120154

Türk Etnogenezi Meselesinde Neolitik-Tunç ve Demir Çağları’ndaki Kültürler Üzerine Bir Değerlendirme

Güney Sibirya bölgesi tarihin en erken devirlerinden itibaren insanlık için bir cazibe merkezi olmuştur. Geniş orman dokusuna sahip olan bölge aynı zamanda bozkır bitki örtüsü ve iklimine sahiptir. Bölgenin en önemli özelliklerinden birisi de akarsu ve ırmak bakımından çok zengin olmasıdır. Avcı-balıkçı-toplayıcı dönemden ziraat ve hayvancılığın gelişimine müteakip bölge farklı kültür dönemlerine ev sahipliği yapmıştır. Söz konusu bölge aynı zamanda Türklerin binlerce yıl yurt tuttuğu bir mekân olmuştur. Güney Sibirya’da görülen kültür çağlarının batı ile ilişkili olduğu ilim adamlarınca pek çok çalışmaya konu olmuştur. Avrupa-Asya kıta coğrafyasında üretimin başlangıcı diyebileceğimiz Neolitik döneme ait çok fazla kültür dönemi mevcuttur ve bu kültür dönemleri birbirleri ile ilişkilidir. Bu ilişkiler Ukrayna’dan Ural’a, oradan Sibirya istikametinde doğuya doğru Altay Sayan’a, Yenisey-Angara ve Baykal’a, güney istikametinde de Kazakistan’a ve Tanrı Dağları’na kadar takip edilmektedir. Bu izler Neolitik Çağ, Bakır Çağ, Tunç ve Demir Çağı boyunca tüm bu geniş coğrafyada arkeolojik, antropolojik ve etnografya bakımından incelenmektedir. Bu bakımdan biz Ukrayna’dan doğuya doğru Türklerin tarih sahnesinde ortaya çıktıkları ilk döneme kadar bu kültür çağlarının birbirleri ile ilişkilerini ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Yenisey, Sibirya, Türkler, Kültür, Etnogenez

An Evaluation on Cultures in Neolithic-Bronze and Iron Ages Relations in the Perspective of Turkic Ethnogenesis

The southern Siberian region has been a center of attraction for humanity since the earliest eras of history. The region which has a wide forest texture also has steppe flora and climate. One of the most important characteristics of the region is that it has many rivers. Following the development of agriculture and animal husbandry from the hunter-fisherman-gatherer period, the region hosted different cultural periods. At the same time, this region has been place where Turks have been living for thousands of years. It has been the subject of many studies of scientists. The cultural ages seen in southern Siberia were thought to be related to the west. There are many cultural periods of the Neolithic period, which can be called the beginning of production in the European-Asian content, and these cultural periods are related to each other. These relations can be traced from Ukraine to Ural, from there to Kazakhstan, Tanri Mountains and Altay-Sayan, Yenisey-Angara and Baikal. These traces are examined throughout Neolithic Age, Copper Age, Bronze Age and Iron Age in all this wide geography in terms of archaeological, anthropological and ethnographical. From this point of view, we will try to reveal the relations of these cultural ages with each other until the first period of the Turks from the Ukraine to the east.

Keywords:

