Ferda KARAGÖZ ÖZENÇ, Hülya DENİZ KARAKOYUN

Kalkınma İşbirliği ve AB Dış Yardımları: Türkiye Üzerine Sektörel Bir İnceleme

Bu çalışma, Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) ile bütünleşmesi sürecinde AB kurumları yardımlarının rolüne odaklanmaktadır. AB’nin ortak pazarını Doğu Avrupa ve Akdeniz ülkelerine doğru genişletme çabası, Türkiye’ye AB adaylığının çok öncesinden itibaren yönlenmekte olan resmi kalkınma yardımlarının (RKY) temelinde yer almaktadır. Bununla birlikte her bir dönemin özgül koşulları dış yardımın dağıtım amaçlarını, niteliğini ve sektörel kompozisyonunu belirlemektedir. 1963 yılında mali protokoller çerçevesinde aktarılan yardım fonları 1999’da tam adaylığın elde edilmesinden sonra Katılım Öncesi Aracı çerçevesinde yönlendirilmiştir. Bu çalışmada, ilk olarak gerek AB’nin bir donör ülke olarak Türkiye’nin dış yardım kaynakları arasındaki göreli önemi, gerekse Türkiye’nin AB yardımı alan ülkeler arasındaki yeri ve önemi tartışılmaktadır. Ayrıca AB’nin Türkiye’ye yönlendirdiği yardımlar, tarihsel bir perspektifle ele alınıp, yardımın sektörel kompozisyonunda zaman içerisinde ortaya çıkan değişimler, OECD Kalkınma Yardımları komitesi veritabanı, Avrupa Komisyonu ve Türkiye’deki ilgili bakanlıkların raporları ve Avrupa Yatırım Bankası verileri kullanılarak tespit edilmektedir. Buna göre, AB kurumları yardımlarının dağıtım amaçlarında bir ihracat pazarı olarak Türkiye’ye erişim sağlama amacının yanında özellikle AB adaylığı ile birlikte bölgesel entegrasyon sürecine dahil olunması neticesinde bölgesel kalkınma ve bölgesel eşitsizliklerin giderilmesi ve AB değerleri çerçevesinde hukukun üstünlüğü, demokrasi ve insan hakları temelinde uyumun sağlanması öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

AB Kurumları, Bölgesel Entegrasyon, Dış Yardım, Bölgesel Kalkınma

Development Cooperation and EU Foreign Aid: A Sectoral Analysis on Turkey

This study focuses on the role of foreign aid from EU institutions in the process of Turkey’s integration with the European Union (EU). The EU's endeavour to expand its common market towards Eastern European and Mediterranean countries has been at the core of official development assistance (ODA) to Turkey since well before its EU candidacy. However, the distinctive circumstances of each period determine the objectives, nature and sectoral composition of foreign aid. While aid funds were channelled under the financial protocols in 1963, they were begun to be directed under the Instrument for Pre-Accession after full candidateship was achieved in 1999. In this study, firstly, the relative importance of the EU as a donor country among Turkey's sources of foreign aid and Turkey's place and importance among EU aid recipient countries are discussed. The study also provides a historical perspective on the EU's aid to Turkey and identifies the changes in the sectoral composition of aid over time using the OECD Development Assistance Committee database, reports of the European Commission and the relevant ministries in Turkey, and data from the European Investment Bank. Hence, along with the goal of enabling entry into Turkey as a viable export market, other priorities of EU institutions in aid allocation include regional development, mitigating regional disparities, and fostering alignment with EU principles such as the rule of law, democracy, and human rights notably after Turkey's engagement in the regional integration process through its EU candidacy.

Keywords:

