Osmanlı Devletinin "İslam Birliği" Siyaseti: Ortadoğu'nun Osmanlılaşması

Ortadoğu, en yaygın kullanımı ile batıda Mısır'ı, kuzeyde Türkiye ve İran'ı içine alan, doğuda Umman Körfezi, güneyde Aden Körfezi ile Yemen'i kapsayan coğrafî bölgedir. Bu bölge, insanlığın başlangıcının yaşandığı ve "Bereketli Hilâl"den Dicle, Fırat ve Nil nehirleri vasıtasıyla Basra Körfezi, Umman Denizi, Kızıldeniz ve Akdeniz kıyılarından yeni merkezlere yayıldığı düşünülen, içinde Mezopotamya ve Mısır gibi kadim medeniyetleri barındıran bir dünyadır. Kaynağı vahiy olan Musevîlik ve Hıristiyanlık da burada doğup gelişmiş olmakla birlikte, aynı zamanda İslâm Medeniyetinin kalbinin attığı bir mekândır. Hazret-i Peygamber ile başlayıp, Hulefâ-i Râşidin (Dört Halife), Emevî ve Abbasî devletleri zamanında yaşanan İslâm Siyasî Birliği, Haçlı Seferleri ve Moğol istilâsı yüzünden bozulmuş, birlik tekrar iki buçuk asırlık bir mücadelenin sonunda, 16. yüzyılda Osmanlı Devleti tarafından, dört büyük askeri harekât ile sağlanabilmiştir. Bundan sonra Ortadoğu'da dört asırlık bir Osmanlı Barışı (PaxOttomana) yaşanmıştır. Osmanlı Devleti, yerel unsurların iç dinamiklerini dikkate alarak bir idarî nizam kurmuştur. Bu idarî nizam, bölgedeki yerel unsurları "Osmanlı Millet Sistemi" içinde birleştirmiş, idarî olarak Osmanlılaştırmıştır, denilebilir. Bugün Ortadoğu'da barışın yeniden tesisi için, Osmanlı Devleti'nin dört asırlık tecrübesinin anlaşılması zarurî görünmektedir

"Islamic Unity" Policy of The Ottoman Empire: Ottomanization Of The Middle East

Middle East, with its most widely used meaning, is the region that covers Egypt in the west, Turkey and Iran in the north, Arabian Sea in the east, and Gulf of Aden and Yemen in the south. This region is the one that is thought to have witnessed the dawn of human civilization, which spread from the "Fertile Crescent" via Tigris, Euphrates, and Nile to the shores of Persian Gulf, Arabian Sea, Red Sea, Mediterranean Sea, and beyond. It is the home of the ancient civilizations of Mesopotamia and Egypt. It's the heart of Islamic Civilization, as well as the birthplace of the revealed religions, such as Judaism and Christianity. Islamic unity, which started with the leadership of Prophet Mohammad and established during the reign of Rashidun Caliphs and the reign of Umayyad and Abbasid Dynasties, disrupted by the Crusades and Mongol Invasions. Following a struggle of two and half centuries, it was established once again by the Ottoman Empire in 16th Century, after four major military campaigns. This was followed by a four centuries of peace(Pax Ottomana) in the Middle East. Ottoman Empire, paying attention to the local dynamics, established an administrative system. This administative system, united the locals under the "Ottoman Millet System", thus Ottomanized them. Today, in order to achieve peace in the Middle East, it is essential to understand the four centuries of Ottoman experience

