Belen-Soğukoluk-Kömürçukuru (Hatay) arasındaki kromit yataklarının jeolojik, metalojenik ve ekonomik incelenmesi

Türkiye'de 3 kuşak halinde uzanan ofiyolitik kayaçlardan Güney Ofiyolitik Kuşağı olarak adlandırılan Kızıldağ (Hatay) ofiyoliti içinde çok sayıda kromit yataklanması bulunmaktadır. Bu masif Kıbrıs' taki Troodos'a oldukça benzer özellikte olup, Suriye'deki Bear Bassit ofiyolitiyle de ilintilidir. Türkiye'deki ofiyolitleri inceleyen birçok yabancı yazar Kızıldağ ofiyolit masifini Peri-Arap ofiyolitik masifi diye de adlandırmıştır. Bu masif de tıpkı Troodos masifi gibi çok sayıda yabancı araştırıcıların dikkatini çekmiş, jeopolitik önemi ve Doğu Akdeniz'de en stratejik yükseltilere sahip olması sebebiyle çok sayıda incelemeye konu edilmiştir.Belen-Soğukoluk ve Kömürçukuru arasındaki bölgede ofiyolitlerin yükseltileri tedrici olarak kuzeydoğuya doğru azalıp genç çökellerle örtülerek sonlandırılır. Bu bölgede de kromit cevherleşmelerine yönelik işletme ruhsatları yer almakta olup, 1950' li yıllardan beri çok sayıda cevher zuhurunda işletme faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Ruhsat sahalarındaki mevcut ve önceki yıllara ait faaliyetlerde gerçekleştirilen açık ve kapalı işletmelere ait cevher zonlarında yapılan incelemelerde, gerek kromit yataklanmasının morfolojisi, gerekse cevher tipleri ayrıntılı olarak incelenmiş ve cevher zonlarında görünür ve muhtemel rezerv hesaplamaları yapılmıştır. Ayrıca gerek ofiyolitik birimlere ait kayaç örnekleri ve gerekse kromit cevherleri üzerinde mikroskobik gözlemler yapılmış ve kimyasal analizler de gerçekleştirilmiştir.inceleme alanında kromit cevherlerinin kompakt-masif, bantlı, saçınımlı ve nodüler tipte görüldükleri ve aynı cevher zonunda bile bu tiplerin farklı oranlarda bulunabildikleri, dolayısı ile süreklilik göstermedikleri gözlenmiştir. Özellikle masif kromitlerde yoğun bir kataklazma söz konusu olup, çeperlerden itibaren manyetitleşme görülür. Ayrıca heazlewoodit, millerit, osmium gibi kromit dışı mineraller ve elementler de saptanmıştır. Cevherlerdeki Cr 2 O 3 tenörünün %22-45 arasında değiştiği bu bölgede yer yer ekonomik rezervler de belirlenmiştir.

Geologic, metalogenic and economic investigation of chrome seams between Belen-Soğukoluk-Kömürçukuru (Hatay)

There are a lot of chromite ore deposits in Kızıldağ (Hatay), that is named as Southern Ophiolitic Belt, within ophiolitic rocks that run as 3 belt in Turkey. This massive has similar characteristics to the Troodos in Cyprus and is related with the Bear Bassit ophiolite in Syria. Therefore, number of researchers who investigate the ophiolites in Turkey have named this massive as the Peri-Arab ophiolitic massive. This massive has attracted the attention of many foreign researchers, just like the Troodos massive, and has been the subject of many research due to its geopolitical importance and having the most strategic heights in the Eastern Mediterranean.The heights of ophiolites in the region between Belen-Soğukoluk and Kömürçukuru decrease gradually extending towards the northeast ending with regions covered young sedimentary units. There exists operation licenses towards chromite ore output in this region and there have been a lot of production activities since 1950s. Both morphology of chromite and ore types have been researched in detail in investigations performed in ore zones belonging to open and closed mining that performed activities in the licence fields for the current and inspected years; and visible and possible reserve calculations are performed for the ore zones. In addition, microscopic observations and chemical analysis were performed both on rock samples of ophiolitic units and chromite ores.It was understood that the chromite ores in the license fields are compact-massive, banded, scattered and nodular type and these types are observed in different ratios even in the same ore zone and therefore they show no continuity. Dense cataclysm is observed especially on massive chromites and magnetite forming is observed starting from the walls. In addition, non-chromite minerals such as millerite, osmium, heazlewoodit and avaruit were determined. Some economical reserves were also determined in this licence area forming zones where Cr2O3 tenor changes in the range of22-45 %.

