KIRIM’DA ALMAN İŞGALİ VE OSMANLI DEVLETİ’NİN TUTUMU ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (1918)

1475 yılından itibaren Osmanlı Devleti’nin himayesinde olan Kırım, 1783 yılında Rus Çarlığı tarafından işgal edilmiştir. Bu tarihten itibaren baskı altında tutulan Kırım Tatarları, 1917 yılında Rus Çarlığı’nın yıkılması sürecinde kendi bağımsızlıklarını kazanabilecekleri düşüncesi ile umutlanmışlardır. Brest-Litowsk Barış Antlaşması’nın imzalanması ile savaştan çekilen Rusya haricinde bölgede beklenmeyen bir güç ortaya çıkmıştır. Antlaşmanın koşullarına uymamasına rağmen Ukrayna seferi esnasında Alman ordusunun Kırım’a girmesi bölge üzerinde menfaatleri bulunan her devlet tarafından farklı tepkilerle karşılanmıştır. Yine aynı antlaşma ile Ukrayna Devleti kurulmuş ve bu devlet Rusya’ya karşı desteklenmek amacıyla Almanya tarafından tanınmıştır. Bu durumun bölge üzerinde hâkimiyet inşa etmeye çalışan Rusya tarafından hiç olumlu karşılanmayacağı kesindir. Kırım Tatarlarının bu dönemdeki amacı ise Osmanlı Devleti ve Almanya’dan destek almaya çalışarak kendi bağımsızlıklarını elde etmektir. Osmanlı Devleti de bu dönemde elbette ki Almanya, Rusya ve Ukrayna’yı dikkate almak durumundadır. Çalışmamızda Kırım Tatarlarının bu mücadeleleri esnasında Osmanlı Devleti’nin tutumu değerlendirilecektir.

GERMAN OCCUPATION IN CRIMEA AND AN EVALUATION ON THE ATTITUDE OF THE OTTOMAN STATE (1918)

Crimea, which was under the auspices of the Ottoman State since 1475, was occupied by the Russian Empire in 1783.The Crimean Tatars, who have been under press sure from this date, began to hope for the idea that they could gain their independence during the fall of imperial Russia in 1917. With the signing of the BrestLitovsk Peace Treaty, Russia unexpectedly withdrew from the war and another power emerged in the region. Despite not complying with the terms of the treaty, the entry of the German Army in Crimea during the Ukraine an expedition was met with different reactions bye ach state which had interests in the region. With the same agreement, the State of Ukraine was established and this state was recognized by Germany in order to support it against Russia. It is certain that this situation would not be positively received by Russia, which tried to dominate the region. The purpose of the Crimean Tatars in this period was to achieve their independence by trying to get support from the Ottoman State and Germany. The Ottoman State, of course, had to take into consideration Germany, Russia and Ukraine. In our study, the attitude of the Ottoman State during these struggles of the Crimean Tatars will be evaluated.

