KARAÇAY-BALKARLILARIN FOLKLORUNDA TENGRİ (TEYRİ) KÜLTÜ

Bu makale Karaçay-Balkarlıların pagan dönemlerinin yüce tanrısı Teyri (Tengri)’ye adanmıştır. Karaçay ve Balkarların dini-mitolojik sistemi, üç panteon pagan tanrıya sahiptir: Türk, Alanian ve Kafkas. Bütün bu tanrıların Yüce Tanrısı'nın Teyri - Tengri olduğu genellikle kabul edilir. Karaçay ve Balkar'ın pagan Türk panteonuna ait tanrıların ortak adı Teyri (Tengri) iken, her bir Teyri'nin (Tengri) işlevleri kesinlikle birbirinden ayrılabilir: Gökyüzü Teyri, Yeryüzü Teyri, Güneş Teyri, Su Teyri, vb. Birçok Türk ve Moğol halkı gibi, eski Balkarlar ve Karaçaylılar da “bütün tanrıların tanrısı” Teyri'ye özel dualar ederlerdi. Bu İlahi ve dualar, onun şerefine söylenen şarkılar bu gizemlerin ana bileşeniydi. Bu şarkıların tuhaflığı, sözcüğün sihirli gücüne olan eskilerin inancına bağlı olarak geniş bir hiperbol kullanımıyla gerçek olarak uygulanan büyülerdir.

Anahtar Kelimeler:

folklor, Karaçay-Balkarlılar, pagan tanrılar pantheonu, kült, Teyri - Tengri

CULT OF TENGRI (TEYRI) IN THE FOLKLORE OF KARACHAYS AND BALKARIANS

The article is devoted to the supreme deity of Karachay-Balkar pagan pagan Teiri (Tengri). Three pantheons of pagan deities are inherent in the religious-mythological system of these peoples: the Turkic, the Alan and the Caucasian. It is universally recognized that the Supreme God of all these deities is the Teyri-Tengri. The deities of the pagan Turkic pantheon of Karachais and Balkarians have the common name "Teiri" (Tengri), and the functions of each Teiri (Tengri) are strictly differentiated: Teiri of the sky, Teiri of the earth, Teiri of the Sun, Teiri of Water, etc. Like many Turkic peoples, ancient Balkarians and Karachaevtsi held special prayers for the "deity of all deities" of Teiri. Hymnic prayer-chants in his honor were the main part of these mysteries. The peculiarity of these songs is the spell of the desired as actual with the extensive use of hyperbole, which is due to the belief of the ancients in the magical power of the word.

Keywords:

folklore Karachais, Balkarians, pagan pantheon of deities, cult, Teiri-Tengri,

PDF

___

Adıgi, balkartsı i karachaevtsı v izvestijаh evropeiskih avtorov [Adygs, Balkars and Karachais in the news of European authors].(1974) Nal'chik, 1974, 636 р.
Azamatov, K. G. (1981) Perezhitki jаzychestva v verovanijаh balkarcev [Remnants of paganism in the beliefs of Balkarians].— Iz istorii feodal'noi Kabardino-Balkarii. Nal'chik, 1981, рр. 43-161.
Balkanskii T. ,Hashhozhev Ye. (1984), K voprosu o protobolgarskom Tagra (Tangra, Tengri) [To the question of Proto-Bulgarian Tagre (Tangra, Tengri)] // Bolgarskajаyеtnografijа. Sofijа, 1984, kn. 3.
Gumilev L. N. (1967) Drevnie tyurki [Ancient Türks ]. M., 1967, 247 р.
Ivanenkov N. S.(1912) Karachaevcy [The Karachais]. // IOLIKO. Ekaterinodar, 1912, vyp. 5.
Istorijа avgan Moisejа Kagankatvaci, pisateljа X v. [The story of Augan Moisei Kagankatvatsi] (1861). SPb., 1861, рр. 25-91.
KBF. Karachaevo-balkarskii fol'klor [Karachay-Balkar folklore ] (1996). Hrestomatijа. Sost., vstup. st., komm. T. M. Hadzhievoi. Nal'chik, 1996, 592 р.
Kljаshtornyi S. G. (1977) Mifologicheskie syuzhety v drevnetyurkskih Pamjаtnikah [Mythological stories in ancient Türkic monuments]. /Tyurkologicheskii sbornik. 1977. M., 1981. рр. 117-138.
Lavrov L.I. (1939) Iz poezdki v Balkariyu[ From a trip to Balkaria] //SYe.1939, №2,рр.175-181.
Lavrov L. I.(1969) Karachai i Balkarijа do 30-h godov XIX v. [Karachay and Balkaria until the 30s of the XIX century] // Kavkazskii yеtnograficheskii sbornik. M.,1969, t. 4, рр.63-73.
Laipanov X. O. (1957) K istorii karachaevcev i balkartsev [To the history of Karachais and Balkarians ]. CHerkessk, 1957,
Malkonduev X. X. (1986) Otgoloski tengrianstva v karachaevo-balkarskom fol'klore [ Echoes of Tengrianism in Karachai-Balkarian folklore] // Tezisy Vsesoyuznoi sessii po itogam polevyh yеtnograficheskih issledovanii 1980—1981 gt. Tash., 1986, рр. 153-155.
Nartı. (1994) Geroicheskii yеpos balkarcev i karachaevcev [ The Narts. The heroic epic of Balkarians and Karachais]. Sost.: R.A.-K. Ortabaeva, T.M. Hadzhieva, A.Z. Holaev. Vstup. st., komment. i glossarii, T.M. Hadzhievoi. Otvet.red. A.I.Alieva. M. 1994, 655 р.
Neklyudov, S.YU. (1981) Mifologijа tyurkskih i mongol'skih narodov [Mythology of the Turkic and Mongolian peoples ] (Problemy vzaimosvyazej) // Tyurkologicheskij sbornik 1977. M., 1981, рр. 183-202.
Rogal'-Levskii Dm. (1928) Pesennoe tvorchestvo karachaevcev [ Karachay people's song] // SI. M., 1928, № 73, р.58-65.
Stebleva I. V. (1972) K rekonstrukcii drevnetyurkskoi religiozno-mifologicheskoi sistemy [To the reconstruction of the ancient Turkic religious-mythological system] // Tyurkologicheskii sbornik. 1972. M.,1973, рр.213-226.
Shamanov I. M. (1982) Drevnetyurkskoe verhovnoe bozhestvo Tengri (Teiri) v Karachae i Balkarii [The ancient Turkic supreme deity Tengri (Teiri) in \ Karachay and Balkaria] // Problemy arheologii i yеtnografii Karachaevo- Cherkesii. Cherkessk, 1982, 155-170.
Urusbieva F. A. (2001) İzbrannıye trudı: oçerki, esse, stati. Nalçik: Elbrus, 2001. 176 s