___

Anıl, M., 1989, Türkoğlu-Kömürler-Şerefoğlu-Gazintep Ar üsi Ofiyolitlerinin Petrografisi ve Kromit Cevherleşmelerinin Metalojenik-Jeokimyasal İncelenmesi. Yerbilimleri, CÜ Yay., 6- 7/1 - 2, 55 - 64.
Anıl, M., 1990, Pozantı-Karsantı, Mersin ve Kızıldağ (Hatay) Ofiyolitlerindeki Bazı Kromit Yataklarının Morfolojik Yapısal ve Jenetik Özellikleri ile Akdeniz Bölgesindeki Benzer Kromit Yataklarının Karşılaştırılması. Doğa, 14, 645-675, Ankara.
Anıl, M., 1990, Le Complexe Ophiolitique Chromifere du masif de Pozantı-Karsantı (Adana, Turquie). Ophioliti, 15(2), 209-229.
Anıl, M., 1992, Pozantı-Karsantı, Mersin ve Kızıldağ (Hatay) Ofiyolitleri içinde Görülen Kromitlerdeki Dönüşüm ve Bazı Platin Grubu Mineralleri. Akdeniz Üniv. Müh. Fak. Derg. 7, 31-44.
Anıl, M., 1993, Çevlik-Teknepınarı-HoltakayasılSamandağ (Hatay) Arası Ofiyolitleri ve Kromit Cevherleşmeleri. Ç. Ü. Müh. Fak. Derg. 8/1,195-214, Adana.
Anıl, M., 1995, Occurence of Platinium Group Minerals in the Chromites of the Pozantı-Karsantı (Adana-Turquie), Mersin and Hatay ophiolites. Second Int. Symp. on the Geology of the Soutern Maditerranean Region. Jerusalem, israil, August 27 Sept.l., p.2.
Anıl, M., Billor, Z., Özüş, S., 1987, Gerdibi Grubu (Pozantı - Karsantı -Adana) Kromit Yataklarının Jeolojisi ve Metalojenisi. Doğa. 11:2,175-205, Ankara.
Anıl, M., Yaşar, E., 1989, Kızıldağ (Hatay) Ofiyolitine Bağlı Kromit Yataklarında Görülen Dönüşüm (Co-Fe-Ni) ve Bazı Platin Grubu Mineralleri. Yerbilimcinin Sesi (Geosound), 17, 49- 58, Lefkoşa.
Anıl, M., Yetiş, C., 2008, İskenderun Alacalı Siyah Mermer Sahasının Jeolojik -Petrografik İncelemesi ve Üretilen Mermerlerin Mühendislik Özellikleri. Ç.Ü. Müh.-Mim. Fakültesi, Döner Sermaye İşletmesi, Teknik Rapor, 61 s., Adana.
Aslaner, M., 1973, İskenderun-Kırıkhan Bölgesindeki Ofiyolitlerin Jeoloji ve Petrografisi. M.T.A. Enstitüsü, Yayın No: 150, 78 s., Ankara.
Aydın, N. S,, ve Erler, A. 1987, Mineralogy, Petrography and Geochemistry of Kızıldağ Chromites. ODTÜ., Melih Tokay Geol. Symp. Bildiri Özleri, 78-79, Ankara.
Bağcı, U., 2004, Kızıldağ (Hatay) ve Antalya Ofiyolitlerindeki Plütonik Kayaların (Ultramafik-Mafik Kümülatlar) Petrojenezi. Doktora Tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 255 s. Adana.
Bağcı, U., Parlak, O., Höck, V., 2008, Geochemistry and Tectonic Environment of Diverse Magma Generations Forming the Crustal Units of the Kızıldağ (Hatay) Ophiolite, Southern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 17, 43-71, Ankara.
