COĞRAFYADAN MİTOLOJİYE KAYA RESİMLERİ

Petroglif kelimesi aslında kayaların üzerine çizilen oyma anlamına gelmektedir. Bu kelime Türkiye Türkçesinde ise kaya üzeri tasvirler, kaya üzerine levhalar, kaya resimleri, taş oymaları gibi mânâlara sahiptir ve genellikle kaya resimleri adı ile anılmaktadır. Aslında bu işlem oyma, dövme, kazıma ve boyama gibi yöntemlerle taşlara, kayalara ve mağara duvarlarına yapılmakta ve işlenen kaya resimleri, bulundukları yerleri âdeta açık hava müzesine çevirmekte ve konunun uzmanları tarafından ait oldukları zamanın ifade vasıtası, iletişim aracı, yani yazısı olarak nitelendirilebilir. Başka bir ifade ile kaya resimleri bir duygu ve düşünceyi ifade etmektedir. Bu duygu ve düşünceler çoğu zaman maddi (hayvan, şaman, gök cisimleri, av sahneleri, savaşçılar ve savaş sahneleri) bazen de manevi motifler barındırır. Bu motiflerin büyük bir kısmı mitolojik tarihten haber vermekle beraber eski toplulukların sosyal hayat ve düşünceleri hakkında da bilgiler verir. Bu sebeple kaya resimleri ve bulundukları bölgelere kutsal alan olarak bakılmıştır. XX. yüzyılın sonlarına baktığımızda kaya resimleri hakkında yapılan çalışmalara duyulan ilgide bir artış vardır. Bu artış yapılan araştırmaların sayısı ile de göze çarpmaktadır. Lakin araştırmacılar bu araştırmalarını genellikle Şamanizm ve animizm çerçevesinde yapmaktadır. Bu çalışmalar aslında kaya resimlerinin fonksiyonunu, dini boyutunu, mitik, ve hatta tarihi ipuçları taşıyan bir iletişim aracı olarak görülmesi ile birlikte başlamıştır. Yine bu konular üzerinden farklı disiplinlerden de faydalanarak araştırmalar devam ettirilmelidir. Petroglifler çoğu zaman din ve ayin ile birlikte ilişkili olduğu göstergebilim açısından değerlendirilse de, bu, sıradan gündelik olaylar hakkında ipuçları veren petrogliflerin İç Asya’nın etnografik tarihi açısından önemini arttırmaktadır.

FROM GEOGRAPHY TO MYHTOLOGY THE ROCK PAINTINGS

The word petroglyph actually means carving on stone. Turkey is the Turkish word over this rock depictions, sheet rock on, rock paintings, has the meaning as stone carvings and rock paintings are usually referred to by name. In fact, this process is carried out on stones, rocks and cave walls by methods such as carving, forging, scraping and painting, and the processed petroglyphs turn their places into open-air museums and are defined by the experts as the means of expression of the time they belong to, the means of communication. In other words, rock paintings express a feeling and thought. These feelings and thoughts often contain material (animal, shaman, celestial objects, hunting scenes, warriors and war scenes) and sometimes spiritual motifs. Most of these motifs give information about mythological history, but also give information about the social life and thoughts of old communities. For this reason, the rock paintings and the regions where they are located were considered as sacred areas. When we look at the end of 20th Century, there is an increase in the interest in the studies on rock paintings. This increase is noteworthy with the number of studies. However, researchers generally conduct this research within the framework of shamanism and animism. These works started with the fact that the paintings were seen as a means of communication carrying the function, religious dimension, mythic, epic and even historical clues. Again, researches should be continued on these issues by taking advantage of different disciplines. Although petroglyphs are often considered to be semiotic in relation to religion and ritual, thisincreases the importance of petroglyphs for the ethnographic history of Central Asia, giving clues about ordinary everyday events.