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, TD. 93 (Halep-1918); TD. 998 (Musul-1520); TD. 169 (Şam-1526); TD 430 (Kudüs, Gazze, Safed-1528).
David Fromkin, A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East, Owl, New York 1989, 286-288.
BOA. A.MKT, 21/ 59 (H.1052 /M.1643); EV. EMK. SR. 4140 (H.1176/1763); C.EV. / 8527 (H. 1211/ M. 1797).
Vakıf Kayıtlar Arşivi (VGMA) Köprülü Mehmed Paşa Vakfiyesi, 1071/ 1660, VGMA, AB. 580/ 127- 77.
Dârü's-Saâde Ağası el- Hac Beşir Ağa Vakfiyesi, 1720, VGMA. HRM. 730/ 65, sıra: 37.
Halil Ağa bin Mustafa Ağa Vakfiyesi, H.1124 /1712, VGMA, HRM. 730/52,27. Döneme Ait Eserler
Kanunnâme-i Sultan Süleyman Han, Bayezıt Kütüphanesi, Veliyüddin Efendi Kitaplığı, No: 1969.
CELÂLZÂDE MUSTAFA ÇELEBİ (Koca Nişancı), Tabakat-ül-memâlik ve derecât-ül- mesâlik, 244-276a. FERİDUN AHMED BEY, Mecmuâ-i Münşeati's-Selâtin-i Feridun Bey, I-II, Matbaa-i Amire, İstanbul 1275.
İBN İYAS, Bedâî'ez-Zuhûr fî Vekâi'ed-Duhûr, V, 3. Baskı, Kahire 1984.
MATRAKCI NASUH, Beyây-ı Menâzil-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, (Neşreden: Hüseyin Gazi Yurdaydın), TTK Basımevi, Ankara 1976. Araştırmalar
ALKAN, Mustafa, Osmanlılarda Hilâfet (1517-1909), Çağlayan Yayınları, İzmir 1997.
ALKAN, Mustafa, "İslâm Dünyası ve Yönetilme (Hilâfet) Sorunu", I. Dünya Savaşı'nın 100. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu: Emperyalizm ve İslâm Dünyası, ESAM Yayını, Ankara 2015.
ALKAN, Mustafa, "Osmanlı'da Millet Sistemi", Emperyalizm ve Ermeni Meselesi, ESAM Yayını, Ankara 2015.
ASRAR, Ahmet, Kanuni Devrinde Osmanlıların Dinî Siyaseti ve İslâm Âlemi, Büyük Kitaplık Yayınları, İstanbul 1972.
ATEŞ, İbrahim, "Osmanlılar Zamanında Mekke ve Medine'ye Gönderilen Para ve Hediyeler", Vakıflar Dergisi, Sayı: 13 (1981), 113-170.
BRAUDEL, Fernand, "Şafak", Fernand Braudel Yönetiminde Akdeniz, Tarih, Mekân, İnsanlar ve Miras, Metis Yayını, İstanbul 2013.
BUZPINAR, Tufan- KÜÇÜKAŞÇI, M. Sabri, "Haremeyn", DİA, 16, (1997), 153-157.
DEMİRKENT, Işıl, "Haçlılar", DİA, 14, (1996), 525-546.
EMECEN, Feridun, "Kuruluştan Küçük Kaynarcaya", Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I, IRCICA, İstanbul 1994.
FROMKİN, David, A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East, Owl, New York 1989.
GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, Ötüken, İstanbul 1980.
GÜCÜYENER, Fuad, Yavuz Sultan Selim, II., Ahmed Said Matbaası, İstanbul 1945.
HAMMER, J. Von, Devlet-i Osmaniyye Tarihi, IV, (Mütercim: Mehmed Ata), Keteon Bedrusyan Matbaası, İstanbul 1330.
HUDRÎ, Muhammed, "Tarihu'l-Umemi'l-İslâmiyye"den tercüme, (Hulefâ-i Raşidin ve Emeviler Devri), Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, II, İstanbul: Zafer Matbaası, Çağ Yayınları, İstanbul 1986.
İNALCIK, Halil, "Osmanlı İmparatorluğu 1300-1600", Cambridge İslâm Tarihi
Kültür ve Medeniyeti, I, Zafer Matbaası, İstanbul 1988.
İNALCIK, Halil, "Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfî-Sultanî Hukuk ve Fatih'in Kanunları", A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, XIII (1957), 102-126.
KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin İdarî Taksimatı -Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Şark Pazarlama, Elazığ 1997.
İPŞİRLİ, Mehmet, "Şeyhülislâm", DİA, 39, (2010), 91-96.
KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, Klasik Yayınları, İstanbul 2004.
KÜÇÜK, Cevdet, "Osmanlı Devleti'nde "Millet Sistemi", Osmanlı, IV, Ankara 1999.
MARDİN, Şerif, Din ve İdeoloji, Sena Ofset, 10. Baskı, İletişim Yayınları, Ankara 2001.
MİQUEL, Andre, İslâm ve Medeniyeti -Doğuştan Günümüze-, I, (Çeviren: A. Fidan, H. Menteş), Birleşik Kitapevi, Ankara 1991.
MUGHUL, Muhammed Yakup, Kanuni Devri, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1987.
ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti: Habeş Eyaleti, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1974.
ORHONLU, Cengiz, "Hind Kaptanlığı ve Pirî Reis", Belleten, XXXIV/134 (1970).
ÖZTÜRK, Mustafa, "Osmanlı Mîrî Rejimi ile Misâk-ı Millî'nin Münasebeti", Genelkurmay ATESE Beşinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri, (İstanbul, Ekim 1995), Ankara 1996.
ÖZTÜRK, Mustafa, "Arap Ülkelerinde Osmanlı İdaresi", History Studies Dergisi, Ortadoğu Özel Sayısı (e-dergi, 2010).
Habeş. http://hazirtarih.blogcu.com/osmanli-imparatorlugundan-ayrilan-ulke- ler/ 4901532 (Erişim tarihi: 13.05.2016).
SOLAKZÂDE, (Mehmet Hemdemi Çelebi), Solak-zâde Tarihi, I-II, Mahmud Bey Matbaası. İstanbul 1297.
SÜMER, Faruk, Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Selçuklu Tarihi ve Medeniyeti Enstitüsü Yayını, Ankara 1976.
TANSEL, Selahaddin, Yavuz Sultan Selim, MEB Basımevi, Ankara 1969.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, II, 4. Baskı, TTK Basımevi, Ankara 1983.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emîrleri, TTK Basımevi, Ankara 1984.
YETKİN, Şerare, "Abbasîler", DİA, I, (1988), 49-56.