Cumhuriyet’in 100. Yılında Büyükşehir Belediye Meclisleri: 2024 Mahalli İdareler Genel Seçimleri Öncesi Bilanço

Bu çalışmada, Cumhuriyet’in 100. yılına ulaştığımız bu süreçte, büyükşehir belediye meclislerinin mevcut durumu incelenecektir. Türkiye’de büyük kentlerin yönetimi, yerel yönetim tartışmaları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. 1984 yılından bu yana fiilen uygulanan büyükşehir modelinin, 2004 ve 2012 yıllarındaki yasal düzenlemelerle, coğrafi ölçeği genişlemiştir. Bu gelişmeler, büyükşehir belediyelerinin karar organı olan büyükşehir belediye meclislerini de etkilemektedir. Zira Türkiye’de yerel demokrasinin işlevini azaltan birçok süreç, büyükşehir belediye meclislerinde daha çetrefilli bir hâl almaktadır. Özellikle son yıllarda, büyükşehir belediye başkanlarının ulusal siyasette daha da güçlü figürler hâline gelmeleri ve 6360 sayılı yasa ile mülki sınırda tek yetkili halen gelen büyükşehir belediyeleri, halihazırdaki güçlü başkan -zayıf meclis ilişkisini dönüştürmüş; merkezî yönetimin aktörlerinin kentsel planlama süreçlerine daha fazla müdahale etmesiyle, mekânsal planlama konusunda oldukça geniş yetkileri bulunan büyükşehir belediyelerinin konumu daha da karmaşıklaşmıştır. Ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğunun büyükşehir statüsündeki kentlerde yaşadığı hesaba katıldığında, bu tartışmaları kapsamlı biçimde gündeme getirebilmek, Cumhuriyet’in ikinci yüzyılının başlangıcında ve 2024 Mahalli İdareler Genel Seçimleri öncesi süreçte, yerel yönetim tartışmaları için hayli önem taşımaktadır. Çalışma girişten sonra üç temel bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, büyükşehir belediyelerinin tarihsel bağlamda dönüşümü ele alınmıştır. İkinci bölümde, büyükşehir belediye meclislerinin temel yapısı/işleyişi ve büyükşehir belediye meclislerinde ortaya çıkan temel handikaplar analiz edilmiştir. Üçüncü bölümde, büyükşehir belediye meclislerinin güçlendirilmesine yönelik birtakım çözüm önerileri sunulmuştur. Büyükşehir belediye meclislerindeki temsil ve karar alma süreçlerini ele alan kitap, kitap bölümü, makale, proje raporu ve ulusal medyada yer alan haberler, nitel analiz yönteminin kullanıldığı çalışmanın temel veri kaynağını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Büyükşehir Belediye, Büyükşehir Belediye Meclisi, Güçlü Başkan - Zayıf Meclis, Temsil, Karar Alma

Metropolitan Municipal Councils in the 100th Anniversary of the Republic: Balance Sheet Before 2024 Local Elections

In this study, the current situation of metropolitan municipal councils will be analyzed as we reach the 100th anniversary of the Republic of Turkey. In Turkey, the governance of metropolitan urban areas occupies an important place in local government literature. Since 1984, the metropolitan governance model has been de facto in practice and has increased its geographical scale with the reforms introduced in 2004 and 2012. These developments also affected the metropolitan municipal councils, which are the decision-making bodies of metropolitan municipalities. Indeed, many processes that diminish the functioning of local democracy in Turkey become more complicated in metropolitan municipal councils. Especially in recent years, the increasing political power of metropolitan mayors in national politics and the metropolitan municipalities that have become the basic authority on the borders of the city with Law No. 6360 have evolved the current strong mayor - weak council relationship to a new dimension; as central government actors intervene more in urban planning processes, the position of metropolitan municipalities, which have broad powers regarding spatial planning, becomes even more complicated. Considering that the majority of the country's population lives in metropolitan cities, an in-depth analysis of these debates is crucial for local government debates as the beginning second century of the Republic before the 2024 local elections. The study consists of three main sections after the introduction. The first section deals with the transformation of metropolitan municipalities in the historical context. The second section analyzes the basic structure and the main handicaps of metropolitan municipal councils. In the third part, some solution proposals for strengthening metropolitan municipal councils are discussed. Books, book chapters, articles, project raports and news in the mass media on representation and decision-making processes in metropolitan municipal councils are the main data source of the study that is used qualitative method.