PDF

___

ARSLAN, Ahmet Ali, "Türk Şamanizminin Kaynağına Doğru" Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya 2005, S: 14, 57-74.
BAYAT, Fuzuli, “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”, Folklor Edebiyat, 2006/C. 12, S. 46, ss. 47-60.
BELEK, Kayrat, “Eski Türklerde At ve At Kültürü”, Gazi Türkiyat, Ankara 2015, S. 16, ss. 111-128.
BEYDİLLİ, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap Yayın, Ankara 2005
ÇAĞDAŞ, Öznur, İslam Öncesi Türk Dönemi Orta Asya Kaya Resimlerinde Kullanılan Ana Motifler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne 2011.
DEMİR, Necati, “Türk Tarihinin ve Kültürünün Kaynağı Olarak Kaya Üzeri Resimler (Petroglifler) ve Yazılar” Zeitschrift für die Welt der Türken 2009, C. 1, N. 1, ss. 5-19.
DOĞAN, İsmail, “Runik Yazının Gelişim Coğrafyası ve Yayılma Sahası”, Türk Dil Kurumu Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara 2001, ss. 151-173.
ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Hisar Yayınları, İstanbul 2003.
GÖMEÇ, Saadettin, “Şamanizm ve Eski Türk Dini”, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Denizli 1998, S. 4, ss. 38-51.
GÖMEÇ, Saadettin, “Türk Kültüründe At”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Konya 2016, ss. 819-834.
GÜNGÖR, Harun, "Geleneksel Türk Dininde Din Anlayışı", Dinler Tarihi Araştırmaları II (Sempozyum 20–21 Kasım 1998 Konya), Ankara 2000, s. 163.
HOPPAL, Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
HOPPAL, Mihaly, “Sibirya Şamanizm’inde Doğa Tapınımı”, Çev. Gürbüz Erginer, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Ankara 2001, 41(1), ss. 209-225.
İNAN, Abdülkadir, Esk i Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Ankara 2000, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
JACOBSON, Esther, The Deer Goddess of Ancient Siberia, Brill, Leiden 1993.
KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Millî Kültürü, Ötüken, İstanbul 2011.
KALAFAT, Yaşar, ÇELİK Nagihan, “Türk Kültür Coğrafyasında At ile İlgili İnanışlar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2013, ss. 187-202.
KARADAVUT, Zekeriya, Ünsal Yılmaz Yeşildal, “Anadolu-Türk Folklorunda Geyik”, Milli Folklor, Ankara 2005, Yıl:17, S. 76, ss. 102-112.
KARAKURT, Deniz, Türk Mitolojisi Ansiklopedisi, Türk Söylence Sözlüğü, e-kitap, 2012.
KAYABAŞI, Onur Alp, “Türk Mitolojisinin Kutsal Dişisi: Umay”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, Mersin 2016, Vol:7, Issue:22, ss. 220-228.
KAYABAŞI, Onur Alp, “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Dönemlerinde Mitolojik Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara 2016, S:78, ss. 159-158.
LYMER, Kenneth, “The Deer Petroglyphs of Arpauzen, South Kazakhstan”, Spirits and Stone, Instytut Wschodni UAM, Polonya 2002, ss. 149-164.
ONAT, Ayşe, Orsoy Sema, Ercilasun Konuralp, Han Hanedanı Tarihi Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
OTKAN, Pulat, Tarihçinin Kayıtlarına Göre Hunlar, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1971, s. 28.
ROZWADOWSKİ, Andrezej, Rock, Cracks and Drums, Molnar & Kelemen Oriental Publisher, Budapest 2017.
ROZWADOWSKİ, Andrzej, “From semiotics to Phenomenology: Central Asian Petroglyphsand the IndoIranian Mythology”, Theoretical Theoretical perspectives in rock art research, Novus Press, Oslo 2001, 9 (2) s. 155-174.
TEKİN Talat, Orhon Yazıtları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
UÇAR, Zofie, “Türk Kültüründe Geyik ve Geyikli Baba Üzerine Gözlemler Kültür Evreni”, Kültür Evreni, Ankara 2014, S. 21, ss. 129-146.
WİLHELM, Radlof, Sibirya’dan (Seçmeler), Çev. Ahmet Temir, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
YILMAZ, Engin, “Dede Korkut Kitabında Tasvir Dünyası”, TDAY Belleten, Ankara 2003, S: 1, ss. 1-17.
GÖRSEL KAYNAKLAR
Resim 1: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
Resim 2: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
Resim 3: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
Resim 4: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
Resim 5: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.
Resim 6: Hoppal Mihaly, Shamans and Symbol Prehistory of Semiotics in Rock Arts, International Society for Shamanistic Research, Budapest 2013.