Osmanlı Devleti’ndeki Haraç Vergisinin Klasik Türk Şiirine Yansıması

Sosyal hayatın Klasik Türk edebiyatına yansımasını konu edinen çalışmalara mütevazı bir katkı sunmak hedefiile ortaya koyduğumuz bu çalışmada Klasik Türk şiirinin teşekkül ettiği hemen bütün yüzyıllardan şairlerindivanları taranarak Osmanlı vergi sistemi içerisinde değerlendirilen haraç kavramının şiirlere hangi yönleri ileyansıdığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Divanlarda haraç kavramını ifade eden bâc, cizye, harâc, meks, ‘öşrkelimeleri taranmış ve bu kavramların tespit edilen beyitlere hangi özellikleri ile yansıdığı tasnif ve tahliledilmiştir. Çalışmamız, Haraç ile ilgili bazı özellikler, Haraç ile birlikte anılan metalar ve Haraç ile birlikteanılan ülke ve şehirler olmak üzere üç ana başlıktan ve bunlara bağlı alt başlıklardan oluşmaktadır. Sonuçtaharacın gayrimüslimlerden alındığı, hükümdarın haraç alma yetkisi bulunduğu, Osmanlı devletinde haraçalmanın kanun olduğu, yoksullardan ve düşkünlerden haraç alınmadığı gibi özellikler beyitlerde yer almıştır.Beyitlerde buse, can, gam, eziyet, yakut taşı, misk, anber, şarap gibi unsurlar haraç olarak alınıp verilen metalarolarak karşımıza çıkar. Acem, Çin, Hıta, Hoten, Maçin, Rûm, Rûs, Habeş, Hindistan, Hindû, Bengal,Firengistan, Keşmir, Kâbil, Zâbil, Mısır, Bağdad ve Bahreyn gibi ülke ve şehirler haraç konusu ile birlikteanılmaktadır. Sosyal hayatın unsurlarını inceleyecek olan bu gibi çalışmaların artmasıyla birlikte Klasik Türkedebiyatının derin anlam dünyasının ayrıntılı olarak gün yüzüne çıkarılabileceği kanaatindeyiz.

Reflections of The Ottoman Empire Extortion Tax on Classical Turkish Poetry

Our study has been presented so as to make a modest contribution to the studies that discuss the reflections of social life on Classical Turkish literature and it targets to establish which aspects of the concept of extortion are reflected in poetry within the Ottoman tax system through scanning the divans of poets of the centuries during which Classical Turkish poetry exists. Certain tax related words in divans, bâc, cizye, harâc, meks, ‘öşr were scanned and how these words reflect in detected verses was analyzed and classified. The study is composed of three main headings: Certain aspects of extortion, Goods mentioned regarding extortion and countries and cities mentioned regarding extortion. After all, a number of aspects of extortion appear in verses that it was extorted from non-muslims, that the emperor was entitled to collect it, that it was legal to extort in the Ottoman Empire, that the poor and the needy were not subjected to extortion. Kiss, spirit, grief, suffering, ruby stone, musk, amber, wine were goods of extortion. Certain cities and countries such as Iran, China, Hıta, Hoten, Maçin, Anatolia, Russia, Ethiopia, India, Hindû, Bengali, Firengistan, Cashmere, Kâbil, Zâbil, Egypt, Bagdad, and Bahrain are the cities where extortion was practised. We are of the opinion that in parallel with the increasing number of studies that dig into the elements of social life, the deep semantic world of the Classical Turkish literature can be brought to light in detail