Keywords:

Metropolitan Municipality, Metropolitan Municipal Councils, Strong Mayor - Weak Council, Representation, Decision Making,

PDF

___

Ahsan, M. M. ve Helvacıoğlu, C. (2022). Türkiye’de kentsel dönüşüm projelerine paydaşların katılımı: Aktaş ve Yatıkmusluk TOKİ konutları proje örneği. Journal of Political Administrative and Local Studies (JPAL), 5 (2), 121 - 143
Akkoç, H. (2018). AK Parti’de 6 eski bakan aday oldu. https://www.yenisafak.com/gundem/ak-partide-6-eski-bakan-aday-oldu-3413610 (11.09.2023).
Akkoyunlu, N. (2019). Siborglar için akıllı şehirler. Birikim, 358 – 359, 36-41.
Aksu Çam, Ç. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Adana örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 111-132). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Alıcı, O. V. (2019). Belediyelerde ve bağlı idarelerde liyakat ve kariyer ilkelerinin geçerliliği çerçevesinde bir durum analizi: Yerel sarmal. Çağdaş Yerel Yönetimler, 28 (4), 65-90.
Alıcı, O. V. ve Kızılboğa Özaslan, R. (2020). Büyükşehir belediye meclislerinde temsil sorunu ve meclis üyelerinin üstlenebilecekleri görevlerdeki orantısızlık. Çağdaş Yerel Yönetimler, 29 (1), 95-115.
Ankara Büyükşehir Belediyesi (2022). ASKİ’yi iflas ettirecek karar hakkında mahkeme süreci başlatıldı. https://www.ankara.bel.tr/duyurular/aski-yi-iflas-ettirecek-karar-hakkinda-mahkeme-sureci-baslatildi-249 (6.10.2023).
Arıkboğa, E. (2007). Büyükşehirlerde kararları kim alıyor? Büyükşehir belediye meclislerinde temsil sorunu ve çözüm önerileri. Çağdaş Yerel Yönetimler, 16, 31 – 54.
Arıkboğa, E. (2008). Türkiye’de belediyelerin büyüklüğü ve kentin bütünlüğü sorunu: Reform ve uygulama analizi. Genç, F. N., Yılmaz, A. ve Özgür, H. (Ed.). Dönüşen kentler, değişen yerel yönetimler (1. Baskı, 299-327). Ankara: Gazi Kitabevi.
Arıkboğa, E. (2010). Yerel yönetimlerde katılım ve meclislerin rolü. Alas, B vd. (Ed.). Yerel yönetim anlayışında yeni yaklaşımlar sempozyumu (s. 193 – 209). İstanbul: Okan Üniversitesi Yayınları.
Arıkboğa, E. (2012a). Büyükşehir modeli ve reform. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 1 - 32.
Arıkboğa, E. (2012b). Belediye meclislerinde karar verme sürecinin temel dinamikleri. Kırışık, F. ve Önder, Ö. (Ed.). Kamu yönetimi ve siyaset biliminde karar verme (1. Baskı, 119-142). Ankara: Orion Yayınevi.
Arıkboğa, E. (2013). Geçmişten geleceğe büyükşehir belediye modeli. Yerel Politikalar, 1 (1), 48-96.
Arıkboğa, E. (2014). Büyükşehir belediye meclislerindeki temsil adaletsizliğinin coğrafi ve siyasi görünümleri. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 2, 35-61.
Arıkboğa, E. (2015). Türkiye’de dönüşen büyükşehirler ve yerel siyaset. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 49 – 71). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Arıkboğa, E. ve Gül, H. (2021). Türkiye’de yerel seçim sisteminin sorunları ve bazı öneriler. Şen, M. L. (Ed.), Sessiz gemi Bilal Eryılmaz’a armağan (1. Baskı, 269 – 285), İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
Arıkboğa, E. ve Gül, H. (2022). Karar alma ve denetim işlevleri üzerinden belediye meclislerini güçlendirmek. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 31 (3), 1-28.