Yenisei, Siberia, Turks, Culture, Ethnogenesis,

PDF

___

Albova, G. A. (1968). İstoriya Sibiri. Tom I, Leningrad: İzdatelstva Nauka.
Artamanov, M. İ. (1949). K voprosu ob etnogeneze v sovetskoy arheologii. KSİA, (XXIX). 3-17.
Artemenko, İ. İ. (1985). Arheologiya Ukrainskoy SSR. Tom I. Kiev: Naukova Dumka.
Berezanskaya, S. S. & Gerşkoviç, Ya. A. (1983). Andronovskie Elementı v Srubnoy Kulture na Ukraine. M. D. Maşin (Ed.) Bronzovıy vek stepnoy polosı Uralo İrtişskogo Mejdureçya, 100-109: Çelyabinsk: Başkirskogo un-ta.
Chi Linzhen. (1984). Zhongguo beifang minzuyu menggu zu zuyuan. Menggu Shilun Wenxuan Ji, I, 1-26.
Çlenova, N. L. (1983). Osnovı hronologii Andronovskih pamyatnikov federovskogo tipa. M. D. Maşin (Ed.) Bronzovıy vek stepnoy polosı Uralo-İrtişskogo Mejdureçya, 22-34. Çelyabinsk: Başkirskogo un-ta.
Davlet, M. (1976). Rock engravings in the Middle Yenisei Basin. Moskow: Nauka.
Debets, G. F. (1941). Problema zaseleniya severo-zapadnoy Sibiri Po dannım paleoantropologii, KSİA, (IX), 14-18.
Derevyanko A. P.-Dorj, D. (1992). Neolithic tribes in northern parts of Central Asia. History of civilizations of Central Asia. Vol. 1, France: Unesco, 169-191.
Dikov, N. N. (1958). Bronzovıy vek Zabaykalya. (A. P. Okladnikov, ed.) Ulan-Ude: Akademiya Nauk.
Emelyanova, Yu. A. (2012). Rannıy bronzovıy vek Pribaykalya. Drevniye kulturı Mongolii i Baykalskoy Sibiri, Mejdunar. nauç. konf. 5-9 Sentıyabr 2012 g. Ulanbator. 164-170. Mong. Gos. Un-ta.
Esin, E. (1978). İslamiyet’ten önceki Türk kültür tarihi ve İslam’a giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Formozov, O. O. (1949). Keltaminarskaya kultura v zapadnom Kazahstana, KSİA, (XXV). 49-59.
Ginzburg, V. V. (1954). Materialı k antropologii drevnego naseleniya yujnogo Kazahstana. SA, (XXI), 379-396.
Ginzburg, V. V. & Trofimova, T. A. (1972). Paleoantropolgiya Sredney Azii. Moskva: Nauka.
Golden, P. (2003). Rusya’nın orman kuşağı halkları. D. Sinor (Der.), Erken iç Asya tarihi. (ss. 312-314). İstanbul: İletişim Yay.
Gryaznov, M. P. (1999). Afanayevskaya kultura na Yeniseya. Petersburg: Rossiskoy Akademiya Nauk.
Gumilev, L. N. (2005). Hunlar. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge.
Jettmar, K. (1972). İlk Türklerin paleo-antropolojisi hakkında. Türk kültürü el-kitabı, C. II./ I/a. İstanbul: Milli Eğitim Yay.
Kafesoğlu, İ. (2005). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken.
Kızlasov, L. P. (1971). Afanasevskaya epoha v istorii Hakasii. Vestnik Moskovskogo Universitete. 9(2), 66-75.
Kiselev, S. V. (1951). Drevnyaya istoriya yujnoy Sibiri. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
Korobkova, G. F. (1996). Srednyaya Aziya i Kazahstan. Neolit severnoy Evrazii. (ss. 87-126). Moskva: Nauka.
Kosorev, M. F. (1996). Neolit Vostoçnogo Zauralya i Zapadnoy Sibiri. Neolit severnoy Evrazii, (ss. 253-270). Moskva: Nauka.
Leontiyev, N. V. & Kapelko, V. F. & Esin, Yu. N. (2006). İzvayaniya i stelı Okunevskoy kulturı. Abakan: Hakaskoe knijnoe izdatelstvo.
Levin, M. G. (1964). The antropological types of Siberia. The Peoples of Siberia, (ss. 99-104). Chicago-London: The university of Chicago press.
Masson, V. M. & Sarıanıdı, V. I. (1972). Central Asia. London: Thames and Hudson.
Masson, V. M. (1992). The decline of the bronze age civilization and movements of the tribes. A.N. Dani-V. M. Masson (Ed.), History of civilizations of Central Asia. (Vol. 1), (ss. 337-357). France: Unesco.
Molodin, V. İ.-Epimohov, A. V.-Marçenko, J. V. (2014). Radiouglerodnaya hronologiya kultur epohi bronzı Urala i yuga zapadnoy Sibiri: Printsipı i podhodı, Dostijeniya i problemı, Vestnik Novosibirskogo Gosuderstvennogo Universiteta. seriya istoriya, filologiya, 13(3), 136-167.
Mori, M. (1978). Çin kaynaklarındaki Türk veya Türük adları. Türk kültürü el-kitabı, Seri II. Cild I/b. (ss. I- XV). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Okladnikov, A. P. (1941). Neolitiçeski pamyatniki Kak istoçniki po etnografii Sibiri i dalnego vostoka. KSİA, (IX), 5-14.
Okladnikov, A. P. (1964). Ancient population of Siberia and its culture. The Peoples of Siberia. (ss. 13-105). Chicago-London: The university of Chicago press.
Okladnikov, A. P. (1976). İstoriya i kulturı Buryatii. (V. E. Lariçev, Ed.) Ulan-Ude: Buryatskoe Knijnoe İzd.
Okladnikov, A. P. (2003). Tarihin şafağında İç Asya. Erken İç Asya Tarihi. D. Sinor (Der.), (ss. 61-140). İstanbul: İletişim Yay.
Ögel, B. (1948 Ekim). İlk Töles boyları Ugur Ting-ling ve Kao-ch’e’ler. Belleten, XII(47), 796-831.
Polyakov, A. V. & Svyatko, S. V. & Stepanova, N. F. (2017). Hovıye dannıe po radıouglerodnoy hronologii pamyatnikov Afanasevskoy kulturı Altaya. Trudı V (XXI) Vserossıyskogo arkheologıcheskogo syezda v Barnaule-Belokurihe (1-8 Oktyabır 2017. 3, 62-66. Barnaul:Izd. Bo. Alt. un-ta.
Rásonyi, L. (1971). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Savinov, D. G. (1984). Narodnı yujnoy Sibiri v drevnetyurskuyu epohu. Leningrad: İzdatelstvo Leningradskogo Universiteta.
Savinov, D. G. (2004). Naseleniya srednego Yeniseya v epohu slojeniya skotovodçeskih obşetv (III. tıs. do. n.e.-seredina I tıs. n.e.). Journal of Turkic Civilization Studies, (62), 107-133.
Sosnovskii, G. P. (1940). Rannıe koçevniki Zabaykalya. Kratkie Soobşeniya, (VIII), 36-42.
Taşağıl, A. (2004). Çin kaynaklarına göre eski Türk boyları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Teploukhov, S. A. (1929). Opıt klassifikatsii drevnih metalliçeskih kultur Minusinskogo Kraya (v kratkom izlozhenii). Materialı Po Etnografii, IV, 41-62.
Tsıbiktarov, A. D. (1999). Buryatiya v drevnosti İstoriya (S drevneyşih vremen do XVII Veka), Ulan-Ude: İzd. Buryatskogo Gos.
Vinogradov, A. V. (1968). Neolitiçeskiye pamyatniki Xorezma. Moskva: İzd. Nauka.
Yıldırım, E. (2017 Kasım-Aralık). Neolitik çağdan itibaren Baykal Gölü çevresindeki kültürlerin Türklerle olan bağlantıları. Türk Dünyası Araştırmaları, (231), 183-192.
Yıldırım, E. (2017). Andronovo kültürü. Yayınlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.