Bingöl, A.F., 1978, Petrologie du masif Ophiolitique de Pozantı-Karsantı (Taurus Cilicien, Turquie). Etude de la Partie ' Oriental, These de Specialite, Univ. Strasbourg, 227p., France.
Bürküt, Y., 1971, Mafik Ultramafik Kay açlar da Ni, Co, Rb ve Sr'un Dağılımı. İTÜ Maden Fak. Doç.Tezi, 89 s., İstanbul.
Borchert, H., 1958, Türkiyede' ki Inisial Ofiyolitik Magmatizmaya ait Cr Ve Cu Cevheri Yatakları. MTA Yayınları, No.102-162.
Çakır, Ü., 1978, Petrologie du Masif de Pozantı-Karsantı (Taurus Cilicien, Turquie): Etude de la Partie Centrale These de Doctorat d'Ing. Univ. Strasbourg, 251 p., France.
Çataklı, A.S., 1983, Assamblage Ophiolitique et Roches Assocciees de la partie Occidentale du Masif de Pozantı-Karsantı. These d'Etat, Univ. Nancy, 75İs., France.
Çoğulu, H.E., 1973, Hatay-Kızıldağ Masifinin Oluşumu Hakkında Yeni Buluşlar. Cumhuriyet' in 50. yılı Yerbilimleri Kongresi, 409-421, Ankara.
Çoğulu, H.E., 1974, Hatay Bölgesinde Ultrabazik Tektonitler ve Tabakalı Peridotitler. M.T.A. Dergisi, 83, 185-193, Ankara.
Çoğulu., H., E., 1975, Hatay Ultramafitlerinin Jeolojisi ve Petrolojisi. TBAG - 62 projesi, TÜBİTAK, Ankara.
Çoğulu, H.E., Deloleye, M., Vuagnat, M. and Wagner, J.J. 1976, Some Geochemical, Geochronological and Petrophysical Data on the Ophiolitic Masif from The Kızıldağ Hatay/Turkey. C.R. Sc. Soc. Phys. Hist. Nat. Geneve, 10 (213), P. 141-150.
Çoğulu., H., E., 1980, Roches Filoniennes et Les Rodingites Dans les Serpentinites Du Masif Du Kızıldağ (Hatay), Turquie. Arch. Sc. Soc. Phys. Hist. Nat. Geneve, 2-3,33, 269-279.
Deloleye, M., Vuagnat, M. and Wagner, J.J. 1976, K-Ar Ages From the Kızıldağ Ophiolitic Complex (HatayITurkay) and their interpretation. Int. Symp. S true. Hist, of the Mediterranean Basins, Split., 73-78.
Dilek, Y., Thy, P., 1988, Structure, Petrology and Seaflor Spreading Tectonics of The Kızıldağ Ophiolite, Turkey. In: Miller, R.A. and Harrison, K. (eds) Modern Ocean Flor Processes and the Geological Record, Geological. Soc., Special Publication, 148, 43-69, London.
Dubertret, L., 1953, Geologic des Roches Vertes du NW de la Syrie et du Hatay (Turquie). Notes Mem. Moyen Orient, 6,227p.
Elyassi, E., Anıl, M., 1991, Dörtyol-Erzin Dolaylarındaki Ofiyolitlerin Petrografisi ve Kromit Cevherleşmeleri. Ç. Ü. Müh. Fak. Derg. 6/2, 43-54, Adana.
Erendil, M., 1984, Petrology and Structure of the Upper Crustal Units of the Kızıldağ Ophiolite (Turkey). Tekeli, O. ve Göncüoğlu, Ç. eds., Int. Symp. on the Geology of the Taurus Belt, Proceedings. 269-284, Ankara.
Ericson, D.B., 1940, Report of the Geology of Hatay. M.T.A. Gen. Mü d., Derleme Rapor No: 1188, Ankara.