Arıkboğa, E., Oktay, T. ve Yılmaz, N. (2007). Yeniden yapılanma sonrasında belediye meclisleri: İstanbul örneği. İstanbul: Beta Basım Yayınları.
Aydıner, T. (2023). Türkiye’de kentsel politikanın dağınık/karmaşık ekolojisinde “yerel yönetimler”. Kurtar, S. (Ed.). Parçalanmış kentsel mekân: Bellekten politikaya, metaverse’ten sinemaya. Ankara: Nika Yayınevi. (Basım aşamasında).
Aydoğan Ünal, B. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: İzmir örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 223-240). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aykaç, A. (2023). Yerel seçimlerde yerele sıra gelecek mi?. https://www.gazeteduvar.com.tr/yerel-secimlerde-yerele-sira-gelecek-mi-makale-1635281#google_vignette (11.09.2023).
Bahçeci Başarmak, H. I. (2018). TOKİ’nin kent mekânının kullanımına ilişkin kamusal yetkilerinin yerel demokrasi kavramı çerçevesinde incelenmesi. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 1 (1), 135 - 150.
BBC (2023). Kılıçdaroğlu, seçimi kazanırsa İmamoğlu ve Yavaş'ın cumhurbaşkanı yardımcısı olduklarında üstlenecekleri görevleri açıkladı. https://www.bbc.com/turkce/articles/cglng9mkv4po (11.09.2023).
Bilgin, S. N. (2020). Çevre ve imar hukukuna ilişkin Cumhurbaşkanı Kararlarının yargısal denetimi. Uygun, O. ve Esen, E. (Ed.), Cumhurbaşkanının işlemleri hukuki niteliği, normlar hiyerarşisindeki yeri ve denetimi - Kamu Hukukçuları Platformu VIII. Toplantısı Tam Metin Bildiri Kitabı (1. Baskı, 297 - 324). İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Bulut, Y. ve Tanıyıcı, Ş. (2007). Türkiye’de belediye meclis üyelerinin temsil ediciliği ve kent yönetimindeki etkisi. Özgür, H. ve Kösecik, M. (Ed.). Yerel yönetimler üzerine güncel yazılar II – Uygulama (1. Baskı, 354 - 373). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Bursalı, C. (2020). Ekrem İmamoğlu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi'ne dava açtı. https://www.indyturk.com/node/125281/haber/ekrem-imamo%C4%9Flu-istanbul-b%C3%BCy%C3%BCk%C5%9Fehir-belediyesine-dava-a%C3%A7t%C4%B1 (10.10.2023).
Cumhuriyet (2022a). İBB Meclisi'nde 'Kanal İstanbul' tartışması. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/ibb-meclisinde-kanal-istanbul-tartismasi-1899960 (12.10.2023).
Cumhuriyet (2022b). Mersin'de metro projesi AKP-MHP oylarıyla reddedildi. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/mersinde-metro-projesi-akp-mhp-oylariyla-reddedildi-1908001 (6.10.2023).
Cumhuriyet (2022c). İBB Meclisi’nde 'İmamoğlu’nun Karadeniz gezisinin masrafını kim karşıladı' tartışması. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/ibb-meclisinde-imamoglunun-karadeniz-gezisinin-masrafini-kim-karsiladi-tartismasi-1936651 (10.10.2023).
Çetinkaya, Ö. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Bursa örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 133-137). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Çınar, T., Çiner, C. U. ve Zengin, O. (2009). Büyükşehir yönetimi bütünleştirme süreci. Ankara: TODAİE Yayınları.
Çukurçayır, M. A. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Konya örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 241-253). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Demir, M. A. (2023). Türkiye’de belediye meclis üyelerinin temsilde adalet bakımından değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 78 (2), 311-332.
Erciyas, S. ve Baykal, A. (2018). 2004’ten 2019’a yerel seçimler. https://kriterdergi.com/dosya-ak-parti-ve-yerel-yonetimler/2004ten-2019a-yerel-secimler (8.9.2023).
