1980 Sonrası Türkiye’de Kamu Maliyesindeki Yapısal Dönüşümler: Bütçe Gerçekleşmeleri Üzerinden Bir Değerlendirme

Küresel kapitalist sistemdeki neoliberal dönüşümün Türkiye’deki politik yansıması 24 Ocak 1980 kararlarıyla gerçeklemiştir. Bu kararlarla uzun bir süredir uygulanmakta olan ithal ikameci büyüme politikası terk edilirken dışa açılma süreciyle birlikte ihracata dayalı büyüme stratejisi uygulamaya konulmuştur. Yeni büyüme stratejisi ile kamu kesiminin ekonomideki ağırlığının azaltılması ve kamu kesimi müdahalelerinin serbest piyasaların işleyişine göre şekillendirilmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda kamu borçlarının sürdürülebilir düzeye çekilmesi, mali disiplin, denk bütçe, kamu harcamalarının sınırlandırılması, özelleştirmeler, vergi teşvikleri gibi politikalar kamu maliyesi alanında ön plana çıkarılmıştır. Bu politika hedefleri esas olmak üzere yıllık bütçelerle siyasal iktidarların ideolojik yaklaşımları çerçevesinde iktisadi-mali kararlar uygulamaya geçirilmiştir. Çalışmada 1980 sonrası neoliberal dönüşümle birlikte Türkiye’de kamu maliyesi alanında yaşanan yapısal dönüşümler tarihsel perspektifle bütçe gerçekleşmeleri üzerinden değerlendirilmiştir. Böylece kamu maliyesine ilişkin bütünsel bir analizle literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Bütçe Gelirleri, Bütçe Giderleri, Bütçe Dengesi, Mali Disiplin, Kamu Borçlanması

Structural Transformations In Public Finance In Turkey After 1980: An Analysis On Budget Results

The political reflection of the neoliberal transformation in the global capitalist system in Turkey was realized with the 24 January 1980 decisions. With these decisions, the import substitution growth policy, which had been implemented for a long time, was abandoned and an export-led growth strategy was put into practice with the process of opening to foreign markets. The new growth strategy aimed to reduce the weight of the public sector in the economy and shape public sector interventions according to the functioning of free markets. Accordingly, policies such as reducing public debt to sustainable levels, fiscal discipline, balanced budget, limiting public expenditures, privatizations, and tax incentives have been brought to the forefront in public finance. Based on these policy objectives, economic-fiscal decisions were implemented within the framework of the ideological approaches of the political powers through annual budgets. In this study, the structural transformations in the field of public finance in Turkey with the post-1980 neoliberal transformation are evaluated through budget results from a historical perspective. Thus, it is aimed to contribute to the literature with a holistic analysis of public finance.

Keywords:

Budget Revenues, Budget Expenditures, Budget Balance, Fiscal Discipline, Public Borrowing,

