FARABİ VE SPINOZA’DA BİR VE ÇOK İLİŞKİSİ

Bu çalışmada felsefe tarihi boyunca süregelen Bir ve Çok arasındaki ilişki sorunsalı Farabi ve Spinoza ekseninde ele alınmaya çalışılmıştır. Bu probleme ilişkin ilk sistemli çözüm Plotinus tarafından ileri sürülür. Onun felsefesinde bütün varlıkların ilk kaynağı olan Bir, Farabi’nin metafiziğinde Tanrı olarak karşımıza çıkar. Farabi, varolanların Bir’den taşması anlamına gelen sudûr anlayışını İslam diniyle sentezler. Bir yandan Bir’e Tanrılık yükler diğer yandan Bir’in varolanlarla ilişkisini felsefi açıdan ele alır. Ona göre Tanrının, çokluğu meydana getirme gücü kendi kendini düşünen mutlak akıl olmasından ileri gelir ve bütün bir varlık dünyası Tanrı’nın iradesinin kaçınılmaz bir sonucu olarak ortaya çıkar. Spinoza ise tıpkı Farabi gibi Tanrının zorunlu doğasına ve düşünme gücüyle varlıkları meydana getirdiğine dikkat çeker. Ancak her iki filozof probleme farklı yollardan yaklaşır; Farabi varolanları hiyerarşik bir yapı içinde sunarken, Spinoza varolanları Tanrı ya da doğanın içkinliğinden türeyen geometrik bir düzlem içinde sunar. Böylelikle Farabi ve Spinoza’da Bir ve Çok ilişkisi bazı ortak noktalarla beraber birçok aykırılık da barındırır. İşte bu çalışmada, farklı yüzyıllarda, farklı coğrafya ve kültürlerde yaşamış olan Farabi ve Spinoza’nın Tanrı hakkındaki ortak düşüncelerinin kaynağı ve Tanrı ve varolanlar arasındaki ilişkiye dair özgün yaklaşımları benzerlik ve farklılıklarıyla beraber irdelenmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Farabi, Spinoza, içkin, aşkın, sudûr, Tanrı, çokluk, zorunluluk

The Relation of One and Many in Farabi and Spinoza

In this paper, we aim to explore the problem of relation One and Many that is ongoing during the history of philosophy, from the point of views of Spinoza and Farabi. The first systematic solution about this problem has been asserted by Plotinus. In his philosophy, One which is the first source of all existence, appears as God in the metaphysics of Farabi. He synthesizes theory of emanation with the religion of Islam. On the one hand, He attributse divinity to One, on the other hand, he examines the relation of One and Many in terms of philosophical. According to him, the power of God’s creation of the multitude stem from self mind and whole world of existence as an inevitable result of God’s will. emerges result from necessity. Spinoza just as Farabi, attach to being of multiplicity the power of thinking and necessity nature of God. However, both philosophers approach to problem in different ways; while Farabi offers a hierarchical structure, Spinoza offers the existence which derive from immanent of nature. Thus, relation of One and Many in Farabi and Spinoza comprises some common points along with many contradictions. In this paper, we tried to uncover differences and similarities between Farabi and Spinoza who lived in distinct century, geographies and cultures, on the question of the nature of God and the existence of God

Keywords:

Farabi, Spinoza, immanent, trancendent, emanation, God, multiplicity, necessity,

PDF

___

Aristoteles, (2014). Metafizik, (çev. Ahmet Arslan), İstanbul: Sosyal Yayınları Arnaldez, Roger, (1979). ‘Farabi’nin Felsefi Sisteminde Nefs ve Alem’, (çev. Hayrani Altıntaş), Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, Cilt 23, Sayı 1
Arslan, Ahmet. (2013). İslam Felsefesi Üzerine, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
Atış, Naciye, (2015), “Spinoza Felsefesinde Zorunluluk Kavramının Tanrı Ve Özgürlük Kavramları İle İlişkisi”, Flsf Dergisi, Sayı 19.
Atış, Naciye, (2013). “Erken Grek Felsefesinde Birlik Arayışı”, Beytülhilme Felsefe Dergisi, 3(1)
Bumin, Tülin. (2010). Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza, İstanbul: YKY, 4. Baskı
Caird, John. (1888). Spinoza, Philadelphia: J. B. Lippincott Company
Çubukçu, İbrahim. A. (1977). İslam Düşünürleri, Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları
Deleuze, Gilles. (2004). Spinoza Üzerine 11 Ders, (çev. Ulus Baker), İstanbul: Kabalcı Yayınları
Deleuze, Gilles. (2013). Spinoza ve İfade Problemi, (çev. Alber Nahum), İstanbul: Norgunk Yayınları
Farabi, (2014). Felsefenin Temel Meseleleri (Uyûnü’l-Mesail), İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, (çev. Mahmut Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları
Farabi, (1990). el-Medinetü’l Fazıla, (çev. Nafiz Danışman), İstanbul: MEB Yayınları
Farabi, (2012). Es-Siyasetü’l-Medeniyye, (çev. Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener, Rami Ayas), İstanbul: Büyüyenay Yayınları
Farabi, (1986). İlimlerin Sayımı, (çev. Ahmet Ateş), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
Farabi, (1974),Farabi’nin Üç Eseri: Mutluluğu Kazanma (Tahsilu's-Sa'ade), Eflatun Felsefesi ve Aristo Felsefesi, (çev. Hüseyin Atay), İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara
Fraenkel, Carlos. (2006). ‘Maimonides' God and Spinoza's Deus sive Natura’, Journal of the History of Philosophy 44 : 169–215
Garrett, Don. (2002). “Spinoza's Conatus Argument” Spinoza: Metaphysical Themes, Biro and Koistinen (eds.), Oxford University Press: Oxford
Hammond, Robert. (1947). The Philosophy of Alfarabi And Its Influence in Medieval Thought, New York: The Hopson Book Press
Joachim, Harold. H., (1901). A Study of The Ethics of Spinoza, London: Clarendon Press
Jones, Edward. (1903). The History of Philosophy in Islam, London: Luzac&co Küyel, Mübahat. (1972). ‘Değer ve Farabi’, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 20, Sayı 1
Mckeon, Richard. (1928). The Philosophy of Spinoza, Longmans, Green: London
Melamed, Yitzhak. Y. (2012). ‘Spinoza on Inherence, Causation, and Conception’, Journal of The History of Philosophy, Volume 50, Number 3, July
Nadler, Steven. (2006). Spinoza’s Ethics An Introduction, New York: Cambridge University Press
Platon, (2014). Parmenides, (çev. Saffet Babür), Ankara: İmge Yayınları Plotinos, Enneadlar, (çev. Haluk Özden), Ruh ve Madde Yay., 2008, s.145
Powell, Elmer. E. (1906). Spinoza and Religion, Chicago.
Rocca, Micheal. D. (2008). 'Rationalism run amok: representation and the reality of emotions in Spinoza', Interpreting Spinoza: Critical Essays, Charlie Huenemann (ed.), Cambridge: Cambridge University Press
Rızk, Hadi. (2012). Spinoza’yı Anlamak, (çev. Işık Ergüden), İstanbul: İletişim Yayıncılık
Roth, Leon. (1963). Spinoza, Descartes & Maimonides, New York: Russell & Russell
Spinoza, (1963). Short Treatise, on God, Man, and His Well-Being, (translate. A. Wolf), New York
Spinoza, (1996). Törebilim, (çev. Aziz Yardımlı), İstanbul: İdea Yayınları
Spinoza, (2013). Ethica, (çev. Çiğdem Dürüşken), İstanbul: Kabalcı Yayınları
Spinoza, (2014). Mektuplar, (çev. Emine Ayhan), İstanbul: Dost Kitabevi