Erder, E., İncioğlu, N. ve Uyan Semerci, P. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Genel değerlendirme. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 273-283). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Erder, S. (2006). İstanbul’a bir kent kondu Ümraniye. İstanbul: İletişim Yayınları.
Erder, S. ve İncioğlu, N. (2008). Türkiye'de yerel politikanın yükselişi: İstanbul Büyükşehir Belediyesi örneği, 1984-2004. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Erder, S. ve İncioğlu, N. (2013). Yerel siyasette 2004’ten beri neler oldu?. Birikim, 296, 23-31.
Erençin, A. (2007). Türkiye’de belediye başkanlığının gelişimi ve artan önemi. Özgür, H. ve Kösecik, M. (Ed.). Yerel yönetimler üzerine güncel yazılar II – Uygulama (1. Baskı, 334-353). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Gazete Duvar (2020a). Yerel Yönetim Reformu'yla, belediyelerin yetkileri bakanlıklara devredilecek. https://www.gazeteduvar.com.tr/politika/2020/08/20/yerel-yonetim-reformuyla-belediyelerin-yetkileri-bakanliklara-devredilecek (11.09.2023).
Gazete Duvar (2020b). Belediye yasası değişiyor: Reform mu, yetki gaspı mı?. https://www.gazeteduvar.com.tr/politika/2020/08/20/belediye-yasasi-degisiyor-reform-mu-yetki-gaspi-mi (12.09.2023).
Genç, F. N. (2016). 6360 sayılı yasa ve büyükşehir belediyelerinde dönüşüm. Demirkaya, Y. (Ed.). Türkiye’de yeni kamu yönetimi: Yerel yönetim reformu (1. Baskı, s. 355-386). İstanbul: WALD Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Vakfı.
Gül, H. (2016). Türkiye’de yerel, metropoliten ve bölgesel ölçekte idari reformlar. Demirkaya, Y. (Ed.). Türkiye’de yeni kamu yönetimi: Yerel yönetim reformu (1. Baskı, s. 49-76). İstanbul: WALD Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Vakfı.
Güneş, M. (2017). Yerel demokrasi tartışması olarak: Büyükşehir belediye meclislerinde seçim sistemi ve temsilde adalet sorunu. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 47 – 61.
Güneş-Ayata, A. (1992). CHP örgüt ve ideoloji. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Kavas Bilgiç, A. (2020) Kentsel politikalar ekseninde Türkiye’de büyük kent yönetimi. Akay Unvan, Y. ve Kalay, F. (Ed.). İktisadi ve idari bilimlerde güncel araştırmalar (1. Baskı, s. 691-708). Karadağ: İVPE.
Kaya, R. (2023). Bakan Özhaseki'den olası İstanbul depremine yönelik yasa taslağı açıklaması. https://www.aa.com.tr/tr/gundem/bakan-ozhasekiden-olasi-istanbul-depremine-yonelik-yasa-taslagi-aciklamasi/2971659 (11.09.2023).
Keleş, R. (1985). Türkiye’de anakent yönetimi. Amme İdaresi Dergisi, 18 (2), 69-82.
Keleş, R. (1988). Türkiye’de kent yönetimi. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği.
Keleş, R. (2015). Kent, kentsel siyaset ve çevre yazıları (1993-2014). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Keleş, R. ve Hamamcı, C. (1994). Belediye başkanları ve belediye meclis üyeleri. Ankara: Türk Belediyecilik Derneği ve Konrad Adenaur Vakfı.
Keleş, R. ve Toprak, Z. (2000). 21. yüzyıla girerken Türkiye'de belediye meclislerinde siyaset. İzmir: Yerel Gündem 21 Yayını.
Kurtoğlu, A. (2012). Siyasal örgütler ve sivil toplum örgütleri bağlamında hemşehrilik ve kollamacılık. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67 (01), 141-169.
Mutlu, A. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Samsun örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 255-272). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Nacak, O. (2022). Kuruluşundan günümüze belediyelerde başkan ile meclis arasındaki ilişki ve güç mücadelesi. Amma İdaresi Dergisi, 55 (1), 63-93.
