KAÇARLAR DEVRİNDE MECLİS’İN TOPA TUTULMASI HADİSESİ (1908)

Kaçar Devleti ve Osmanlı Devleti tarihleri, muhtelif etkenlerden dolayı iç meselelerde hemen hemen aynı kaderi paylaşmışlardı. İki devletin yaşadığı benzer hadiselerden biri olarak meşrutiyetin ilanı gelmektedir. Kaçar Devleti’nin başına geçen Muzaffereddin Şah, her ne kadar istemeyerek de olsa meşrutiyet fermanını imzalamıştı. Yeni düzende halk, milletvekillerini seçebilecek ve meclis faaliyette bulunabilecekti. Ancak meşrutiyet fermanının imzalanmasından birkaç gün sonra vefat eden Muzaffereddin Şah’ın yerine geçen Muhammed Ali Şah, iktidarının sınırlanmasını kabul etmeyerek meşruti yönetime cephe almış ve daha da ileri giderek Rus General Liakhov’un desteğiyle meclisi topa tutmuştur. Bu açıdan İran’da yaşanan hadiseler Osmanlıdaki sürece benzerlik göstermektedir. 1876’da Meşrutiyeti ilan eden II. Abdülhamit, iktidarına gölge düşürdüğü gerekçesi ile meşrutiyeti kısa bir süre sonra askıya almıştır. Ancak 33 yıl sonra kendisi tarafından askıya alınan Meclis-i Mebusan ona karşı muhalefetin artmasından dolayı tekrar yürürlüğe konmuştur. Halk üzerinde oldukça etkili olan ulemanın Kaçarlarda meşrutiyetin ilan edilmesinde rolü söz konusudur. Gerçi Meşrutiyetin ilanı sonrası meşrutiyet yanlıları kendi aralarında ikiye ayrıldılar. Bir kısım meşrutiyet ve yeniliklerin taraftarı iken bir kısım da din etkisi altında bir meşrutiyet talep ediyorlardı. Bunlar daha sonra “Meşruacılar” olarak meşrutiyet tarihinde yerlerini alacaklardı. Hatta ilk mecliste partiler etki altında gruplar birbirinden ayrıldılar. Meclisi ortadan kaldırmaya karar veren Muhammed Ali Şah dış güçlerin desteğiyle 23 Haziran 1908’de meclisi topa tutma fırsatını elde etmiş oldu.

Anahtar Kelimeler:

Muhammed Ali Şah, Kaçar, Meşrutiyet, Meclis, II. Abdülhamid, İstibdat

THE BOMBARDMENT OF THE PARLIAMENT IN THE PERIOD OF THE QAJAR STATE (1908)

The history of the Qajar State and the Ottoman Empire had almost the same fate in domestic affairs due to various factors. The proclamation of constitutionalism is one of the similar events that the two states experienced. Muzaffereddin Shah, who was the head of the Qajar State, signed the Constitution unwillingly. In this new system, people would be able to choose their deputies and the parliament could be active. However, Muhammad Ali Shah, who replaced Muzaffereddin’s Shah who passed away a few days after the signing of the constitution, sided aainst the legitimate administrative without accepting the limitation of his power, even went too far and bombarded parliament with the support of the Russian General Liyahov. In this respect, the events, took place in Iran are similar with the process in the Ottoman Empire. II. Abdulhamid, who declared the Constitution in 1876, after a short time, suspended the constitution with the reason that it had cast a shadow over his power. However, after 33 years, the first parliament which had been suspended by him was reinstated due to the increase of opposition against him. The role of the Ulema, who had a significant influence on the people, in the declaration of constitutionalism was very great. After the declaration of the Constitutional Monarchy, the supporters of the constitutionalism was divided into two among themselves. While some of them were in favor of constitutionalism and innovation, others demanded a constitutionalism under the influence of religion. These would later take their place in history as the “Legitimists”. Even in the first parlamento, it is seen that the parties continued this grouping. Thus, Muhammad Ali Shah saw this as an opportunity and decided to abolish the parlamento and bombard the parlamento on June 23, 1908, with the support of foreign powers.

