Divan Şiirinde Toprak ve Toprakla İlgili Unsurların Kullanımı

‘Anâsır-ı erba’anın bir parçası olan toprak ve toprakla ilgili unsurlar divanşiirinde kullanılırken, bu şiirin yapısı gereği, çoğu zaman gerçek anlamlardanziyade mecazi anlamların ön planda olduğu görülür. Toprakla eş ya da yakınanlamlı olarak kabul edilen kelimeler arasında divan şiirinde en çok yer verilenlerin“hâk, gerd ve gubâr” olduğu söylenebilir. Özellikle sıkça karşılaşılan“hâk-i pây” tamlamasıyla genellikle sevgilinin ayağının toprağı ifade edilir.Çok kıymetli olan bu topraktan âşık gözüne sürme yapar. Toprakla divan şiiriningeleneksel tipleri “âşık-sevgili-rakip” arasında da çeşitli yönlerden ilgikurulmuştur. Acımasız sevgili karşısında âşık, toprak olup ölmek üzeredir.Sevgilinin yüceliği, büyüklüğü anlatılırken topraktan yararlanılmıştır. Âşıkkendisi yerine rakibin ölüp toprak olmasını ister. Divan şairleri şiirlerinde, gelenekseltiplerle ilgili örneklerin dışında toprağın ‘anâsır-ı erba‘a arasındaki,din ve tasavvuftaki yerini ortaya koyan örneklere, toprakla ilgili atasözleri ve deyimlere, inanışlara ve topraktan yapılan nesnelere de çeşitli vesilelerle yervermişlerdir.Makalemizde önce divan şiirinde toprakla ilgili unsurların kullanımına genelolarak değinip toprağın divan şiirindeki yerini, farklı yüzyıllara ait divan şairlerinindivanlarından seçtiğimiz örnek beyitlerle ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

toprak, hâk, gubâr, divan şiiri

PDF

___

Ahmedî Divanı (haz. Y. Akdoğan). Kültür Bakanlığı e-kitap Yay. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/ TR,78357/ahmedi-divani.html adresinden 29 Eylül 2017 tarihinde alınmıştır.
Ahmet Paşa Divanı (1992). (haz. A. N. Tarlan). Ankara: Akçağ.
Aşcı, G. (2017). Divan Şiirinde Toprak. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
Âşık Paşa (2000). Garib-nâme. (haz. K. Yavuz). I/ 1. AKDTYK. İstanbul: TDK.
Bâkî Divanı (Tenkitli Basım) (1994). (haz. S. Küçük). AKDTYK. Ankara: TDK.
Çavuşoğlu, M. (2001). Necati Bey divanı’nın tahlili. İstanbul: Kitabevi.
Emrî Divanı (2002). (haz. M. A. Y. Saraç). İstanbul: Eren.
Fuzûlî Divanı (1990). (Hazırlayanlar: K. Akyüz, S. Beken, S. Yüksel, M. Cunbur). Ankara: Akçağ.
Gürer, A. (1997). Divan edebiyatında sürme ve Nâilî’nin bir gazeli. Türkoloji Dergisi, 12 (1), ss. 119- 126.
Hayâlî Divanı (1992). (haz. A. N. Tarlan). Ankara: Akçağ.
Kurnaz, C. (1987). Hayali Bey divanı tahlili. Ankara: KTB.
Mesihî Divanı (1995). (haz. M. Mengi). Ankara: AKDTYK . Necâtî Divanı (1992). (haz. A. N. Tarlan). Ankara: Akçağ.
Onay, A.T. (1992). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. (haz. C. Kurnaz). Ankara: TDV.
Pala, İ. (1989). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. C 1-2, Ankara: Akçağ.
Sefercioğlu, N. (1990). Nev’i divanı tahlili. Ankara: KB.
Şeyhî Divanı (1990). (haz. M. İsen - C. Kurnaz). Ankara: Akçağ.
Şeyhülislam Yahya Divanı (2001). (haz. H. Kavruk). Ankara: MEB.
Tarlan, A. N. (2004). Şeyhî Divanı’nı tetkik. 4. baskı. Ankara: Akçağ.
Tolasa, H. (2001). Ahmet Paşa’nın şiir dünyası. Ankara: Sevinç.
Türkçe Sözlük (2009). 10. baskıdan yapılan tıpkıbasım. Ankara: TDK.
Usûlî Divanı (1990). (haz. M. İsen), Ankara: Akçağ.
Muhibbî Divanı (1987). (haz. C. Ak), Ankara: KTB.
Cem Sultan’ın Türkçe divanı (1989). (haz. İ. H. Ersoylu), Ankara: AKDTYK, TDK.
Mihrî Hâtun Divânı (2007). (haz. M. Arslan), Ankara: Amasya Valiliği.
Yunus Emre (1991). Risâletü’n-nushiyye (haz. M. Tatçı), Ankara: KTB.