ERMENİ HARFLİ KIPÇAK TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ TÖRE BİTİGİ VE BU ESERDEKİ TÖRE, YARGI, BİTİK TERİMLERİ ÜZERİNE

Bu yazıda öncelikle XVI. yüzyılda Batı Ukrayna’da (L’vov, KamenetsPodol’sk) Ermeni harfli Kıpçak Türkçesiyle yazılmış Töre Bitigi (Kanun Kitabı) adlı eser tanıtılacak, daha sonra eserde geçen temel Türkçe hukuk terimleri olan töre, yargı, bitik üzerinde durulacaktır. Bu terimler tarihî kökene sahip olması bakımından tarihî perspektifler içinde hem dil, hem de muhteva açısından ele alınacak; ayrıca, söz konusu terimlerin, modern Türk yazı dillerindeki izlerine de yer verilerek orta zaman Kıpçak Türkçesinin, özellikle Ermeni harfli Kıpçak yazılı mirasının, bugünkü modern Kıpçak yazı dillerine dil ve hukuk tarihi açısından önemli bir belge teşkil ettiğine dikkat çekilecektir

Anahtar Kelimeler:

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi, Töre Bitigi, töre, yargı, bitik

Töre Bitigi Written in Armeno-Kypchak and on the Terms tore, yargi, bitik in This Work

Keywords:

-,

PDF

___

AB=CHİRLİ, Nadejda (2005), Algış Bitigi, Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı (An Armeno Kipchak Prayer Book), Haarlem-Netherlands: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi.
Alt.=Altay Türkçesi
ARAT, R. Rahmeti (1937), “Uygurca Yazılar Arasında”, İstanbul: İstanbul Devlet Basımevi, 573-585.
--- (1964), “Eski Türk Hukuk Vesikaları”, Journal de la Socete Finno-Ougrienne, 65,11-17.
--- (1979) , Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
--- (1985), Kutadgu Bilig II Çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ARSAL, Sadrî Maksudî (1947), Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul.
ATALAY, Besim (1986 ), Dîvanü Lûgat-it-Türk Dîvanü Lûgat-it-Türk I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Başk.=Başkurt Türkçesi
BaşkTH = Ä. G. Biişiev (Red.) (1993), Başkurt Tĕlĕnĕŋ Hüzlĕgĕ, T. I-II, Mäskäv: “Russkiy yazık”.
CAFEROĞLU, Ahmet (1934), “Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istılahları”, Türkiyat Mecmuası, C. IV, İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1-43.
--- (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. CC=GRØNBECH, K. (1942), Komanisches Wörterbuch, Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Kopenhagen: Einar Munksgaard.
Çağ.=Çağatay Türkçesi
DAK=TRYJARSKİ, Edward (1968-1972), Dictionnaire Arméno-Kiptchak, d’aprés trois manuscrits des collections Viennoises, Tome I, Fas. I-IV, Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe.
DENY, Jean (1957), L’armeno-Coman Et Les “Ephemerides” De Kamieniec (16041613), Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
DPY=GRUNİN, T. İ. (1967), Dokumentı na polovetskom yazıke XVI v. (Sudebnıye aktı kamenets-podol’skoy armyanskoy obşçinı) Transkriptsiya, perevod, predisloviye, vvedeniye, grammatiçeskiy kommentariy i glossariy T. İ. Grunina, (Pod. redaktsiyey E. V. Sevortyana, Statya Ya. R. Daşkeviça), Moskva.
DS=dopolnitelnaya stat’ya
DTS=NADELYAEV, V.M. (Red.) (1969), Drevnetyurkskiy slovar’, Leningrad: İzdatel’stvo “nauka”.
EDPT=CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-ThirteenthCentury Turkish, Oxford: At the Clarendon Press.
ESTY=SEVORTYAN, E. V. (1974-1980), Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov I–III, Moskva: İzdatel’stvo “nauka”.
ET= Eski Türkçe
Far.= Farsça
GARKAVETS, Aleksandr (2003a), Töre Bitigi, Kıpçaksko-pol’skaya versiya armyanskogo sudebnika i armyano kıpçakskiy protsessualnıy kodeks, L’vov, Kamenets-Podol’skiy 1519-1594, Almatı: Deşt-i-Kıpçak, Baur.
--- (2003b) Kıpçakskoe pismennoe nasledie, T II, Kıpçakskiy slovar’, Almatı: Deşti-Kıpçak.
GT=KARAMANLIOĞLU, Ali F. (1989), Seyf-i Sarâyî Gülistan Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İM=TOPARLI, Recep (1992), İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İNAN, Abdulkadir (1956), “Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Terim-Kelime Üzerine”, TDAY Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 179-195.
K=Karaycanın Kırım diyalekti.
KAFESOĞLU, İbrahim (1984), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Kİ=CAFEROĞLU, Ahmet (1931), Abû Hayyan, Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk, İstanbul: Evkaf matbaası.
KK=TOPARLI, Recep (1999), El-Kavânînü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KOWALSKİ, Tadeusz (1929), Karaimische Texte im Dialekt von Troki, WarszawaKraków: Nakładem Polskiej Akademjı Umıejętnoścı.
KrmTRL=ASANOV, Ş.A.; GARKAVETS, A.N. (Red.) (1988), Krımskotatarskorusskiy slovar’, Kiev: Radyans’ka şkola.
KRPS=BASKAKOV, N.A. (Red.) (1974), Karaimsko-russkiy-pol’skiy slovar’, Moskva: Izdatel’stvo “russkiy yazık”.
KS=TOPARLI, Recep (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KTTS=ABDULDAYEV, E.; İSAYEV, D.(1984), Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü, Frunze: “Mektep”.
Kzk.=Kazak Türkçesi
KzkTS= BOLGANBAYEV, Äset (Red.) (1999), Kazak Tilinin Sözdigi, Almatı: “Dayk-Press” baspası.
L=Karaycanın Lutsk diyalekti
M=TEKİN, Şinasi (1976), Uygurca Metinler II Maytrısimit, Ankara: Atatürk Üniv. Yayınları.
Moğ.=Moğolca
MTS=LESSİNG Ferdinand D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük (Çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Osm.=Osmanlı Türkçesi
OT=TEKİN, Talat (1968), A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University.
PED= STEİNGASS, F. (1975), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut: Librairie du Lıban.
SA=VERBİTSKİY, V. (1887), Slovar’ altayskogo i aladagskogo nareçiy tyurkskogo yazıka, Kazan’.
SCHÜTZ, E. (1962), ‘Armeno-Kıpchak Texts From Lvov (A.D. 1618)’ Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae XV, 291-309.
--- 1998. Armeno-Turcica Selected Studies. Indiana University Uralic and Altaic Series, V. 164. Bloomington-Indiana: Indiana University, Research Institute for Inner Asien Studies
Şor.=Şor Türkçesi
T=Karaycanın Trakay diyalekti
TB, PK= Töre Bitigi, Pretsessualnıy kodeks.
TEL= REDHOUSE, Sir James W. (Ed.) (2001), Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
TENİŞEV, Ethem R., (1965), “Hozyaystvennıye zapisi na drevneuygurskom yazıke”, İssledovaniya po grammatika i leksike tyurkskih yazıkov, Taşkent.
TMEN=DOERFER, Gerhard (1965), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band II, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
TUGUŞEVA, L. Yu. (1975), “Dva uygurskih dokumenta iz rukopisnogo sobraniya leningradskogo otdeleniya instituta vostokovedeniya akademii nauk SSSR”, Sovyetskaya tyurkologiya, No. 4, 1975, 92-101.
TZ=ATALAY, Besim (1945), Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lûgat-it-Türkiyye, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
USp=RADLOFF, Wilhelm (1928), Uigurische Sprachdenkmäler, Materialien nach dem Tode des Verfasser mit Ergänzungen von S. Malov herausgegeben, Leningrad.
VEWT=RÄSÄNEN, M. (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
VWTD=RADLOFF, Wilhelm (1888-1905) Versuch eines Wörterbuches der TürkDialecte, T. I-IV, St.Peterburg.
YAMADA, Nobuo (1993), Sammlung Uigurischer Kontrakte, Herausgegeben von J. Oda, P. Zieme, Band 2 Textband, Osaka University press.