Ekolojist Eleştiri Karşısında Ekolojik Marksizm: Olanaklar ve Ana Temalar Üzerine Tartışmalar

Ekolojizm, 1970’lerden itibaren güçlü bir toplumsal bir hareket olarak kendini göstermeye başlamıştır. Bu dönemde ekolojik sorunlara giderek daha fazla ilgi gösteren farklı sosyalist ve Marksist çevre ve akımlar da ekolojist bir sosyalizm savunusuna yönelmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan yeni ekolojik sosyalist çizgi yalnızca kapitalist ülkelerde değil, Sovyetler Birliği’ndeki ekonomik gelişmelerin olumsuz çevresel etkilerini de eleştirerek Sovyet deneyiminin yarattığı ekolojik sorunlar karşısında bu deneyimin dayandığı geleneksel Marksizm anlayışını sorgulamaya başlamıştır. Bu tartışmalar içinde Marksizmi doğrudan reddedenlerin yanında Marksizmin kuramsal çerçevesinin ekolojist bir Marksizm inşa etmek için uygun bir zemin sunduğuna inanan iki ana eğilimin ortaya çıktığı söylenebilir. Bunlardan ilki, Marx’ın ilk dönem felsefi yazılarına dayanarak Marksizmin, ekolojist bir çizgide revize edilmesi gerektiğini düşünen Ted Benton’ın temsil ettiği çizgidir. İkincisi ise John Bellamy Foster ve Paul Burkett’in öncülük ettiği Marx’ın tam da eleştiri konusu yapılan iktisadi yazılarından hareketle ekolojist Marksist bir teorik çerçeve oluşturmaya çalışan çizgidir. Benton’ın New Left Review dergisinde 1989 yılında yayınlandığı makale ile ilk kıvılcımı çakılan bu tartışma farklı yazarların da katkısıyla Marksizm ve Doğa üzerine geniş bir literatür oluşmasına katkıda bu tartışmalarda ekolojist eleştirilerden hareketle Marksizm ve ekoloji ilişkisi üzerine bir dizi sorun masaya yatırılmıştır. Bu çalışmada, bu tartışmalardaki ana ekseni oluşturan dört ana başlık üzerinden sözü edilen iki çizginin temel argümanları eleştirel bir perspektifle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bunlar, yabancılaşma/metabolik yarılma kavramı, insan merkezcilik (anthropocentrism) eleştirisi, emek süreci ve değer sorunu üzerine tartışmalar ve doğa üzerinde fetihçilik/Prometheusçuluk eleştirisidir.

Anahtar Kelimeler:

Ekoloji, Ekolojik Marksizm, İnsanmerkezcilik, Doğal Sınırlar, Sürdürülebilirlik

Ecological Marxism versus Ecologist Criticism: Debates on Possibilities and Major Themes

Ecologism has started to show itself as a strong social movement since the 1970s. In this period, different socialist and Marxist circles and movements, which were increasingly interested in ecological problems, also turned to ecological socialism. The new ecological socialist wave that emerged in this period criticizes the negative environmental effects of economic development not only in capitalist countries, but also in the Soviet Union& Eastern Bloc, and started to question the traditional understanding of Marxism on which this experience is based, in the face of the ecological problems created by the socialist experience. In these debates, it can be said that besides those who reject Marxism directly, two main tendencies have emerged who believe that the theoretical framework of Marxism provides a suitable ground for building an ecological Marxism. The first of these is the line represented by Ted Benton, who thinks that Marxism should be revised along an ecological line, based on Marx's early philosophical writings. The second is the line that tries to create an ecological Marxist theoretical framework based on the economic writings of Marx, pioneered by John Bellamy Foster and Paul Burkett. This debate, which was sparked by Benton's article published in New Left Review in 1989, contributed to the emergence of a large literature on Marxism and Nature with the contribution of different authors, and in these discussions, a series of problems on the relationship between Marxism and ecology were discussed, based on ecological criticism. In this study, the main arguments of the two lines mentioned over the four main headings that constitute the main axis in these discussions have been tried to be evaluated with a critical perspective. These are the concept of alienation/metabolic rift, the critique of anthropocentrism, the debate on the labor process and the problem of value, and the critique of Prometheanism.

Keywords:

