol Bölgesinin Stratigrafik Nomenklatürü, Petrol Der. Yay. 6. S. 47- 63, Ankara
Şenol, M., (İ989): Adana -Balcalıl Catalan Bölgesi Geç Tersiyer -Kuvaterner İstifinin Lito - Pedolojik ve Sedimantolojik İncelemesi (Doktora Tezi). Ç. Ü. Fen. Bil., Adana. ^
Şenol, M., Şenol, Ş. & Duman, T. Y., (1995): Adana-Mersin Dolayının Jeoloji Etüd Raporu (Mersin 033 Paftası), 45 S, (Yayımlanmamış), MTA Doğu Akdeniz Bölge Müdürlüğü, Adana.
Şafak, Ü. ve Nazik, A., (1994): Eshab -ı Kehf (Tarsus - Mersin) Dolayı Neojen İstifinin Ortamsal Yorumu, Ç. Ü. 15. Yıl Sempozyumu, S. 291 - 300, Adana
Tanar, Ü., (1985): Körlü (Tarsus -Mersin) Bölgesi "Karaisalı, Kuzgun, Memişli Formasyonları"nın Molluska Faunası: Jeo. Müh. Derg., 24 s., S. 17 -31, Ankara.
Ternek, Z., (1957): Adana Havzasının Alt Miyosen (Burdigaliyen) Formasyonları ve Bunların Diğer Formasyonlarla Münasebetleri ve Petrol İmkanları, MTA, Dergisi, c. 49, S. 65 - 78., Ankara
Ünlügenç, U. C, (1986): Kızıldağ Yayla (Adana)Dolayının Jeolojik incelemesi, Ç. Ü. Fen Bilimleri Ens. Yüksek Lisans Tezi, 77 S., Adana.
Ünlügenç, U. C, (1993): Controls on Cenozoic Sedimentation in the Adana Basin, Southern Turkey, Ph. D. Thesis, Keele University, Two Volumes, 229 P., England.
Yaman, S., (1991): Mersin Ofiyolitinin Jeolojisi ve Metallojenisi, Ahmet Acar Jeoloji Sempozyumu Bildirileri, s. 225 -267., Adana.
Yetiş, C. ve Demirkol, C, (1984): Adana Baseni Kuzey - Kuzeybatı Kesiminin Temel Stratigrafisine İlişkin Bazı Gözlemler: T. J. K. 38. Bilimsel ve Teknik Kurultayı Bildiri Özetleri, S. 59 -61, Ankara.
Yetiş, C. ve Demirkol, C, (1986): Adana Baseni Batı Kesiminin Detay Jeoloji Etüdü MTA. Rap. No: 8037 (Yayımlanmamış).
Yetiş, C, (1988): Reoorganization of the Tertiary Stratigraphy in the Adana Basin, Southern Turkey, Newsl. Stratigr., 20, S. 43-58, Berlin.
Yetiş, C, Kellıng, G., Gökçen, S.L., & Baroz, F., (1995): A revised stratigraphic framework for Later Cenozoic sequences in the northeasthern Mediterranean region, Geol Rundsch, 84, S. 794 - 812, Germany.
Yılmazer, D., (2003): Adana Baseni ve Evaporitli Serilerinin (Neojen) Minaralojisi, Petrografisi ve Jeokimyası, Ç.Ü. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi, Adana.