PDF

___

Abukan, D. (2017). Küresel Dengesizlikler: Heterodoks Bir Yaklaşım. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Üniversitesi.
Bağımsız Denetim Raporu. (2022). 1 Ocak-30 Haziran 2022 Hesap Dönemine Ait Finansal Tablolar ve Bağımsız Denetçi Raporu. Türkiye İş Kurumu İşsizlik Sigortasi Fonu.
Bağımsız Sosyal Bilimciler. (2006). IMF Gözetiminde On Uzun Yıl, 1998-2008: Farklı Hükümetler, Tek Siyaset. Ankara: Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği.
Bağımsız Sosyal Bilimciler. (2009). Türkiye'de ve Dünyada Ekonomik Bunalım 2008-2009. İstanbul: Yordam Kitap.
Balseven, H. & Önder, İ. (2009). Türkiye’de Kamu Kesiminde Neoliberal Dönüşüm. N. Mütevellioğlu & S. Sönmez (Der.), Küreselleşme, Kriz ve Türkiye'de Neoliberal Dönüşüm. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Coşar, N. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Kamu Maliyesi Üzerine Değerlendirmeler. N. Coşar & M. Bildirici (Der.), Tarihi, Siyasi, Sosyal Gelişmeler Işığında Türkiye Ekonomisi 1908-2008. İstanbul: Ekin Basım Yayın.
Dumenil, G. & Levy, D. (2008). Neoliberal (Karşı) Devrim. A. Saad-Filho & D. Johnston (Der.), Neoliberalizm Muhalif Bir Seçki (Ş. Başlı & T. Öncel (Çev.)) (25-41). İstanbul: Yordam Kitap.
Eğilmez, M. (2001, 7 Şubat). Kasım 2000 Krizi Üzerine. Ntvmsnbc. http://arsiv.ntv.com.tr/news/62234.asp.
Harvey, D. (2015). Neoliberalizmin Kısa Tarihi. A. Onocak (Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
Hazine ve Maliye Bakanlığı. Genel Yönetim Mali İstatistikleri. https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-yonetim-mali-istatistikleri (Erişim Tarihi: 15 Mayıs 2023).
Hazine ve Maliye Bakanlığı. (Aralık, 1999). Niyet Mektubu. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/823a742b-3313-4bff-a371-703c37cb9973/niyet_mektubu_4.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-823a742b-3313-4bff-a371-703c37cb9973-m3fB7D9.
Hürriyet. (Temmuz 1, 1998). 19 maddeyle IMF'nin yakın takibine girdik. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/19-maddeyle-imfnin-yakin-takibine-girdik-39026642.
Konukman, A. (2003). Cumhuriyetin Kuruluş Yılları ve 80 Sonrası Dönemin Bütçe Politikaları-Uygulamaları: Devletin İnşasından Devletin Tasfiyesine. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1, 29-65.
Konukman, A. (2015). Merkezi Yönetim Bütçesi’nin İktisadi ve Bütçe Hakkı Açısından Analizi. Karatahta İş Yazıları Dergisi, 2, 231-71.
Lapavitsas, C. (2008). Neoliberal Dönemde Anayolcu İktisat Kuramı. A. Saad-Filho & D. Johnston (Der.), Neoliberalizm Muhalif Bir Seçki (Ş. Başlı & T. Öncel (Çev.)) (59-75) İstanbul: Yordam Kitap.
Mutluer, M. K., Öner, E. & Kesik, A. (2005). Bütçe Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Palley, T. I. (2008). Keynesçilikten Neoliberalizme: İktisat Biliminde Paradigma Kayması. A. Saad-Filho & D. Johnston (Der.), Neoliberalizm Muhalif Bir Seçki. (Ş. Başlı & T. Öncel (Çev.)) (42-58). İstanbul: Yordam Kitap.
Saygılı, M. K. (2002). Türkiye’de Kamu Fonu Uygulaması. Uzmanlık Tezi. Devlet Planlama Teşkilatı (Yayın no: 2631).
Shutt, H. (2004). Kapitalizmle Derdim Var. (N. Sungur & A. Çakmak (Çev.)) İstanbul: Kitap Yayınevi.
Sönmez, S. (2003). “Neo-liberal” İktisat Politikaları: Kamu Maliyesindeki Değişim ve Kriz. “Liberal Reformlar” ve Devlet: Sempozyum Bildirileri. Ankara: Kamu İşletmeciliği Geliştirme Merkezi.
Sönmez, S. (2009). Türkiye Ekonomisinde Neoliberal Dönüşüm Politikaları ve Etkileri. N. Mütevellioğlu & S. Sönmez (Der.), Küreselleşme, Kriz ve Türkiye'de Neoliberal Dönüşüm. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). Analitik Bütçe Sınıflandırmasına İlişkin Rehber. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/04/AnalitikEkorehber_2019-2021.pdf.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2020). Program Bütçe Rehberi: Program Sınıflandırması ve Performans Bilgisi. Bütçe Genel Müdürlüğü.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2021). 2021 Yılı Bütçesi: Vatandaşın Bütçe Rehberi. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/04/2021_Vatandasin-Butce-Rehberi.pdf.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2022). 2023 Yılı Bütçe Gerekçesi. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/10/2023-Yili-Butce-Gerekcesi_17102022.pdf.
Tepav. (2005). Özelleştirme Gelirlerinin Kullanımı. Politika Notu.
Tepav. (2010). Haziran Eylül 2010 Bütçe Sonuçları. Mali İzleme Raporu İstikrar Enstitüsü.
Yılmaz, H. H. & Akdeniz, İ. (2015). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Değişen Kamu Mali Yönetim Sisteminde Program Bazlı Bütçe Sistemine Yönelik Bir Yapılandırma Önerisi. Sayıştay Dergisi, 32(117), 87-114.
4568 sayılı Bazı Fonların Tasfiyesine İlişkin Kanun. (Mayıs, 2000). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4568.pdf.
6338 sayılı Bütçe Kanunlarında Yer Alan Bazı Hükümlerin İlgili Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelere Eklenmesine Dair Kanun. (Haziran, 2012). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/07/20120711-1.htm.
5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (Mayıs, 2008). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/05/20080526-5.htm.
5921 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. (Ağustos, 2009). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/08/20090818-1.htm.
4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun. (Kasım, 1994). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4046.pdf.
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu. (Eylül, 1999). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4447.pdf.
5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu. (Aralık, 2003). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5018.pdf.