Ntv (2022). Ankara Büyükşehir Belediye Meclisinden "su tarifesi" kararı. https://www.ntv.com.tr/turkiye/ankara-buyuksehir-belediye-meclisinden-su-tarifesi-karari,72kXzj6gdE-BjyaAYBWonw (11.10.2022).
Oktay, T. (2016). Yerel yönetim reformu sonrasında Türkiye’de belediye meclisleri. Demirkaya, Y. (Ed.). Türkiye’de yeni kamu yönetimi: Yerel yönetim reformu (1. Baskı, s. 271-302). İstanbul: WALD Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi Vakfı.
Özdemir Sönmez, F. N. (2017). Planlamada yeni yasal düzenlemeler. Özdemir, S. S., Özdemir Sarı, Ö. B. ve Uzun, N. (Der.), Kent Planlama (1. Baskı, 643 – 665), Ankara: İmge Yayınevi.
Özgür, H. ve Savaş Yavuzçehre, P. (2016). Türkiye’nin büyükşehir belediye sistemi: 1982-2015. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 903-926.
Özgür, Hüseyin ve Kösecik, Muhammet (Ed.) (2005). Yerel yönetimler üzerine güncel yazılar 1 - Reform. Ankara: Nobel Yayınevi.
Öztay, O. H. (2022). Siyasal ı̇letişim: 31 Mart 2019 yerel seçimleri özelinde bir değerlendirme. İletişim Çalışmaları Dergisi, 8 (1), 99-130.
Savaşkan, O. (2018). Yerel yönetimler ve Türkiye’de hükümet ve iş dünyası ilişkilerinin değişen dinamikleri: Karşılaştırmalı bir analiz. O. Savaşkan ve M. Ertan (Ed.). Türkiye’nin büyük dönüşümü Ayşe Buğra’ya armağan (1. Baskı, 99-124). İstanbul: İletişim Yayınları.
Sayın, A. (2022). 'Cumhurbaşkanı adayı değiliz' açıklamaları ne anlama geliyor?. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61089375 (11.09.2023).
Suğur, N. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: Eskişehir örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 165-183). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Şahin, S. Z. (2018). Neoliberal yeniden ölçeklenme etkisi altında Türkiye’de kentleşme politikasının dönüşümü. Alternatif Politika, Özel Sayı, 1-30.
Şengül, Tarık (2019). Türkiye’nin yerel yönetim deneyimi. Güneş, F. (Ed.). Kent sosyolojisi (1. Baskı, 269 – 292). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Tekeli, İ. (2009). Cumhuriyetin belediyecilik öyküsü 1923-1990. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tokyay, M. (2020). Yerel yönetim reformu: Eleştiriler ve beklentiler nedir?. https://tr.euronews.com/2020/02/06/yerel-yonetim-reformu-elestiriler-ve-beklentiler-nedir (12.09.2023).
Topal Demiroğlu, E. ve Okutan, M. E. (2015). Büyükşehir belediye meclisinin yapısı, işleyişi ve yerel demokrasi: İstanbul örneği. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 205-221). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Toksöz, F. (2015). Giriş. Uyan Semerci, P. (Ed.). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi (1. Baskı, 1 - 13). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
TRT Haber (2023). Bakan Özhaseki: Kentsel Dönüşüm Başkanlığı kurulacak. https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-ozhaseki-kentsel-donusum-baskanligi-kurulacak-800420.html (6.10.2023).
Uyan Semerci, Pelin (Ed.) (2015). Yerel demokrasi sorunsalı büyükşehir belediye meclisleri yapısı ve işleyişi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Üzmez, U. (2020). Yerel seçim sistemi Türkiye için yeni seçim sistemi önerisi. Ankara: Nobel Bilimsel Eserler.
Varol, M. (1986). Ekonomik seçkinler ve yerel siyaset. Ankara SBF Dergisi, 41 (1), 403-409.
Yalçın, B. (2019). Yerel yönetimler “demokrasi okulu” olacaksa. Birikim, 358-359, 42-48.