EU Institutions, Regional Integration, Foreign Aid, Regional Development,

PDF

___

Adar, S. (2021). EU Policies Towards Turkey and Avenues for Cooperation with the U.S.: Protecting Shrinking Democratic Spaces, Safeguarding Multilateral Principles. E-Paper, Istanbul: Heinrich Böll Stiftung.
Barca, F., McCann, P. & Rodríguez-Pose, A. (2012). The Case for Regional Development Intervention: Place-Based Versus Place-Neutral Approaches. Journal of Regional Science, 52(1), 134-152.
Bayraktar, F. (2002). Avrupa Birliğinin Bölgesel Kalkınma Politikası ve Bu Politikanın Aday Olarak Türkiye Açısından Anlam ve Önemi. Genel Araştırma Raporu. No: 02-5-14, Ankara: Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Araştırma Müdürlüğü.
Blomeyer, Sanz, Ackermann, R., Blomeyer, R., Perreau, E., Smit, J. & Malan, J. (2016). Turkey: How The Pre-Accession Funds Have Been Spent, Managed, Controlled and The Monitoring System?. Brussels: European Parliament Policy Department on Budgetary Affairs.
Bürgin, A. (2021). The European Commission’s role in EU-Turkey Relations. E. Turhan & W. Reiners (Ed.), EU-Turkey Relations: Theories, Institutions, and Policies (219-240). Cham: Palgrave Macmillan.
Can, E. & Akdenizli-Kocagül, D. (2008). Avrupa Birliği’nde Bölgesel Politikaların Gelişimi ve Yapısal Fonlar (1. Basım). TEPAV, Ankara: Matsa Basımevi.
Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü. (2020). Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği İstatistikleri. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/09/Mali-Bilgiler-31.05.2020.pdf
Dulupçu, M. A., Sungur, O. & Keskin, H. (2010). Bölgesel Kalkınmada Yeni Yaklaşımlar ve Türkiye'de Kalkınma Planlarına Yansımaları: Kalkınma Planlarının Yeni Teoriler Açısından Değerlendirilmesi. 6. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi, Ankara.
Eraydın, A. (2004). Bölgesel Kalkınma Kavram, Kuram ve Politikalarında Yaşanan Değişimler. Kentsel Ekonomik Araştırmalar Sempozyumu. Pamukkale Üniversitesi & DPT (Cilt I, 126-146).
European Commission. (2000). The Barcelona Process, Five Years on 1995-2000. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
European Commission. (2005). Euro-Mediterranean Partnership and MEDA Regional Activities. Brussels: Euromed Information Notes.
European Commission. (2008). European Union Public Finance (4th Edition). Belgium.
European Commission. (2014). European Union Public Finance (5th Edition). Luxembourg.
European Commission. (2018a). Draft Amending Budget No 5 to the General Budget 2018, Brussels. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52018DC0537&from=EN
European Commission. (2018b). Revised Indicative Strategy Paper for Turkey (2014-2020). Adopted on 10/08/2018, Brussels. https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/system/files/2018-12/20180817-revised-indicative-strategy-paper-2014-2020-for-turkey.pdf
European Commission. (2019). Communication from the Commission to The European Parliament and The Council. Third Annual Report on the Facility for Refugees in Turkey, Brussels.
European Commission. (2022). Programme Statemen-Instrument for Pre-Accession Assistance III. https://commission.europa.eu/system/files/2022-06/ps_db2023_ipa_h6.pdf.
European Council. (2017). EU and Egypt Adopt Their Partnership Priorities. Press Release. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2017/07/25/eu-egypt-adopt-partnership-priorities/
European Court of Auditors. (2018). EU Pre-Accession Assistance to Turkey: Only Limited Results So Far. Special Report No: 07. Luxembourg.
European Investment Bank. (2023). Financed Projects, 2023 Ocak. https://www.eib.org/en/projects/loans/index.htm?countries=TR, 24/01/2023.
European Union. (2018). Multi-Annual Country Action Programme for Turkey on Competitiveness and Innovation, Annex, Ocak 2023. https://www.gtai.de/resource/blob/43686/f96d214aed1dfbf7c3a3939f3d382329/pro201812215003-data.pdf
Hughes, J., Sasse, G. & Gordon, C. (2005). Europeanization and Regionalization in the EU’s Enlargement to Central and Eastern Europe the Myth of Conditionality. Newyork: Palgrave Macmillan.
IPA Temel Haklar. (2023). https://ipatemelhaklar.ab.gov.tr/ipa-temel-haklar-projeleri/, 20.08.2023.
Isaac, S. K. & Kares, H. E. (2017). The European Community Framing of the Mediterranean, 1970-1990, (Working Papers No: 1), Medreset. https://www.cidob.org/en/publications/publication_series/project_papers/medreset/the_european_community_framing_of_the_mediterranean_1970_1990.
Karabacak, H. (2004). Avrupa Birliği Mali Yardımları ve Türkiye İle Mali İşbirliği. Maliye Dergisi, 146, 69-106.
