Antalya’da Definecilik ve Define Folkloru Üzerine

Müzelerin değerli eserleri saklamak için kabul edilebilir tek mekân ve arkeolojinin ise bu eserleri ortaya çıkarabilecek tek meslek grubu olarak tanımlanması 19. y üzyılda ortaya çıkmıştır. Bu tarihten önceyse toprak altındaki değerli/değersiz kalıntılar antikacılar, koleksiyonerler ve define avcılarının ilgi alanını oluşturmaktaydı. Belirli bir zaman ya da dünyanın herhangi bir bölgesine özgü bir davranış biçimi olmadığı için evrensel bir kültürel fenomen haline gelmesi, defineciliğin iktisadi ve kültürel boyutlarının akademik çevrelerce de sahiplenilmesini teşvik etmiştir. Hem definecilik faaliyeti hem de definecilik kültürüne yönelik araştırmalar söz konusu olduğunda, eski eserler açısından ülkemizin önde gelen merkezlerinden biri olan Antalya kritik öneme sahiptir. Zira, geçtiğimiz yarım asırdan beri sahil kesimlerinden yüksek yayla bölgelerine değin Antalya’da gerçekleşen definecilik faaliyetleri bilimsel nitelikli arkeolojik kazı ve yüzey araştırma sayılarını misliyle aşmıştır. Bu durum, yakın geçmişte yayımlanan azımsanamayacak sayıda araştırmada adli boyutu ve/veya korumaya dönük zafiyetler ile kültürel yanları çerçevesinde ele alınmıştır. Bununla birlikte Antalya’da definecilik faaliyetlerini tarihten gelen örneklerle kültürel ve folklorik bağlamıyla konu edinen bir çalışma ile mevcut literatüre katkı sağlamayı amaçlamaktayız. Burada çoğu ilk kez literatüre tanıtılacak bir dizi belge aracılığıyla Antalya’da definecilik folklorunda kullanılan bazı motifler ve onların sürekliliği üzerinde durduk. Seyahatnamelerde kaydedilen memoratlar ve Osmanlı Arşiv belgelerinde nakledilen adli olaylar üzerinde yapılan incelemelerle temin ettiğimiz bilgilerin, herhangi bir definecilik faaliyetini yerel inanış ve uygulamaları tarif edecek şekilde aktardığını gördük. Bu özellikleri nedeniyle çalışma bir yandan farklı kaynaklar tarafından nakledilen definecilik anlatılarını okuma fırsatı sunarken öte yandan da söz konusu faaliyetlerin kültürel ve tarihî arka planlarını gözden geçirme şansı vermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Antalya, definecilik, motifler, inanışlar, folklor

On Treasure Hunting and Treasure Folklore in Antalya

The definition of museums as the only acceptable place to store valuable artifacts and archaeology as the only professional group that can reveal these artifacts emerged in the 19th century. Before this date, valuable/worthless remains under the ground were the area of interest for antique dealers, collectors, and treasure hunters. The fact that it has become a universal cultural phenomenon, since it is not a behavior specific to a particular time or region of the world, archaeology has encouraged the economic and cultural dimensions of treasure hunting to be embraced by academic circles. Antalya, one of the leading centers of our country in terms of ancient artifacts, has a critical importance when it comes to research on both treasure hunting and treasure hunting culture. Treasure hunting activities, that have taken place in Antalya, extending from the coastal areas to the high plateau regions since the last half century, the number of these activities have exceeded the number of scientific archaeological excavations and surface research. This situation has been discussed in a substantial number of studies published in the recent past within the framework of its judicial and/or protection-oriented weaknesses and cultural aspects. In addition, we aim to contribute to the existing literature with a study that deals with treasure hunting activities in Antalya with examples from history and in the cultural and folkloric context. Here, we focus on some motifs used in the folklore of treasure hunting in Antalya and their continuity, through a series of documents, most of which are introduced to the literature for the first time. We have seen that the information we obtained from investigations on the memoirs recorded in the travelogues and the forensic events recorded in the Ottoman Archive documents conveyed any treasure hunting activities in a way that describes the local beliefs and practices. As a result, the study not only provides the opportunity to read treasure hunting narratives transmitted from different sources, but also gives the opportunity to review the cultural and historical backgrounds of such activities.

Keywords:

Antalya, treasure, motifs, beliefs, folklore,

PDF

___

Akgün, M.R. (2012). Osmanlı hukukunda definelerin mülkiyeti ve vergilendirilmesi. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 13-14, 59-81.
Akkuş, Z. ve Efe, T. (2015). Türkiye’de defineciliğin kültürel mirasın korunması bağlamında değerlendirilmesi. Birey ve Toplum. 5 (10), 105-131.
Aktan, H. (1994). Define. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9, 87-88.
Bent, Th. (1891). The yourouks of Asia Minor. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 20. 269-276.
BOA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Belgeleri)., DH. MKT., 2667/70. BOA., HAT., 113/4512. BOA., MF. MKT., 31/23. BOA., MF.MKT., 124/23. BOA., MF. MKT., 1162/76.
Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın.
El–Daly, O. (2005). The missing millennium. Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings. UCL.
İbn Bibi. (1996). el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiye fi’l-umûri’l-ʿAlâʾiye (Selçukname) 2, (M. Öztürk, Haz.) Kültür Bakanlığı.
İbn Haldun. (2009). Mukaddime 2, (S. Uludağ, Haz.) Dergâh.
Kaftanlı, A.U. (2021). Küçük Asya’nın yörükleri. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. 23, 219-254.
Karataş, H. (2021). “Azıcık suçlu”: Definecilik Folkloru. Doğu Kütüphanesi.
Kocaoğlu, B. (2021). Osmanlı Devleti’nde definecilik (1781-1900). Berikan.
Konyar, E. (2009). Türkiye’de definecilik: eski eser yağması. Toplumsal Tarih, 185, 84-89.
Kurt Çalışkan, K. (2019). Bir yeraltı ekonomisi olarak definecilik: Van örneği. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kuşcu, D. (2019). Hukuki olarak define arayıcılığı. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 25 (2) 1093-1130. doi: 10.33433/maruhad.667721
Mumcu, A. (1969). Eski eserler hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 26, 45-78.
Nesli, A. (2018). Eski eserlerin korunmasının hukuk tarihi yönüyle incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 20 (1) 431-478.
Parladır, H.S. (2016). Altın peşindekiler: Simyanın folk görünümü olarak definecilik. Lidya Altın Ülke Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu içinde (ss. 210-219). Lidya Altın Ülke Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu’nda sunulan bildiri,Salihli: Salihli Belediyesi.
Schnapp, A. (1996). The discovery of the past: the origins of archaeology. British Museum.
Şenesen, İ. (2016). Türkiye’deki define ve definecilikle ilgili inanışlar ve bu inanışların motif index’e göre değerlendirilmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 25 (2) 283-298.
TDK Türkçe Sözlük. Defineci. (https://sozluk.gov.tr/ erişim tarihi: 06.01.2023)
Trigger, B. (1996). A History of Archaeological Thought. Cambridge University.
Uysal, A.E. (1985). Türkiye’de gizli hazineler ile ilgili inançlar ve uygulamalar. ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 1 (1) 107-110.
Uysal, A.E. (1974). Türkiye’de halk defineciliğinde folklor unsurları. I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri. Başbakanlık. 416-424.
Yolcu, M.A. ve Karakaya, H. (2017). Definecilik folkloru. Karadeniz Araştırmaları. 14 (54) 117-133.