ORTA ÇAĞ ARAP-FARS KAYNAKLARINA GÖRE HAZAR-RUS SİYASİ İLİŞKİLERİ

Orta Çağ Arap-Fars kaynaklarından anlaşıldığına göre Hazar-Rus politik ilişkileri genellikle dostane bir karakter taşımıştır. Eski Ruslar, Hazarlarla askeri bağlarının gelişmesiyle birlikte transit ticarette aktif bir şekilde kağanlığın topraklarını kullanmışlardır. Hazarlar, Rusların ortaya çıkmasıyla birlikte Hazar sahasındaki hakimiyet mücadelerinde yararlanabilecekleri bir müttefik elde etmişlerdir. Arap-Fars kaynaklarında bu bölgedeki Müslüman devletlere yapılan beş Rus baskınından bahsedilmektedir. Birçok yazar, Hazarların izni olmadan Rusların Hazar denizine girmelerinin mümkün olamayacağını, dolayısıyla da bu baskınlar esnasında iki taraf arasında bir ittifakın söz konusu olabileceğini iddia etmektedir. Mesudi de Rusların Hazar denizine girebilmek için verecekleri izne karşılık söz konususu sahadan elde edilecek ganimetin yarısının Türklere vaat edildiğinden bahseder ve Hazar Bek’in Rusların bu teklifini geri çevirecek kudretinin olmadığını ekler. Sonuç olarak Ruslar bu baskınlardan oldukça fazla ganimet elde etmişler ve daha önemlisi uluslararası ticarette üst düzey bir yer edinmeyi başarmışlardır. Rusların bu baskınlarını Bizans-Rus ilişkileriyle bir arada değerlendiren tarihçiler de vardır. Onların iddiasına göre, Ruslar, Bizans’a yaptığı her saldırıdan sonra yaptıkları masrafları karşılamak için Hazar bölgesine yönelmişlerdir. Bunların yanı sıra, Hazar kağanının Müslümanlardan oluşan paralı askerleri dindaşlarıyla savaşmayı reddederdi. Böyle durumlarda ortaya çıkacak sorunu önlemek için Rusların da paralı askerler olarak kiralandığı iddia edilmektedir.

KHAZAR-RUSSIAN POLITICAL RELATIONS ACORDING TO ARAB-PERSIAN MEDIEVAL SOURCES

The Khazar-Russian political relations mostly had the allied character as it follows from the Arab-Persian medieval sources. Ancient Rus, with the development of military ties with the Khazar Khaganate, used to actively increase her participation in the transit trade through the Khaganate’s territory. With the emergence of the Russians, the Khazars gained an ally in which they could take advantage of the domination of the Caspian area. Arab-Persian sources mention five Russian raids on Muslim states in this region. Many authors claim that without the permission of the Khazars, Russians would not be able to enter the Caspian Sea, so an alliance between the two sides could be involved during these raids. Mesudi says, the Russians to get permission to enter the Caspian Sea said that they told the Khazars that they would give them half the booty to be obtained and, he adds that Khazar Bek had no power to refuse this offer from the Russians. As a result, the Russians gained a lot of booty from these raids and, more importantly, they managed to get a high level of international trade. There are also historians who evaluated the attacks of the Russians together with the Byzantine-Russian relations. According to their claim, the Russians were directed to the Caspian region to cover the costs incurred after each attack on Byzantium. In addition, the mercenaries of the Khazar Khan, consisting of Muslims, refused to fight with the same religion as them. In such cases, to avoid problems that may arise it is claimed that the Russians were hired as mercenaries.

PDF

___

ALİEV, S.M., “О Datirovke Nabega Rusоv, Upomyanutıh İbn İsfandiyarom i Amoli”// Vostoçnıe İstoçniki po İstorii Yugo-Vostoçnoy i Sentralnoy Yevropı . Vıp. 2. М., 1969.
_______, İstoriya Hazar. L., 1962.
_______, “Voevoda Sveneld”// Kultura Drevney Rusi. М., 1966, s. 30–35.
DORN, B. Kaspiy, О Pohodax Ruskix v Tabaristan, s Dopolnitelnımi Sivideniyami o Drugix Habegah ih na Pribrejya Kaspiyskogo Morya. SPB., Tip. İmper. Akad. Nauk, 1875.
DUDİN, V.V.,“Voennıe Pohodı Rusоv v Tabaristan vo Vtoroy Polovine IX –naçale X vv.” //Vestn. Sev.- Оsеt. gos. Un-ta im. К.L. Hetagurova, Obşestvennıe Nauki, 2012. No: 2. s. 34-38.
GARKAVİ, А.Y., Skazaniya Musulmanskix Pisateley o Slovanyah i Russah, SPB.,1870.
