Emrah DOĞAN, Sabahattin IŞIK, Mustafa ŞAŞAL

Sakarya Nehrinde Barajların mansap etkisinin araştırılması

Barajların inşaalarından sonra, nehrin akım ve katı madde taşınım karakteristikleri önemli ölçüde değişir. Nehirdeki akım ve katı madde taşınımındaki bu değişimler nehrin mansap kesiminde oyulmalara neden olur. Bu çalışmada Orta Sakarya Havzasında Gökçekaya barajının yapılmasından sonra Aşağı Sakarya Nehrinde meydana gelen hidrolojik, hidrolik ve morfolojik değişimler araştırılmıştır. Barajın inşasından önce ve sonraki durumlar için nehirdeki akımların ve askı maddesi miktarının değişimi incelenmiştir. Aşağı Sakarya Nehri üzerindeki Doğançay ve Botbaşı istasyonlarına ait değerler kullanılarak baraj öncesi ve sonrası akım değişimleri grafikler halinde gösterilmiştir. Yine her iki istasyona ait maksimum anlık taşkın akımları kullanılarak gelmesi muhtemel taşkınlardaki değişimler bulunmuştur. Nehirde taşkın pik debileri düşerken, nehir rejiminin düzenlendiği görülmüştür. Ölçülen askı maddesi miktarı kullanılarak baraj öncesi ve sonrası için sediment anahtar eğrileri elde edilerek birbirileriyle karşılaştırılmıştır. Gökçekaya barajının yapılmasıyla beraber katı madde taşınma miktarının % 40-65 oranında azaldığı gözlemlenmiştir. 1965 ve 2003 yıllarında yapılan nehir en kesiti ölçümleri karşılaştırıldığında, nehir yatağında genişleme ve 7 m’ye kadar oyulma olduğu belirlenmiştir.

Investigation on downstream effects of dams in the Sakarya River

After construction of dams, flow and sediment transport characteristics of rivers change drastically. The changes of flow and sediment transport of the river cause riverbed scour at downstream section. In this study, occurrence of hydrologic, hydraulic and morphologic changes in the Lower Sakarya River is investigated after construction of Gökçekaya Dam in the Middle Sakarya Basin. Suspended sediment load and river flow change before and after the construction of the dam is investigated. Flow changes for before and after the dam are illustrated in figures by using Dogancay and Botbasi Gauging Station values at the Lower Sakarya River. Changes of expected probable floods are determined by using annual maximum discharges at both same stations. It is noticed that as the flood peak discharge decrease, the river flow regime is regulated. Sediment rating curves are determined and compared by using measured suspended load for before and after the dam. It was observed that the sediment transport was decreased at a rate of 40-65 % after the construction of Gokcekaya Dam. By comparison of 1965 and 2003 cross section measurements, an enlargement in the width and scouring in the depth of the river up to 7 m were found out.

PDF

___

1. Simons, D. B. and Şentürk, F., Sediment Transport Technology, Water Resources Publications, Littleton, Colorado, 1992. 2. Schumn, A. S., and Winkley, R. B., The Variability of Large Alluvial Rivers, ASCE, New York, 1994. 3. Kondolf, G. M., Hungry Water: Effects of Dams and Gravel Mining on River Channels, Environmental Management, Springer-Verlag New York Inc., vol.21, no.4, 533-551, 1997. 4. Komura, S. and Simons, D. B., “River-Bed Degradation below Dams”, Journal of the Hydraulics Division, ASCE, 93(4), 1-14, 1967. 5. Stevens, M. A., Simons, D. B., and Schumm, S. A., “Man-Induced Changes of Middle Mississippi River”, J. of the Waterways Harbors and Coastal Engineering, ASCE, 101(2), 119-133, 1975. 6. Özbek, T., ve Özcan, Ç., Akarsularda Katı Madde, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Ankara, 2001. 7. Işık, S., Şaşal, M., ve Doğan, E., Sakarya Nehrinde Katı Madde ve Akım Değişimlerinin İncelenmesi Raporu, Sakarya Üniversitesi, 2003. 8. DSİ, Feasibility Report for Lower Sakarya Project, DSİ Matbaası, Ankara, December, 1965. 9. EİE, Aylık Ortalama Akımlar (1935-2000), 2003. 10. EİE, Türkiye Akarsularında Sediment Gözlemleri ve Sediment Taşınım Miktarları, 1993. 11. www.eie.gov.tr 12. DSİ, Türkiye Akarsu Havzaları Maksimum Akımlar Frekans Analizi, Ankara, 1994. 13. Doğan, E., Aşağı Sakarya Nehrinde Nehir Tabanı Değişimlerinin İncelenmesi, SAÜ Fen Bilimleri Enst., Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2003. 14. Yanmaz, A., M., Köprü Açılıklarında Yerel Oyulmalar, Köprü Hidroliği, 1.Baskı, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş. Yayınları, Ankara, 148-149, 2002.