PDF

___

Akdoğan, Y. (hzl). Ahmedî dîvanı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0
Akkuş, M. (hzl). (2018). Nefi dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0
Arslan, M. (hzl). (2018). Mihrî Hâtun dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0
Arslan, M. (hzl). (2020). Muhyî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78626,muhyi-divanipdf.pdf?0
Avşar, Z. (hzl). (2017). Revânî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0
Aydemir, Y. (hzl). (2017). Ravzî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0
Aydemir, Y. (hzl). (2018). Ramazan Behiştî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0
Bayak, C. (hzl). (2017). Sehâbî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55746,sehabi-divanipdf.pdf?0
Bilgin, A. (hzl). (2017). Nigârî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0
Boz, E. (hzl). (2017). Hakîkî dîvânı. Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55749,hakiki-divanipdf.pdf?0
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın.
DİA, (Komisyon). (1997). Haraç (Osmanlı Devleti). İslâm Ansiklopedisi, C.16. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı.
Eren, A. (hzl). (2017). Mehmed Sıdkî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56341,mehmed-sidki-divanipdf.pdf?0
Erkal, M. (1993). Cizye. İslâm Ansiklopedisi, C.8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Ersoy, E. (hzl). (2017). Münirî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56095,muniri-divanipdf.pdf?0
Erünsal, İ. E. (hzl). (2018). Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0
Gürgendereli, M. (hzl). (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î divânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0
Horata, O. (hzl). (2019). Esrâr Dede dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0
İnalcık, H. (1993). Osmanlılar’da Cizye. İslâm Ansiklopedisi, C.8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
İpekten H. (hzl). (2020). Karamanlı Nizâmî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73032,karamanli-nizami-divanipdf.pdf?0
İpekten, H. (hzl). (2019). Nâ’ilî-i Kadîm dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0
Kallek, C. (2003). Meks. İslâm Ansiklopedisi, C.23. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Kaplan, Y. (hzl). (2019). Fevzî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67209,fevzi-divanipdf.pdf?0
Karaköse, S. (hzl). (2017a). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0
Karaköse, S. (hzl). (2017b). Sa’id Giray dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0
Kavruk, H. (hzl). (2001). Şeyhülislâm Yahyâ dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0
Kaya, B. A. (hzl). (2017). Azmîzâde Hâletî divânı. Erişim tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
Kaya, B. A. (hzl). (2020). Osman Nevres dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres-divanipdf.pdf?0
Kazan Nas, Ş. (hzl). (2018). Celilî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0
Kılıç, F. (hzl). (2018). Şâhî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59394,sahi-divanipdf.pdf?0
Kırbıyık, M. (hzl). (2017). Kâtib-zâde Sâkıb dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56426,katib-zade-sakib-divanipdf.pdf?0
Kurtoğlu, O. (hzl). (2017). Lebîb dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0
Macit, M. (hzl). (2017). Hatâyî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, http://ekitap.yek.gov.tr/urun/hatayi-divani_624.aspx
Macit, M. (hzl). (2018). Erzurumlu Zihnî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58638,erzurumlu-zihni-divanipdf.pdf?0
Mengi, M. (hzl). (2020). Mesîhî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/74203,mesihi-divanipdf.pdf?0
Mermer, A. (hzl). (2020). Karamanlı Aynî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0
Okçu, N. (hzl). (2011). Şeyh Gâlib dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0
Özyıldırım, A. E. (hzl). (1999). Hamdullah Hamdî divanı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10616,metinpdf.pdf?0
Parlatır, İ. (hzl). (2014). Fuzulî Türkçe divan. Ankara: Akçağ.
Saraç, M. A. Y. (hzl). (2004). Emrî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0
Tabakoğlu, A. (2007). Öşür (Osmanlılar). İslâm Ansiklopedisi, C.34. İstanbul Türkiye Diyanet Vakfı.
Tarlan, A. N. (hzl). 1992). Ahmet Paşa divanı. Ankara: Akçağ.
Taş, H. (hzl). (2017). Vahyî dîvanı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55745,vahyi-divanipdf.pdf?0
Ünver, N. (hzl). (2020). Gelibolulu Sürûrî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73951,gelibolulu-sururi-divanipdf.pdf?0
Yavuz, K. ve Yavuz. O. (hzl). (2016). Muhibbî dîvânı- bütün şiirleri, C.1-2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
Yekbaş, H. (hzl). (2020). Sehî Bey dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0
Yeniçeri, C. (1991). Bâc. İslâm Ansiklopedisi, C.4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Yenikale, A. (hzl). (2017). Sünbülzâde Vehbî dîvânı, Erişim Tarihi: 23.03.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0
Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı. 3 (15), ss. 301-334.