_______, Skazaniya Yevreyskih Pisateley o Hazarah i Hazarskom Çarstve// Тr. Vostoçnogo Otd. Rus. Arheol. O-va. Vıp. 17. SPB.,1874.
HUDUD EL-ALEM /rukop,Tumanskogo; s vved. İ ukaz, V.Bartolda L.,1930; V.V. Bartold, İzvleçenie iz Soçineniya Gardizi./ Prilojenie k “Otçetu o poezdke v Srednyuyu Aziyu s Nauçnoy Selyu” // V.V. Bartold, Soçineniya, Т. 8. М., 1973. s. 14; yivo je. Arabskiye İzvestiya o Ruskax // V.V. Bartold, Soçineniya, Т. II, ç. I. М., 1963.
HVOLSON, D.A., İzvestiya o Hazarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu-Ali Ahmeda Ben Omara İbn Dasta.SPB.,1869. İBN HURDAZBİH, Kniga Putey i Stran/ Per. S аrab., Komment., issled., Ukaz. İ Kartı N. Velihanov, Baku, 1986.
İBN İSFANDİYAROM İSTORİYA TABARİSTANА// Drevniyaya Rus v Svete Zarubejnıh İstoçnikov, Hrestomatiya/ Pod Red. Т.N.Cakson, İ.G. Konovalovay, A.V. Podosinova,Т. III. Vostoçnıe İstoçniki, М.: Ruskiy Fond Sodeystviya Obrazovaniyu i Nauke, 2009, s.164–166.
KALİNİNA, Т.М., “Al-Hazari As-Sakaliba: Kontaktı, Konfliktı?”// Yerei i Slavyane Т. 16. Hazarı, İerusаlim: Geşarim; Moskva Mostı Kulturı, 2005, s.101–110.
_______, “Arabskie İstoçniki VIII–IX vv. о Slavyanah” // Drevneyşie Gosudarstva Vostoçnoy Yevropı (dalee– DGVE). 1991 g. М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 1994, s.211–224.
_______, “İnterpretatsiya Nekotorih İzvestiy o Slavyanah v “Anonimnoy Zapiske”” // DGVE. 2001g., İstoriçeskaya Pamit i Yiyo Voploşeniya, М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 2003, s.204–216.
_______, “Svedeniya İbn Haukalya o Pohodah о Rusi Vremen Svyatoslava”// Drevneyşie Gosudarstva nа Territorii SSSR., Materialı i İssledovaniya, 1975, М., 1976, s.90–98.
_______, “Torgovie Puti Vostoçnoy Yevropı IX Veka” (Po Dannım İbn Hurdazbiha i İbn al-Fakiha), // İstoriya SSSR., 1986. No: 4. s.68–82.
_______, “Vostoçnoevro-Peyskie Praviteli po Dannım Arabo-Persidskih Geografov X v.”// Anfologion, Slavyane i İx Sosedi, Vlast, Obşestvo, Kultura v Slavyanskom Mire v Srednie veke. К 70-Letiyu B.N. Flori, Vıp. 12. М., 2008, s.76–89.
_______, “Vostoçnıe İstoçniki o Drevne Ruskoy Gosudarstvennosti” (к statе К. Tsukermana “Dva Etapa Formirovaniya Drevne Russkogо Gosudarstva”) // Slavyanovedenie, 2001, No 4, s.15–19.
_______, Zametki o Torgovle v Vostoçnoy Yevrope po Dannım Arabskih IX–X vv. // DGVE. 1998g., Pamiti A.P. Novoselsevа. М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, 2000, s.106–119.
KANAVALAVA, İ.G., “Geografizatsiya Kontaktov”(Arabskiye İstoçniki IX – Pervoy Polovini X v. о Rusаh) // Vostoçnaya Yevropa v Drevnosti i Srednevekove, Transkontinentalıe Puti i Lokalnıe Puti kak Sotsiokulturnıy Fenomen, XX Çteniya Pamiti V.T. Paşuto Moskva, 16–18 Aprelya 2008g.: Materialı Konf. М., 2008, s.95–101.
_______, “О Vozmojnıh İstoçnikah Zaimstvovaniya Titula “kagan” v Drevney Rusi” //Slavyane i İx Sosedi, Vıp.10, Slavyane i Koçevoy Mir. М.: Nauka, 2001, s.108–135.
_______, “Padenie Hazarii v İstoriçeskoy Pamiti Raznıh Narodov” // DGVE, 2001g, İstoriçeskаya pamit i yiyo Voploşenie, М., 2003, s.171–190.
_______, Pohodı Rusоv nа Kaspiy i Russkо-Hazarskie Otnoşeniya// Vostoçnaya Yevropa v İstoriçeskoy Retrocpektive, К 80-Letiyu, V.T.Paşuto, М., 1999.