PDF

___

ARŞİV KAYNAKLARI VE GAZETELER
BOA.HSDHADB,7-22.
BOA. HR. SYS, 2460/64.
BOA. HR. SYS, 2373/1_81.
https://www.bundesarchiv.de/DE/Navigation/Home/home.html : DigitalesBildarchivdesBundesarchivs.
“Kırım’ın Teşekkülü”, İkdam, 5 Ağustos 1918.
“Sivastopol ’da Osmanlı Donanması”, İkdam, 5 Mayıs 1918. “Kırım’ın Hakkı”, Tanin, 3 Mayıs 1918.
“İstanbul-Sivastopol, Tanin, 4 Mayıs 1918.
“Kırım Müslümanlarına Dair Bir Mülakat”, Sabah, 10 Eylül 1918.
“Kırım’ın İstiklali Hükümet-i Osmaniye ve Almanya Tarafından Kabul Edildi”, Sabah, 15 Mayıs 1918.
HATİF, Osman Kemal, “Hukuk-ı Düvel Nokta-i Nazarından Kırım Devleti”, Kırım Mecmuası, nr.2, 16 Mayıs 1334/1918, s.23-25.
HATİF, Osman Kemal , “Türk-Tatar akvamı ve Vilsonun Prensipleri”, Kırım Mecmuası, nr.12, 24 Teşrinievvel 1334/1918, s. 239-242.
Cafer Seyyid Ahmed-Hamdullah Suphi, “Türk Ocağında”, Kırım Mecmuası, nr.3, 30 Mayıs 1334/1918, s.44-45.
Kırımlılar Cemiyeti, “Kırımın İstiklali” Kırım Mecmuası, nr. 2, 16 Mayıs 1334/1918, s. 40.
KİTAPLAR, MAKALELER VE TEZLER:
AKMESCİTLİ, N.T, “1918 Yılında Almanların Şark Siyaseti, BrestLitowsk’tan I. Dünya Savaşı Sonuna Kadar”, Emel,Eylül-Ekim 1969, S. 54, s. 27-29.
ALTUĞ, Fevzi, Kırımlı Bir Öğretmenin Anıları ve Şiirleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2005.
ANDİCAN, Ahat, “I. Dünya Savaşı Döneminde Türkiye-Türkistan İlişkileri”, I. Dünya Savaşı’nın 100.
Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 367-374.
ARABACI, Hacı Murat, “Türkiye’de Kurulan İlk Kırım Türk Teşkilatları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1/2, 2008, s. 47-65.
BAUMGART, Winfried, DeutscheOstpolitik 1918 VonBrest-Litowskbis zum Ende desErstenWeltkrieges, R. OldenbourgVerlag, Wien und München:1966.
BAUMGART, Winfried, “Ludendorffunddas Auswärtige Amtzur Besetzung der Krim 1918”, Jahrbücherfür Geschichte Osteuropas, Band. 14, Heft 4, Dezember 1966, s. 529-538.
BEKTÖRE, Saadet, Volga Kızıl Akarken, Anlatan: Şevki Bektöre, Nur Yayınları, Ankara 1960.
DALLİN, Alexander, GermanRuleınRussia 1941-1945, A Study of OccupationPolicies, PublishedbyPalgrave, 1981.
DOĞAN, Ahmet, “Kırım Mecmuası 1-23. Sayılar: Fihrist ve Metinler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2000.
EİSFELD, Alfred, “Deutsche Autonomiebewegungen in der Ukraineund in Westsibirien 1917 – 1918”, In: Alfred Eisfeld, Victor Herdt, Boris Meissner: Deutsche in Rußlandund in der Sowjetunion 1914 – 1941, Berlin 2007, s. 127-144.
ESKEN, Mustafa, “Bolşevik İhtilali Sırasında Kırım Türklerinin Bağımsızlık Mücadelesi”, Kırım Bülteni, S. 52, Ocak-Mart 2004, s. 2-4.
GEYER, Dıetrich, “Ostpolitikund Geschichtsbewusstsein In Deutschland”, Vierteljahrsheftefür Zeitgeschichte, Heft 2, (34. Jahrgang) 1986, s. 147-159.
GURULKAN, Kemal, “Birinci Dünya Savaşı’nın Kırım Tatarları Tarafından Kurtuluş Vesilesi Olarak Görülmesi ve Faaliyetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları,S. 27-28/14, 2015, s. 95-117.
GÜZAY, Aybüke, “Birinci Dünya Savaşında Kırım Sorunu ve Almanların Kırım’ı İşgali 1918”, Türk Alman İlişkilerine Farklı Disiplinlerden Bakış, Editörler: Mehmet Altunkaya, Kemal Demir, Diren Çakılcı, Palet Yayınları, Konya: 2019, s. 195-210.
IŞIK, Hasan, DOĞAN, Ahmet, “Genel Türk Tarihinin Kaynaklarından Süreli Yayınlara Bir Örnek: Kırım Mecmuası”, Tarih ve Gelecek Dergisi, S. 3/3, Aralık 2017, s. 123-140.
JOBST,KerstinS.,“DunkleundGoldeneZeiten(DiekrimtatarischeBevölkerungunterzarischerundsowjetischerHerrs chaftbis 1941)”, in: Krimtataren. CrimeanTatars, ÖsterreichischeZeitschriftfürGeschichtswissenschaft, S. 27, 2017, s. 91-113.
KANLIDERE, Ahmet, ŞAFAKÇI, İnci Yelda, “Kırım Tatar Aydınlarından Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) Hakkındaki Kaynakların Tedkiki”, Крымскоеисторическоеобозрение / CrimeanHistoricalReview, no. 2, 2015, Kazan, Bahçesaray, s. 211-222.