Kargı, N., (2009). Bölgesel Kalkınma Yaklaşımlarındaki Gelişmeler ve AB Perspektifi Altında Türkiye’nin Bölgesel Politika Analizi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 1(3), 19-39.
Karluk, S. R. (1994). Avrupa Birliği ve Türkiye (2. Basım). Beta A.Ş., İstanbul.
Koçak, S. Y. (2009). Ankara Anlaşması’ndan Müzakerelere Avrupa Birliği Mali Yardımları. Yönetim ve Ekonomi, 6(2), 133-146.
Koçberber, S. (2006). Kalkınma Ajansları ve Sayıştay Denetimi. Sayıştay Dergisi, 61, 37-55.
Koeth, W. (2014). The New Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA II): Less Accession, More Assistance?. (EIPA Working Paper, No: 2014/W/01), European Institute of Public Administration.
Kostadinova, P. (2009). Trading for Aid: European Union Development and Pre-Accession Assistance, Working Paper, The Second Conference on the Political Economy of International Organizations, January 29-31, 2009, in Geneva, Switzerland.
Krugman, P. (1991). Geography and Trade. Cambridge: MIT Press.
Kurtbağ, Ö. (2003). Avrupa-Akdeniz Ortaklığı: Barcelona Süreci. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 3(1), 73-92.
Lucas, R. E. Jr. (1988). On The Mechanics of Economic Development. Journal of Monetary Economics, 22(1), 3-42.
Massicard, E. (2009). Türkiye’de Bölgeselleşme Süreci. A. Kaya & F. Bafoil (Der.), Bölgesel Kalkınma ve Avrupa Birliği: Karabük, Valenciennes ve Katowice’nin Karşılaştırmalı Analizi (17-36). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Mirić, O. (2010). The Regional Policy of the European Union as an Engine of Economic Development. Belgrad: European Movement.
Muñoz, G. E. (2012). European Development Aid: How to be more effective without spending more?. Policy Paper, 57, Notre Europe.
OECD. (2022). Development Cooperation Profiles. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/c0ad1f0d-en/images/pdf/dcd-2019-2171-en.pdf
OECD/DAC Creditor Reporting System. (2023). https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=crs1#, 18.09.2023.
Peiffer, C. & Boussalis, C. (2017). Determining Aid Allocation Decision-Making: Towards A Comparative Sectored Approach. B. M. Arvin & B. Lew (Der.), Handbook on The Economics of Foreign Aid (45-63). Massachuetts: Edward Elgar.
Pike, A., Rodríguez-Pose, A.& Tomaney, J. (2006). Local and Regional Development. New York: NY: Routledge.
Reeves, T. (2005). Turkey’s Regional Policy on The Road to the EU. Turkish Policy Quarterly, 4(3), 1-13.
Republic of Turkey, Ministry of Industry & Trade. (2007). Regional Competitiveness Operational Programme, CCI No. 2007 TR 16 I PO 003, Ankara.
Resmi Gazete. (2005). Milletler Arası Andlaşma, EK3, Karar Sayısı: 2005/9586. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/11/20051117-7.htm,
Robb, C. (2004). Changing Power Relations in The History of Aid. L. Groves & L. Hinton (Der.), Inclusive Aid: Changing Power and Relationships in International Development (21-41). UK: Earthscan.
Romer, P. M. (1986). Increasing Returns and Long-Run Growth. Journal of Political Economy, 94(5), 1002-1037.
Sarıkamış Kaya, A. (2017) The Evolution of European Union Development Cooperation Policy Towards Sub-Saharan Africa: Achievements and Challenges. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 20(2), 183-191.
Şimşek, M. & Ergün, E. (2002). Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde Mali Protokollerin Yeri ve Önemi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 85-106.
T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı. (2012). Türkiye-AB Mali İşbirliği. AB Rehberleri No:8. https://www.ab.gov.tr/files/rehber/08_rehber.pdf
T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği. (2007). Avrupa Birliği-Türkiye Mali İşbirliği. Ankara. T.C. Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği. https://www.ab.gov.tr/files/SBYPB/ToplulukProgramlari/tp_sunumu.pdf
T.C. Sanayi Bakanlığı. (2023). Birinci Dönem Projeleri. https://rekabetcisektorler.sanayi.gov.tr/tr/projeliste/1
T.C. Ulaştırma Bakanlığı. (2023). https://ipa.uab.gov.tr/sikca-sorulan-sorular
Taş, R. (2006). AB’nin Yeni Mali Çerçevesi (2007-2013). Avrupa Çalışmaları Dergisi, 5(3)(Bahar), 131-157.
Tsoutsoplides, C. (1991). The Determinants of the Geographical Allocation of EC Aid to The Developing Countries. Applied Economics, 23(4), 647-658.
Yeğen, İ. (2009). AB Mali Yardımları ve AB’nin Yeni Üye Ülkeleriyle Türkiye Üzerine Ampirik Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı.
Yıldız, H. & Yardımcıoğlu, F. (2005). Türkiye’ye yönelik Avrupa Birliği mali yardımları ve aday ülkelerle karşılaştırılması, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 75-106.
Zanger, S. (2000). Good Governance and European Aid: The Impact of Political Conditionality. European Union Politics, 1(3), 293-317.