Türkiye Ekonomisinde 1946 İktisadi Dönüşümünü Hazırlayan İçsel Dinamikler

Türkiye ekonomisi 1946 yılında yaptığı devalüasyonla birlikte, daha önce uygulamış olduğu devletçi iktisat politikalarından uzaklaşmaya başlamış ve görece daha liberal ekonomi politikalarına yönelmiştir. Bu dönüşüm, İkinci Dünya Savaşı sonrasının küresel ekonomik ve politik gelişmelerinden etkilendiği gibi, Türkiye ekonomisinin içsel dinamiklerinden de etkilenmiştir. Savaş sonrasındaki liberalizasyon ve küreselleşme eğilimleri ile Avrupa’nın yeniden imarı amacıyla uygulanan politikalar Amerika Birleşik Devletleri (ABD) öncülüğünde Batı Bloku ekonomilerinin geçirdiği dönüşümün temelini oluşturmuştur. Bununla birlikte, Türkiye ekonomisinde kuruluşundan itibaren var olan ve devletçilik ve İkinci Dünya Savaşı döneminde giderek derinleşen çatışma alanları 1946 dönüşümünün içsel nedenlerini oluşturan diğer faktörler olarak değerlendirilebilir. Çalışmanın temel amacı, Türkiye ekonomisinde 1946 dönüşümünün içsel nedenlerini uygulanan ekonomi politikaları ve devlet ile sermaye çevreleri arasındaki ilişki bağlamında incelemektir. Bu nedenle, dönüşüme neden olan dışsal etmenlerin derinlemesine incelenmesi yerine, ağırlıklı olarak devletin ekonomiye yaklaşımının meydana getirdiği içsel çatışma alanlarına odaklanılmıştır. Devletçi sanayileşme modelinin sermaye çevreleri üzerindeki olumsuz etkilerinin Savaş döneminde iyice derinleşmesi ve yine devletçi sanayileşme modelinin özellikle yatırım ve ara malları üretimine ilişkin sınırları Savaş ertesinde ekonominin tüm kesimlerinden devletçi politikalara karşı artan tepkilere ve sermaye çevrelerinin görece daha liberal ilkeler çerçevesinde küresel ekonomiye entegrasyon taleplerine neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Ekonomisi, Türkiye İktisat Tarihi, İktisat Sosyolojisi

Internal Dynamics that Prepared the 1946 Economic Transformation in the Turkish Economy

In 1946, the Turkish economy, in conjunction with a devaluation, transformed the previously implemented statist economic policies and turned towards liberal policies compared to the previous period. This transformation was influenced not only by the global economic and political developments following the Second World War but also by the intrinsic dynamics of the Turkish economy. The post-war liberalisation and globalisation trends and the policies implemented for the reconstruction of Europe formed the basis of the transformation of the Western Bloc economies led by the United States of America (USA). However, the areas of conflict that had been present in the Turkish economy since its foundation, which deepened during the era of etatism and the Second World War, can be considered important internal factors behind the 1946 transformation. The principal aim of this study is to examine the internal reasons for the 1946 transformation in the Turkish economy within the context of the implemented economic policies and the relationship between the state and the capitalist circles. Therefore, rather than extensively delving into the external factors that create the transformation, the focus primarily rests on the internal dynamics arising from the state's approach to the economy. The adverse effects of the statist industrialization model on the capitalist circles deepened further during the War period, and the limitations of the statist industrialization model, particularly concerning investment and intermediate goods production, led to heightened reactions against statist policies from all sectors of the economy after the War. This, in turn, resulted in relatively more liberal principles within the capitalist circles and demands for integration into the global economy.

Keywords:

Turkish Economy, Turkish Economic History, Economic Sociology,

PDF

___

Akosman, İ. (1948). Kongrenin Bilançosu. Türkiye İktisat Mecmuası, (1948 Türkiye İktisat Kongresi Özel Sayısı), 4-9.
Akşam. C.H. Partisi Grubu İktisadi Muvazeneyi Tesis İçin Alınan Tedbirleri Tavsibetti. 8 Eylül 1946.
Alp, T. (2004). Kemalizm. Çetin Yetkin (Çev.). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Arslan, M. (2016). 2. Dünya Savaşı ve Türkiye’de Savaş Ekonomisi. Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 2(2), 1-14.
Avcıoğlu, D. (1976). Türkiye’nin Düzeni Dün-Bugün-Yarın (Birinci Kitap). İstanbul: Tekin Yayınevi.
Aydemir, Ş. S. (1966). İkinci Adam (1. Cilt 1884-1938). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Barkey, H. J. (1990). The State and the Industrialization in Turkey. Oxford: Westview Press.
Bilgişin, Ş. (1939) Türk İnkılabında Devletçilik ve Ticaret Serbestisi. CHP Konferanslar Serisi, Kitap: 8(3-18). Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
Boratav, K. (2005). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. Ankara: İmge Kitabevi.
Buğra, A. (2013). Devlet ve İş Adamları. İstanbul: İletişim Yayınları.
Chase-Dunn, C., Alexis Á. & Yuhao L. (2023). Waves of Structural Deglobalization: A World-Systems Perspective. Social Sciences, 12(5), 301-323.
Ellis, E. D. (1950). Turkey Looks Toward The West. Current History, 19(111), 282-286.
Gülalp, H. (1993). Kapitalizm Sınıflar ve Devlet. İstanbul: Belge Yayınları.
Günçe, E. (1981). Türkiye’de Planlamanın Dünü-Bugünü-Yarını. ODTÜ Gelişme Dergisi, 124(Özel Sayı), 117-133.
Gürsel, S. (1983). Dış Borçlar. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 2) (470-485). İstanbul: İletişim Yayınları.
Hale, W. (1980). Ideology and Economic Development in Turkey. Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies), 7(2), 100-117.
Hirschman, A. O. (1968). The Political Economy of Import-Substituting Industrialization in Latin America. The Quarterly Journal of Economics, 82(1), 1-32.
İnönü, İ. (1933). Fırkamızın Devletçilik Vasfı. Kadro Aylık Fikir Mecmuası, 22. (https://www.ismetinonu.org.tr/ismet-inonu-1933-1938.htm#_ftnref17, Erişim Tarihi:19.07.2023)
İşçi, O. (2019). Turkey and the Soviet Union during World War II: Diplomacy, Discord and International Relations. London: I. B. Tauris.
Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2007). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Krueger, A. (1974). The Political Economy of Rent Seeking Society. The American Economic Review, 64(3), 291-303.
Okyar, O. (1965). The Concept of Etatism. The Economic Journal, 75(297), 98-111.
Owen, R. & Pamuk, Ş. (2002). 20. Yüzyılda Ortadoğu Ekonomileri Tarihi. Ayşe Edirne (Çev.). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
Özgür, M. E. & Özveren, E. (2022). Turkey’s Attempt to Break the Fetters Before the Ladder was Kicked Away, 1929–1947. E. Özçelik & Y. Özdemir (Ed.), Political Economy of Development in Turkey (107-133). Singapore: Palgrave Macmillian.
Öztürk, A. (1987). Ekonomik Planlama. Bursa: Örnek Kitabevi.
Öztürk, İ. M. (2013). İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Olağanüstü Ekonomik Kararlar: Millî Koruma Kanunu ve Varlık Vergisi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 135-166.
Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Schick, I. C. & Tonak, E. (1998). Uluslararası Boyut: Ticaret, Yardım ve Borçlanma. I. C. Schick & E. A. Tonak (Ed.), Geçiş Sürecinde Türkiye (354-385). İstanbul: Belge Yayınları.
Tekeli, İ. & İlkin, S. (1977). 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi İdari İlimler Fakültesi, Yayın No: 30.
Tekeli, İ. & İlkin, S. (1981). Savaş Sonrası Ortamında 1947 İktisadi Kalkınma Planı, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Cilt: 1. Ankara: ODTÜ.
Tekeli, İ. & İlkin, S. (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi İdari İlimler Fakültesi, Yayın No: 39. Tekeli, İ. (1979). II. Dünya Savaşı Sırasında Hazırlanan Savaş Sonrası Kalkınma Plan ve Programları. ODTÜ Gelişme Dergisi, 124(Özel Sayı), 289-327.
Tezel, Y. S. (1982). Cumhuriyetin Döneminin İktisadi Tarihi 1923-1950. Ankara: Yurt Yayınları.
Timur, T. (2003). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş. Ankara: İmge Yayınları.
Toprak, Z (2022). From Globalization to Deglobalization: Nationalism and Economics in the Making of Modern Turkey. E. Özçelik & Y. Özdemir (Ed.), Political Economy of Development in Turkey (79-106). Singapore: Palgrave Macmillian.
Toprak, Z. (1982). Unutulan Kongre: 1948 Türkiye İktisat Kongresi. İktisat, (211–212), 37-43.
Toprak, Z. (2019). Türkiye’de Millî İktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tullock, G. (2004). The Selected Works of Gordon Tullock Volume 5: The Rent-Seeking Society. K. Charles (Ed.). Rowley. Indianapolis: Liberty Fund.
Tuna, S. (2007). Cumhuriyet Ekonomisinin İlk Devalüasyonu: 7 Eylül 1946. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 13, 86-121.
Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Ankara: Yurt Yayınları.
Türkay, M. (2003). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Dinamikleri. İktisadın Dama Taşlar: Ekoller-Kavramlar-İz Bırakanlar 3 (7-31). İstanbul: Kurtiş Yayınevi.
Ulus. Ecnebi Dövizleri İçin Tesbit Edilen Rayiçler. 8 Eylül 1946.
Vakit. İktisadi Muvazenemizi Yeniden Kurmak Yolunda Esaslı Bir Adım. 8 Eylül 1946.
Varlı, A. (2012). Kadro Dergisi Üzerinden Bir Deneme: Millî İktisattan Devletçiliğe. Öneri, 10(37), 167-174.