Soğuk Savaş Döneminde Türkiye’de Yapılan Askeri Darbeler ve ABD

Soğuk Savaş dönemi dünyanın olduğu kadar Türkiye’nin de siyasal, ekonomik, sosyo-kültürel ve askeridönüşüm geçirdiği bir dönemdir. Bu dönemin Türkiye açısından en önemli özelliklerinden biri 27 Mayıs 1960darbesinden itibaren ordunun siyasetteki ağırlığının günden güne artması ve askeri otoritenin siyasi otoriteüzerinde sallanan bir demokles kılıcına dönüşmesidir. Bunun sonucunda da Türkiye 1960 ve 1980 yıllarıarasındaki yirmi yıl gibi kısa bir zaman aralığına iki askeri darbe ve bir muhtıra sığdırmıştır. Türkiye’deyaşanan askeri darbelerde Amerikan etkisi 27 Mayıs 1960’tan bugüne Türk siyasetinde ve toplumunda çokçatartışılan konulardan biridir. Yaşanan gelişmeler analiz edildiğinde, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’deyaşanan 27 Mayıs ve 12 Eylül askeri darbelerinde ve 12 Mart muhtırasında Türkiye’nin iç siyasetinden vedinamiklerinden kaynaklanan sebepler kadar uluslararası sistemden ve Türkiye’nin dış politika tercihlerindenkaynaklanan sebeplerin de rol oynadığı görülmektedir. Bu çalışmanın amacı; Soğuk Savaş dönemi boyuncaTürkiye’de yaşanan askeri darbelerin ABD ile ilişkisini bugüne kadar kullanılmamış olan Amerikan ve İngilizbelgeleri gibi birincil kaynaklar ve konu hakkında yazılmış ikincil kaynaklar ışığında analiz ederek literatürebir katkı sunmaktır. Çalışmanın temel argümanı Türkiye’de yaşanan askeri darbelerin Türk-Amerikanilişkilerinde sorunların ve krizlerin yaşandığı dönemlere denk geldiği ve darbelerin sonucunda Türkiye’ninsiyasi, ekonomik, sosyal ve askeri açıdan Amerika’nın etkisine daha fazla girerek Amerikan çıkarlarıylauyumlu hale gelmiş olduğudur.

The USA and Military Interventions in Turkey During the Cold War

The Cold War period witnessed transformation of Turkey in terms of political, economic, socio-cultural and military dynamics as well as many countries in the world. One of the main developments in Turkey in this period was the gradual dominance of military authority over civilian authority. As a result, two military interventions and one military memorandum took place in two decades between 1960 and 1980. The impact of the US in military interventions in Turkey since May 27, 1960 is a hotly debated issue in Turkish politics and society. It is seen that the global conjuncture and Turkey’s foreign policy objectives as well as Turkey’s domestic politics and dynamics played roles in military interventions during the Cold War. The aim of this article is to analyze the relationship between the US and military interventions in Turkey during the Cold War in the light of primary sources such as American and British archives and secondary sources which have not been used so far. This paper mainly argues that military interventions in Turkey coincided with problems or crises in Turkish-American relations and after these interventions the US influence in Turkey gradually increased and Turkey was reoriented to US-centric policies.

PDF

___

Arcayürek, C. (1989). Darbeler ve gizli servisler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Birand, M. A. (2016). 12 Mart. İstanbul: Can Yayınları.
Birand, M.A. (1999). 12 Eylül: Türkiye’nin miladı. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
Boratav, K. (2007). Türkiye iktisat tarihi 1908-2005. Ankara: İmge Kitabevi.
Cemal, H. (1992). Tank sesiyle uyanmak. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Coşar, Ö. S. ve İpekçi, A. (2010). İhtilalin iç yüzü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Çağlayangil, İ. S. (1990). Anılarım. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
Devletoğlu, J. (2010). İngiliz arşivlerinde 12 Eylül’ün ayak sesleri. İstanbul: Doğan Kitap.
Foreign Relations of the United States (FRUS), 1951, c. V, s. VIII, The Near and Middle East.
FRUS, 1955-1957, c. XXIV, s. XIII, Turkey.
FRUS, 1969-1976, c. XXIX, Eastern Europe; Eastern Mediterranean; 1969-1972.
FRUS, 1977-1980, c. XXI, Cyprus; Turkey; Greece.
Gerger, H. (2012). Türk dış politikasının ekonomi politiği. İstanbul: Yordam Kitap.
Girgin, K. (2007). Diplomatik anılarla dış ilişkilerimiz. İstanbul: İlgi Yayınevi.
Günver, S. (1985). Fatin Rüştü Zorlu’nun öyküsü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Hale, W. (2014). Türkiye’de ordu ve siyaset. İstanbul: Alfa Yayınları.
Kazgan, G. (2006). Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kinzer, S. (2016). Dulles kardeşler. İstanbul: Profil Yayınları.
Koç, R. (2018). İdam sehpasındaki dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu. İstanbul: Kopernik Yayınları.
Mütercimler, E. (2016). İsyanlar, ihtilaller, darbeler. İstanbul: Asi Kitap.
Oran, B. (2006). Türk dış politikası. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Public Record Office (PRO). Foreign Office (FO). 136451.
Stone, O. ve Kuznick, P. (2015). ABD’nin gizli tarihi. İstanbul: Profil Yayıncılık.
Toker, M. (1991). Demokrasimizin İsmet Paşa’lı yılları 1944-1973. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Yenal, O. (2013). Cumhuriyet’in iktisat tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yetkin, Ç. (2011). Türkiye’de askeri darbeler ve Amerika. Ankara: Kilit Yayınları.
Yılmaz, S. (2013). ABD istihbaratı 1947-2013. Ankara: Kripto Yayınları.