Juteau, T., 1980, Ophiolites of Turkey. Ofioliti, Special Issue, 5-2,199-237,
Laurent, R., 1980, Regimes of Serpentinitization and Rodingitization in Quebec Appalachian Ophiolites. Archives des Sciences, 33-2/3, 311-320.
Moritz, R., 1983, Coupe Structurale au Travers des Peridotites de l' ophiolite du Kızıl Dagh (Hatay/Turkey). Univ. De Geneve, 106p.
Nicolas, A., Al, Azri, H., 1991, Chromite Rich and Chromite-Poor Ophiolites : The Oman Case. In: Ophiolite Genesis And Evolution of Oceanic Lithosphere. T.J. Peters Et All. Eds. Kluwer Academic Publ. Dordrecht, The Netherlands, 261-274.
Nicolas, A., Boudier, F., and Bouchez, J.J., 1980, Interpretation of Peridotite Structures From Ophiolitic and Oceanic Environments. Am. Jour. Of Sci., 280-A, 192-210.
Parrot, J.F., 1973, Petrologie de la Coupe du Djebel Moussa Masif Basique-Ultrabasique Du Kızıldağ (Hatay, Turquie). Sc. de la Terre, Mem. 28, Nancy, 143-172.
Pişkin, O., Deloleye, M., Selçuk, H. and Vagner J.J., 1986, Guide to Hatay Geology (SE Turkey Ofioliti). 11-2,87-104.
Selçuk, H., 1981, Etude Geologique de la Partie Meridionala du Hatay (Turquie). Ph. D .Thesis,(Unpublished), Univ. Geneve, Fac. Science, 116 s.
Tinkler, C., Wagnler, J.-J., Delaloye, M. and Selçuk, H., 1981, Tectonic History of the Hatay Ophiolites (South Turkey) and Their Relation. Tectonophysics, 72, 23-41.
Vaugnat, M. Et Çoğulu, E., 1967, Quelques Reflexions le Masif Basique-Ultrabasique du Kızıldağ, Turquie. C.R. Soc. Phys. Hist. Nat. Geneve, 2,210-216
Yaşar, E., 1989, Hacımehmetli-Kurtbağı- Sarıgöl Ve Karatepe (Arsuz/İskenderun) Arasında Yüzeyleyen Ofiyolitlerin Petrografisi ve Kromit Cevherleşmelerinin Metalojenezi. Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enst., 351, 119 s., Adana.
yaşar, E, Anıl, M., 1990, Hacıahmetli-Kurtbağ - Sarıgöl -Karatepe (Arsuz -iskenderun) Arasında Yüzeyleyen Ofiyolitlerin Petrografisi ve Jeokimyası. Acar Sempozyumu, Bildiriler, 277-288, Adana.
Yalçın, N., 1980, Amanosların Litolojik Karakterleri ve Güneydoğu Anadolunun Tektonik Evrimindeki Anlamı. Türkiye Jeol. Kur. Bült. 23, 21-30., Ankara.
Yazgan, E., Pişkin, Ö., and Delaloye, M., 1994, Kızıldağ Ophiolites And Karasu Quaternary Basalts. Int. Assoc. Vole. Cong. Field Gudidebook.
Yetiş, C., 1978 (a), Çamardı (Niğde İli) Yakın ve Uzak Dolayının Jeoloji incelemesi ve Ecemiş Yanlım Kuşağının Maden Boğazı-Kamışlı Arasındaki Özellikleri. İ.Ü., Fen. Fak. Doktora Tezi, 164 s., İstanbul.
Yetiş, C., 1978 (b), Geology of Çamardı (Niğde) Region and Characteristics of the Ecemiş Fault Zone Between Maden Boğazı and Kamışlı. İ.Ü. Fen Fak. Mec., B/43,41 -61, İstanbul.
Yetiş, C., Demirkol, C, Lagap, H. ve Ünlügenç, U.C., 1987, 1/100.000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritası Serisi, Kozan N-34 Paftası. MTA Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etüdleri Dairesi, 19 s., Ankara.
Whitaker, E.J. ve Zussmann, J., 1971, The Serpentine Minerals in the Electron-Optical Investigation of Clays. Ed, Gard, J.A. Mineral. Soc. London, 159-191.