_______, “Put Kuptsov-Rusоv na Vostok”// Srednivekovaya Rus,Vıp, 6. М., 2006, s.9–28.
_______, “Puti Soobşeniya v Vostoçnoy Yevrope Po Dannım Srednevekovıh Arabo-Persidskih Avtorov”//DGVE 1998g. Pamiti A.P. Novoselsevа/ Otv. Red. Т.М.Kalinina, М.: İzd. Firma “Vostoçnaya Literatura”, Ran, 2000, s.126–133.
_______, “Slavyane i Turki v Etnogenealogyah Srednivekovıh Arabo-Persidskih Avtorov”// Turkologiçeskiy Sbornik, 2002, Rossiya i Turkskiy Mir, М., 2003, s.281–291.
_______, “Vxojdenie Rusi s sistemu Politiçeskih otnoşeniy Hazari, Halifata i Vizantii (IX v.)” // Srednivekovaya Rus, Vıp, 7 / otv. Red., М.М. Gorskiy, М.: İndrik, 2007. s.7–30.
KULİKOVA, O.İ., “Otnoşeniya Drevney Rus sо Stranami Kavkaza v Pismennıh İstoçnikah IX–X vv.” //Vİ. 2014. No: 1.,http://www.kavkazoved.info/news/2015/06/20/otnoshenia-drevnej-rusi-so-stranami-kavkaza-vpismennyh-istochnikah-ix-x-vv.html, 20.06.2019.
MESUDİ, Zolotıe Kopi i Possıpi Samotsbetov// Drevniyaya Rus v Svete Zarubejnıh İstoçnikov.
MİNORSKİY, V.F., A History of Sharvan and Darband in the 10th–11th Centuries. Cambridge: W. Heffer & Sons Ltd., 1958.
_______, İstoriya Şirvana i Derbenda X–XI vekov. М.: İzd-vо vост. lit., 1963.
_______, Hudūd al-‛Ālam: The Regions of the World, a Persian Geography 372 AH – 982 AD. London, 1937.
NOVOSELSEV, A.P., “Arabskiy Geograf IX v. İbn Hurdazbih O Vostoçnoy Yevrope” // İssledo-Vaniya po İstorii i İstoriografii Feodalizma k 100-Letiyu B.D. Grekova. М.: Nauka, 1982, s.120–127.
_______,vd.,”Drevne Rusское Gоsudаrstvо i Yivo Mejdunarodnoe Znaçenie”// Pod red. V.T. Paşut i L.V.Çerepnina,. М.: Nauka, 1965. s. 355–419.
_______, “Genezis Feodalizma v Stranah Zakavkazya: (Opıt Sravniteln -İstoriçeskogo issledovaniya).” М., 1980.
_______, “Hazarskoe Gosudarstvo i Yivo Pol v İstorii Vostoçnoy Yevropı i Kavkaza” M.: Nauka, 1990.
_______, “Hazarskoe Gosudarstvo i Yivo Pol v İstorii Zapadnoy Yevrazii”// Slavyane i İx Sosedi, Vıp.10, Slavyane i Koçevoy Mir. М.: Nauka, 2001, s.59–72.
_______, “Hristiyanstvo, İslam i İudaizm v Stranah Vostoçnoy Yevropı i Kavkaza v Srednie Veka”// Drevnie Gosudarstva Vostoçnoy Yevropı . 1998 g. М.: İzd. Firma “Vo-stoçhaya Literatura”, 2002, s. 13 (sm. takje: Vİ. 1989. No 2, s.45)
_______, “К Voprosu ob Odnom iz Drevneyşih Titulov Russkogo Knyazya” // İstoriya SSSR. 1982. No: 4. s. 150–159.
_______, “Obrazovanie Drevne Russkogо Gosudarstva i Pervıy yivo Pravitel” // Voprosı İstorii (dalee – Vİ). 1991, No 2–3, s. 3–20.
_______, “Vostoçhıe İstoçniki o Slavyanah Rusi VI–IX vv.” М., 1965.
PAŞUTO, V.T.,Vneşnaya Politika Drevney Rusi. М., 1968.
PLETNOVA, S.A., Hazarı. М., 1986.
_______, Saltovo-Mayatskaya Kultura// Stepi Yevrazii v Epohu Srednivekovya, М.,1981.
_______, “Zakomernosti Razvitiya Koçevniçeskih Obşestv v Epohu Srednivekovya”// Vİ. 1981, No 6., s.50-63.
_______, Sarkel i “Şelkovıy Put”, Voronej, 1996.
_______, Oçerki Hazarskoy Arheologii/ Nauç. Red. i Poslesl, V.Y. Petruhina, Moskva; İеrusаlim: Geşarim,1997.
_______, “Koçevniki v Tamatarhe”// Rос. Arheologiya 2001, No: 2, s.97–107.
POLOVOY, N.Y., “О Date Vtorogo Poxoda İgorya na Grekov i Poxode Russkih na Berdaa” // VV. 1958. Т. 14, s. 138–147.