Keywords:

Mohammad Ali shah, Qajar, Constitutional, Council, Abdulhamid II, Despotism,

PDF

___

ABADİYAN, Hüseyin, Buhran-ı Meşrutiyet Der İran, Tahran 1383.
ABRAHAMİAN, Ervand, İran Beyni Do İnkilap, Ney Yayınevi, Tahran 1384.
ACUDANİ, Maşallah, Meşruteye İrani. Ahtaran Yayınevi, Tahran 1382. ADEMİYYET, Fereydun, Emir Kebir ve İran, Harezmi Yayınevi, Tahran 1353.
ADEMİYYET, Fereydun, İdeoloji Nehzat-ı Meşrutiyet-i İran, C. I, Tahran 1985.
ALEVİ, Abulhasan, Eical-ı Asr-ı Meşrutiyet, Tashih: İrec Afşar, Asatir Yayınevi, Tahran 1363.
AVERY, Peter, Tarih-i Muasir-i İran, çev. Muhammed Refi’i Mehrabadi. Atayi Yayınevi, Tahran 1379.
CAVİD, Selamullah, Nihzet-i Meşrutiyet-i İran ve Nakş-i Azadihahan-ı Cihan, Dünya Yayınevi, Tahran 1359.
DOLATABADİ, Yahya, Hayat-ı Yahya, C. II-III, Attar Yayınevi, Tahran 1361.
EŞREF, Mehmet, İran’da Yangın Var, Ankara: T. B.M.M., Yer Numara 71-1728/ Demir Numara 76-3861, 1908. HOSROBEYGİ, Hüşeng, Muhammed Halidfeyzi, “Tercüme Der Devreye Kacar”, Edeb-i Farsi Dergisi, C. II, S. II, Tahran 1391.
İttihadiye, Mansüreh, Peydayeş ve Tehevvül-i Ahzab-ı Siyasi Meşrutiyet (Devreye Evvel ve Dovvom-ı MeclisiŞuraye Melli), Göstereh Yayınevi, Tahran 1361.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi. C. VIII, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1988.
KESREVİ, Ahmed, Tarih-i Meşrutey-i İran, Emir Kebir Yayınevi, Tahran 1363. KİRMANİ, Nazimul İslam, Tarih-i Bidari-i İraniyan, Tashih; Ali Akber Sa’idi Sircani, Bunyadı Ferheng Yayınevi, Tahran 1346.
Kitab-ı Narenci (Güzarişhaye Siyasi Vezaret-i Harece Rusiye Tezari Derbareh-ye İnkilab-ı Meşrute-ye İran), Tashih Ahmed Beşiri, C. II, Nur Yayınevi, Tahran 1366.
MAMONTOV, Nikolay, Bombaran-i Meclis-i Şuray-i Milli Der 1326, Tashih; Hümayün Şehidi, Aşkan Yayınevi, Tahran 1326.
MAMONTOV, Nikolay, Hükümet-ı Tezar ve Muhammed Ali Mirza, çev. Şerefeddin Mirza Kahraman, Sirus Yayınevi, Tahran 1929.
MEHDEVİ, Abdulrıza Hüşeng, Tarih-i Revabet-i Harici-yi İran, Tahran 1379.
MELEKZADEH, Mehdi, Tarih-i İnkilap-i Meşrutiyet İran, C. I-IV-V, Sohan Yayınevi, Tahran 1383. MUMENİ, Bakir, Din ve Devlet Der Asr-ı Meşrutiyet, Baran Yayınevi, İsveç 1998.
MÜHİT MAFİH, Haşim, Tarih-i İnkilab-i İran, Tashih; Mecid Tefreşi, Cevad Canfeda, Firdevsi Yayınevi, Tahran 1362. NECMİ, Nasir, Muhammed Ali Şah ve Meşrutiyet, Zeryab Yayınevi, Tahran 1377.
NEVAYİ, Abdulhüseyin, Devlethaye İran az Ağaz-ı Meşrutiyet ta Ültimatom, Babek Yayınevi, Tahran 1356. SIFATGUL, Mansur, Sahtar-ı Nihad ve Endişeh Dini der İran Safevi, Tahran 1381.
ÖZ, Mehmet, “Şah Abdülazîm” , Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, s 250.
ŞEMİM, Ali Askar, İran Der Devrey-i Saltanat-ı Kacar, Müdebbir Yayınevi, Tahran 1375.
ŞEMSEDDİN PAŞA, Meydan Larousse Ansiklopedisi, C. XI, Meydan Yayınevi, İstanbul 1973.
ŞEYH-ÜL İSLAMİ, Cevad, “Ruhiyyat, vijegiha ve Payane Kare Muhammed Ali Şah”, Fasılname Ettelaât Siyasi ve İktisadi 227 (1367), ss. 216-223.
TUTKAR, Hüccet Fallah, “İraniyan-ı Mukim-i İstanbul ve Cünbeşi Mukavemet-i Tebriz be Rehberi Sattar Han” Tarih-i İran, C. XII/ I, Tahran 1398, ss. 1-15.