Ecology, Ecological Marxism, Anthropocentrism, Natural Limits, Sustainability,

PDF

___

Altvater, E. (1993). The Future of the Market. London: Verso.
Angus, I. (2018). Marx and Metabolism: Lost in Translation?. https: //climateandcapitalism.com/2018/05/01/marx-and-metabolism-lost-in-translation/
Bayrak, M. B. & Erençin, A. (2020). Komünist Manifesto’daki ‘the Idiocy of Rural Life’ İfadesinin Anlamı Üzerine: Kır Hayatının ‘Aptallığı’ mı ‘Yalıtılmışlığı’ mı?. Mülkiye Dergisi, 44(2), 239-259.
Benton, T. (1989). Marxism and Natural Limits: An Ecological Critique and Recontruction. New Left Review, 178, 51-86. [Türkçesi “Marksizm ve Doğal Sınırlar: Ekolojik Bir Eleştiri ve Yeniden Yapılandırma”. Demirer, G. N., M. Duran & G. Özgür (Ed.), Marksizm ve Ekoloji (82-121). Ankara: Öteki Yayınları, 1994]
Benton, T. (1992). Ecology, Socialism and Nature: A Reply to Reiner Grundmann. New Left Review, 194, 55-74.
Benton, T. (2002). Beyond Left and Right? Ecological Politics, Capitalism and Modernity. The Political Quarterly, 68(B), 34-46.
Burkett, P. (1997). Nature in Marx Reconsidered. Organization and Environment, 10(2), 164–183.
Burkett, P. (1998). A Critique of Neo-Malthusian Marxism: Society, Nature and Population. Historical Materialism, 2, 118-142.
Burkett, P. (2004). Marx ve Doğa: Al Yeşil Bir Perspektif. Ercüment Özkaya (Çev.), Ankara: Epos Yayınları.
Clark, J. (1989). Marx’s Inorganic Body. Environmental Ethics, 11, 243–258.
Clark, J. (2001). Marx’s Natures: A Reply to Foster and Burkett. Organization & Environment, 14(4), 432-442.
Collins, J. L. (2016). Expanding The Labor Theory of Value. Dialectical Anthropology, 40(2), 103-123.
Çoban, A. (2002). Çevreciliğin İdeolojik Unsurlarının Eklemlenmesi. SBF Dergisi, 57(3), 4-28.
Déleage, J. P. (2000). Ekonomi Politiğin Eko-Marksist Eleştirisi. G. N. Demirer, M. Duran & G. Özgür (Ed.), Marksizm ve Ekoloji (61-82). Ankara: Öteki Yayınları.
Demirer, G. N., Duran M. & Torunoğlu, E. (2000). Marksist Ekoloji Anlayışı Üzerine.G. N. Demirer, M. Duran & G. Özgür (Ed.), Marksizm ve Ekoloji (166-194). Ankara: Öteki Yayınları.
Dobson, A. (1990). Green Political Thought. London: Routledge.
Eckersley, R. (1992). Environmentalism and Political Theory. New York: State University of New York Press.
Eckersley, R. (1996). Socialism and Ecocentrism: Toward a New Synthesis. Benton, T. (Ed.), The Greening of Marxism (272-299). London: Guilford Press.
Engels, F. (1977). Doğanın Diyalektiği. Arif Gelen (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Ferkiss, V. (1993). Nature, Technology and Society. New York: New York University Press.
Foster, J. B. (1997). The Crisis of the Earth. Organization and Environment, 10(3), 278–295.
Foster, J. B. (1999). Marx’s Theory of Metabolic Rift: Classical Foundations For Environmental Sociology. American Journal of Sociology, 15(2), 366-405.
Foster, J. B. (2001). Marx’ın Ekolojisi: Materyalizm ve Doğa. Ercüment Özkaya (Çev.), Ankara: Epos Yayınları.
Foster, J. B. (2002). Ecology Against Capitalism. New York: Monthly Review Press
Foster, J. B. (2008). Ecology and The Transition From Capitalism to Socialism. Monthly Review, 60(6).
Foster, J. B. & Burkett, P. (2018). Value Isn’t Everything. Monthly Review, November. https://monthlyreview.org/2018/11/01/value-isnt-everything/
Fox, W. (1996). A Critical Overview of Environmental Ethics. World Futures: The Journal of Global Education, 46(1), 1-21.
Giddens, A. (1981). A Contemporary Critique of Historical Materialism. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
Grundmann, R. (1991). The Ecological Challenge to Marxism. New Left Rewiev, 1(187), 103-120.
Hayward, T. (1997). Anthropocentrism: A Misunderstood Problem. Environmental Values, 6(1), 49-63.
Hughes, J. (2000). Ecology and Historical Materialism. New York: Cambridge University Press
Işıkara, B. G. (2020). Küçülme- Yeşil Büyüme İkiliğinin Ötesinde: Ekolojik Yıkım ve Kapitalizm. Praksis, 54, 95-119.
Kolakowski, L. (1978) Main Currents of Marxism. New York: Oxford University Press,
Kovel, J. (2005). Ekolojik Bir Marksizm Hakkında Düşünceler. Praksis, 13, 97-109.
Lebowitz, M. (1992). Beyond Capital. London: Macmillan.
Marx, K. (1992). Felsefenin Sefaleti. Ahmet Kardam (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Marx, K. (1997a). Kapital, Cilt 1. Alaaddin Bilgi (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Marx, K. (1997b). Kapital, Cilt 3. Alaaddin Bilgi (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Marx, K. (2013). 1844 Elyazmaları. Murat Belge (Çev.), İstanbul: Birikim Yayınları.
Marx, K. & Engels, F. (1976). Nüfus Sorunu ve Malthus. Oya Yaylalı (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Marx, K. & Engels, F. (1993). Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri. M. Erdost (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
Mayumi, K. (1991). Temporary Emancipation from the Land. Ecological Economics, 4(1), 35–56.
Meadows, D. et al. (1972). Limits to Growth, New York: Universe Books.
Nove, A. (1987). Socialism. J. Eatwell, M. Milgate & P. Newman (Ed.), The New Palgrave Dictionary of Economics, (Vol. 4) (398-407). New York: Stockton.
O’Connor, J. (1998). Natural Causes. New York: Guilford.
Parsons, H. (Ed.) (1977). Marx and Engels on Ecology. Westport, Conn.: Greenwood.
Perelman, M. (1993). Marx and Resource Scarcity. Capitalism, Nature, Socialism, 4(2), 65-84. Scott, A. (1990). Ideology and The New Social Movements. London: Routledge.
Skirbekk, G. (1996). Marksizm ve Ekoloji. G. N. Demirer, M. Duran & G. Özgür (Ed.), Marksizm ve Ekoloji (49-61). Ankara: Öteki Yayınları.
Sunderlin, W. D. (2003). Ideology, Social Theory and The Environment, Boston: Rowman Press.
Wallis, V. (2004). Technology, Ecology and Socialist Renewal, Capitalism Nature Socialism, 15, (2), 35-46.