KARABULUT, Umut, “1917 Ekim Devriminden Mondros Ateşkes Anlaşmasına Türk Ocaklarının Rusya Türklerine Bakışı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 34, 2013, s. 165-193.
KARADAĞ, Raif, Petrol Fırtınası, Ötüken Yayınları, İstanbul 1975.
KIRIMAL, Edige, Der NationaleKampf der Krimtürken 1900-1950, PhiloPress, Emstedden 1962.
KIRIMAL, Edige, “Kırım Türklerinin Millî Mücadelesi XIV”, çev. Eşref Bengi Özbilen, Emel,S. 141-145, MartAralık 1984, s. 160-170.
KIRIMER, Cafer Seydahmet, Bazı Hatıralar, Emel Türk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
KIRIMLI, Hakan, “Takdim”, Osman Kemal Hatif, Gökbayrak Altında Milli Faaliyet-1917 Kırım Tatar Milli İstiklal Hareketinin Hikâyesi, (Yeniden Yayına Hazırlayan, Hakan Kırımlı), Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları. Ankara, 1998.
KİPKE, Rüdiger, DieKrim in Zeitendes Umbruchs 1920-2014, VomBeginn der Sowjetherrschaftbiszur Rückkehrnach Russland, Lehrbuchverlag, 2019.
KRAMER, Karsten, DieGeschichtedesKrimtatarischenVolkes, Studienarbeit, Grin Verlag, 2001.
KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya: XVIII. Yüzyıl Sonundan Kurtuluş Savaşına Kadar Türk-Rus İlişkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
MAGOCSI, Paul Robert, Şu Mübarek Topraklar, Kırım ve Kırım Tatarları, çev. Ferit Burak Aydar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017.
MENDE, Gerhardvon, Komünist Blokta Milliyet ve Mefkûre, çev: Fethi Tevetoğlu, Aziz Alpaut, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1966.
MENDE, Gerhardvon, Der NationaleKampf der Russlandtürken (EinBeitragzurNatıonalenFrage in der Sowjetunıon),WeidmannscheBuchhandlung, Berlin 1936.
MOTADEL, David, İslam ve Naziler, çev. Ahmet Fethi Yıldırım, Alfa Tarih Yayınları, İstanbul 2015.
MÜHLEN, Patrik vonzur, Gamalıhaç ile Kızılyıldız Arasında: İkinci Dünya Savaşı’nda Sovyet Doğu Halkları’nın Milliyetçiliği, çev. Eşref Bengi Özbilen, Mavi Yayınları, Ankara 1984.
MYESHKOV, Dmytro, “DieDeutschen in der Ukrainewährend der Besatzung 1941-1944”, in: NationalsozialismusundRegionalbewusstsein im östlichenEuropa. Hg. von B. Olschowskyund I. Loose. München, De GruyterOldenbourg, s. 401-421.
OTAR, İbrahim, “Cafer SeydahmetKırımer”, Emel, S. 1, Kasım 1960, s. 18-26.
ÖZCAN, Ömer, AKÇORA, Muzaffer, “Promote Vesikaları”, Emel’imiz Kırım, S. 36-40, 2020, s. 8-16.
ÖZCAN, Ömer, “Enver Paşa ve Cafer Seydahmet Kırımer İlişkileri”, Emel’imiz Kırım, S. 49, Ekim-KasımAralık 2004, s. 14-28.
SEL, Ünver, Kırım ve Kırım Türkleri, Ankara 1997.
SÜMER, Kutluk Kağan, “Ağır Yükle Uzun Yol:Kırım’da Cedidizmden Millî Harekete”, 100. Yılında Kırım Halk Cumhuriyeti, Kurultay ve Numan Çelebi Cihan’ın Şehadeti Uluslararası Sempozyumu, İstanbul 2018, s. 41-69.
ŞAFAKÇI, İnci Yelda, "Kırım Tatar Aydınlarından Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938): Hayatı, Fikirleri ve Eserleri”, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2015.
TUNÇ, Salih, “Birinci Dünya Savaşı Sona Ererken Karadeniz Donanması Meselesi”, 100. Yılında Mondros Mütarekesi ve Karadeniz’de Milli Mücadele Uluslararası Sempozyumu, C. 1, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon, 2019, s. 57-77.
ÜLKÜSAL, Müstecip, “Dr. Edige Mustafa Kırımal’ı Kaybettik”, Emel, S. 118, Mayıs-Haziran 1980, s. 1-5.
ÜLKÜSAL, Müstecip, Kırım Türk Tatarları, (Dünü-Bugünü-Yarını), Baha Matbaası, İstanbul 1980.
ÜLKÜSAL, Müstecip, “Kırım’da General Süleyman Sülkeviç Hükümeti”, Emel, S. 112, Mayıs-Haziran 1979, s.1-10.
ÜLKÜSAL, Müstecip, Kırım Yolunda Bir Ömür: Hatıralar, Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi Yayınları, Ankara 1999.
YÜKSEL, Zühal, “Kırım Tatar Millî Hareketi ve Hasan Sabri Ayvazov”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 13, 2003, s. 421-434.