MÜSAVAT PARTİSİNİN 1911 – 1922 YILLARI ARASINDAKİ FAALİYETLERİ
1905
Rus Devrimi, Rusya hâkimiyetindeki diğer milletlerle birlikte Azerbaycan Türk’lerini
de etkiledi ve siyasi hayatlarında önemli gelişmeler sağladı. Rus Devrimi’yle kısıtlı
bir hürriyet ortamına kavuşan Türklerin kurmuş oldukları siyasi teşekküllerden
biri olan Müsavat Partisi, Azerbaycan siyasi hayatında en etkili ve en önemli teşkilat
olarak yerini almıştır. Müsavat Partisi, şiddetli baskılara maruz kaldığı için
faaliyetlerini gizli yürütmüş ve hatta lideri Mehmet Emin Resulzade baskılar dolayısıyla
parti çalışmalarını Azerbaycan dışından yönetmek zorunda kalmıştır. Fakat yine
de faaliyetlerine devam etmiş ve 1918 yılında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin
ilan edilmesinde en etkili unsur olarak kendisini göstermiştir. 1911 yılında resmen
kurulan Müsavat Partisi, Azerbaycan’ın 1920’de Sovyet işgaline uğramasıyla güç
kaybına uğramış ve 1922 yılında etkinliğini tamamen yitirmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Müsavat Partisi, Azerbaycan Türkleri, Mehmet Emin Resulzade, Rusya Çarlığı
Activities of Musavat Party Between 1911-1922
Besides nations who were under control
of Russia, 1905 Russian Revolution affected Azerbaijan Turks as well and brought
some important improvements in their life. Musavat Party one of the political
bodies, founded by Turks who gained a restricted independent
environment thanks to Russian Revolution,
became the most important and the most effective body in
Azerbaijan political enviranment. Musavat Part carried out its activities
secretly because it was exposed to severe pressure and even its
leader Mehmet Emin Resulzade had to manage the partys activities out of
Azerbaijan due to these pressures. However, he went on his duties and he became
the most effective person in declaring Republic of Azerbaijan in 1918. Musavat
Party which was founded officially in 1911 lost its power with Soviet invasion
in 1920 and in 1922 it became uneffective complately.
Keywords:
Musavat Party, Azerbaijan Turks, Mehmet Emin Resulzade, Tsarist Russia,
___
- Qasımlı, Musa, Azerbaycan Türklerinin Milli Mücadele Tarihi 1920-1945, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006. Acar, Kezban, 1905 Devriminin Genel Bir Değerlendirmesi, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, C:.13, Sa.24, (İstanbul-2008), ss.79-98.
- Alp, Alper, Azerbaycan’ın Sovyetleştirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara, 2004.
- Bal, Halil, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas İslam Ordusu, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2014.
- Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri, 19. Yüzyıl Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1996.
- Baykara, Hüseyin, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, Azerbaycan Halk Yayınları, İstanbul, 1975.
- Damirli, Mehman, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918 – 1920), Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C:.18, (Ankara-2002), s.148-156.
- Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
- Gömeç, Saadettin, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006.
- İmanov, Vügar, Azerbaycan – Osmanlı İlişkileri 1918 (Azerbaycan Belgelerine Göre), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2006.
- Keykurun, Naki, Azerbaycan İstiklal Mücadelesinden Hatıralar, İlke Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998.
- Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993.
- Mahmudov, Yaqub, Azerbaycan XalqCümhuriyyetiEnsiklopediyası, Lider Neşriyyat, C:.1, Bakü, 2004.
- Mahmudov, Yaqub, Azerbaycan XalqCümhuriyyetiEnsiklopediyası, Lider Neşriyyat, C:.2, Bakü, 2005.
- MEHMETZADE, Mirza Bala, Azerbaycan Misak-ı Millisi 28 Mayıs İstiklal Beyannamesinin Tahlili, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara, 2002.
- MEHMETZADE, Mirza Bala, Milli Azerbaycan Hareketi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara, 1991.
- Oruçlu, Meryem, Azerbaycan’da ve Mühaciretde Müsavat Partiyası’nın Faaliyetleri (1911-1992), Azerneşr Baskı, 2001.
- Resulzade, Mehmet Ali. “ Müsavat” Partisi’nin Kuruluşu”, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Sa:167, Ankara:1966.
- Resulzade, Mehmet Emin, Azerbaycan Cumhuriyeti, Haz.: Yavuz Akpınar, Azerbaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları, İstanbul, 1990.
- Resulzade, Mehmet Emin, İhtilalci Sosyalizm ve Demokrasi, Çev.: Ramin Cabbarlı, Doğu Kitabevi, İstanbul, 2014.
- Sarıahmetoğlu, Nesrin, Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.
- Süleymanlı, Ebulfez, Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2006.
- Sünbül, Tahir, Azerbaycan Dosyası 1, Kök Yayınları, Ankara, 1990.
- Şimşir, Sebahattin, Azerbaycan’ın İstiklal Mücadelesi, İQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2006.
- Qafarov, Vasif, Türkiye-Rusya İlişkilerinde Azerbaycan Meselesi 1917-1922, TEAS PRESS Neşriyyat Evi, İstanbul, 2018.
- Yagublu, Nesiman, “Mehmet Emin Resulzade”, Bakü, 1991.
- Yeşilot, Okan, Ateş Çemberinde Azerbaycan, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2015.
- ISSN: 1300-9702
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1987
- Yayıncı: Prof. Dr. Murat SUNKAR