_______, О Russko-Hazarskih Otnoşeniyah в 40-х gg. Х v. // Zap. Odes. Arheolоgivа. Т. 1 (34). 1960.
_______, “К Voprosu o Pervom Pohode İgorya Protiv Bizantii” (Sravni-Telnıy Analiz Russkih i Bizantiyskix İstoçnikov)// VV. 1961. Т. 18. s. 85–104.
_______, “О Marşrute Poxode Russkih na Berdaa”// Zap. Odes. Arheolоgivа. Т.20. s. 90–105.
SAHAROV, A. N., Diplomatiya Drevney Rusi: IX – Pervaya Polovina X v., М., 1980.
_______, “Diplomatiya Svyatoslava,”İzd.2-е, Dop. М.: Mejdunar. Otnoşeniya, 1991.
_______, “Osnovnıe Etapı Vneşney Politiki Rusi s Drevneyşih Vremen dо XV veka”// İstoriya Vneşney Politiki Rossii, Konets XV – XVII vek. М., 1999.
_______, “Vostoçnıy Faktor” i Zapojdenie Drevne Russkoy Diplomatii (IX – Pervaya Polovina X v.)”// İstoriya SSSR. 1980, No: 1, s.24–44.
_______, “Vostoçnıy Pohod Svyatoslava i Zapiska Greçeskogo Toparha”// İstoriya SSSR. 1982, No: 3, s.86–102.
SEMENOV, İ.G., ““Dilariani” Sagrisa Tmogveli(XII v.)- Kak Tvorçeskaya Pererabotka Hazarskogo Epiçeskogo Skazaniya”// Materialı Mejdunar. Konf. “Arheologiya, Etnologiya, Folkloristika Kavkaza,” Tbilisi 2004, s.115-116.
_______, “Hazarskoe Epiçeskoe Skazanie v Pererabotkax Gruzinskih Avtorov XII veka”//İstorikoKulturnıe i Ekonomiçeskie Sveyezi Harodov Kavkaza: Proşloe, Nastoyaşii, Buduşii: Tez.Dokl. Mejdunar. Nauç. Konf., Posvyaş. 80-letiyu İn-ta İstorii, Arheologii i Etnografii DNS RAN, g. Mahaçkala, 7-8 Oktabra 2004 g. Mahaçkala, 2004 g. s.70-73.
_______, “К İnterpretatsii Soobşeniya “Kembicskogo Anonima” о Poxodah Helgu, “Çarya Rusii”” // Yevrei i Slavyane. Т. 16. Hazarı. İеrusаlim: Geşarim; Moskva: Mostı Kulturı, 2005, s. 326–337.
“K Voprosu ob Otnoşeniyah Rusi i Hazarskogo Kaganata v IX – Pervoy Polovine X Veka”// Slavyanovedenie, 2010, No: 2., s. 3–11.
_______, “Struktura Soobşeniya İbn Hurdazbiha о Mejdunarodnıx Targovıh Marşutah Evreyev- Pazaniya i Kuptsov – Rusоv” // Vestn. Dag. Nauç. Sentra. 2014, No: 52., s. 68–73.
VESTBERG, F., “K Analizu Vostoçhıh İstoçnikov o Vostoçnoy Yevrope” // Jurnal Ministerctva Narodnogo Proveşeniya, 1908. Novaya Seriya. Ç. XIII (Fevral), s. 364–412; Ç. XIV (Mart). s. 1–52.
YAKUBOVSKİY, A.Y., “ İbn Miskaveyh opohode Rusov v Berdaa v 332g-943/4g.” Bizantiyskiy Vremennik (Dalee VV), 1926, T.24, s. 63-92.
_______,”O Russko-Hazarskih i Russko-Kavkazskih Otnoşeniyah v IX–X v.v.”// İzv.AN. SSSR. Ser. İstoriçeskaya, 1946. Т. III, No 5, http://annales.info/sbo/contens/an.htm#ian_istfil, 21.06.2019.
ZAHODER, B.N., “İz İstorii Bıtovaniya Teksta s Drevneyşim Upominaniem İmeni “Rus” v s Arabskoy Pismennosti”// Kratkiye Soobşeniya İnstituta Vostokovedeniya, 1956. Vıp. XXII. s. 7–12.
_______, Kaspiyskiy Svod Svedeniy O Vostoçnoy Yevrope. Т. 1. Gorgan i Povolje v IX–X vv. М.: İzd-vо vост лит., 1962.
_______, Kaspiyskiy Svod Svedeniy O Vostoçnoy Yevrope. Т. 2. Bulgarı, Madyarı, Harodı Severa, Peçenegi, Rusı, Slavyane/ AN SSSR, İn-т Narodov Azii. М.: Nauka, 1967.