JOHN STUART MILL’İN DİN ANLAYIŞI: İNSANLIK DİNİ

Bu makale John Stuart Mill’in din ve Tanrı anlayışına dairdir. Bilindiği üzere Mill, hem aldığı laik ve seküler eğitimin hem de içinde yaşadığı Aydınlanma döneminin temel kabullerinin etkisinde kalarak rasyonel bir Tanrı anlayışının ve seküler bir teolojinin savunuculuğunu yapmaktadır. Görebildiğimiz kadarıyla, bu teolojinin hareket noktasını “sınırlı Tanrı anlayışı” sonucunu da doğaüstüne ilişkin herhangi bir inanç içermeyen, yani metafizik içeriğinden boşaltılmış bir “insanlık dini” oluşturmaktadır. Her ne kadar insanlık dininin fikir ve isim babasının Auguste Comte olduğu kabul edilse de, Mill’in de bu öğretiye özel ve özgün katkılarda bulunduğu bir gerçektir. İşte bu makalenin amacı Mill’in din ve Tanrı anlayışını dair görüşlerini çözümlemek, katkılarını açığa çıkartmak ve bu anlayışın onun bütüncül felsefesindeki yerini ve işlevini -elden geldiğince- göstermeye çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler:

John Stuart Mill, deizm, fayda, insanlık dini

JOHN STUART MILL’S UNDERSTANDING OF RELIGION: THE RELIGION OF HUMANITY

This article is about John Stuart Mill’s understanding of God and religion. As it is konwn, Mill, under the influence of both secular education he received and the basic assumptions of the Enlightenment period in which he lived, advocates a rational undersanding of God and secular theology. As far as we can see, the starting point of this theology is the “understanding of limited God” and the result is a “religion of humantiy” that does not contain any belief in the supernatural, that is, is emptied of its metaphysical content. Although it is accepted that Auguste Comte is the father of the religion of humatiy, it is a fact that Mill made special and original contributions to the teaching. The purpose of this article is to analyze Mill’s views on his understanding of God and religion, to reveal his contributions, and try to show –as much as possible- the place and function of this understanding in his general philosophy.

Keywords:

John Stuart Mill, deism, utility, religion of humanity,

PDF

___

Referans 1. Akdemir, F. (2013), “Richard Rorty’nin Pragmatik Liberal Ütopyasında Dinin İşlevi ve Geleceği Sorunu” İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C.2, S.3, (31-60).
Referans 2. Daglier, Üner & Schneider Thomas E., (2007) “John Stuart Mill’s ‘Religion of Humanity’ Revisited”, Critical Review, 19:4, [577-588].
Referans 3. Huxley, T. (1902) “Agnosticism”, Collected Essays: Volume V: Science and Christian Tradition, New York: D. Appleton and Company.
Referans 4. Kalelioğlu, Uğur Berk (2019) “Auguste Comte’un İnsanlık Dini Kurgulamasında Üç Hal Kanunu’nun Rolü ve Pozitif Dinin Nitelikleri”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (3/3), [535-544].
Referans 5. Mill, J. S. (2017a), Din Üzerine Üç Deneme, Çev. ve Sunuş: Özgüç Orhan, İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Referans 6. ------------- (2017b), Faydacılık, çev. Sibel Aktuyun, İstanbul: Alfa Yayınları.
Referans 7. ------------- (2021b) Auguste Comte ve Positivizm, İstanbul: Fol Yayıncılık.
Referans 8. ------------- (2018) Özgürlük Üzerine, çev. Tuğçe Kanbur, İstanbul: Litera Yayıncılık.
Referans 9. ------------- (2021a) Otobiyografi, çev. Özgüç Orhan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Referans 10. Mulgan, T (2007), Understanding Utilitarianism, Stocksfield: Acuman Publishing.
Referans 11. Orhan Ö. (2017) “Sunuş”, John Stuart Mill, Din Üzerine Üç Deneme, Çev. ve Sunuş: Özgüç Orhan, İstanbul: Pinhan Yayıncılık (9-37).
Referans 12. Orhan, Ö (2021) “Sunuş”, John Stuart Mill, Otobiyografi, çev. Özgüç Orhan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, (VII-XIV).
Referans 13. Paley, W (2011), “Doğal Teoloji”, çev. Cafer Sadık Yaran, Din Felsefesine Dair Okumalar I, Der. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık.
Referans 14. Raeder, L. C. (2002), John Stuart Mill and the Religion of Humanity, Columbia: University of Missouri Press.
Referans 15. Rorty, R. (2009), “Dinsel Zümre Karşıtlığı ve Ateizm”, Dinin Geleceği, ed. Santiago Zabala, çev. Rahmi G. Öğdül, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Referans 16. Rousseau, J. J. (2012), Toplum Sözleşmesi ya da Siyaset Hukuku İlkeleri, çev. İsmail Yerguz, İstanbul: Say Yayınları.
Referans 17. Tasset, J. L. (2005) “Hume and Mill on ‘Utility of Religion’: A Borgean Garden of Forking Paths”, Revista Iberoamericana de Estudios Utilitaristas, XIV/1, (117-129).
Referans 18. Topaloğlu A. (2020), Filozofların Tanrısı, İstanbul: İz Yayıncılık.