HASANKEYF MÜZESİNDE BULUNAN ARTUKLU DEVRİNE AİT BİR GRUP MADENİ ESER

El sanatları içerisinde önemli bir kolu temsil eden ve kesintisiz bir üretim çizgisiyle gelişen maden sanatı, üretildiği dönem ve coğrafyanın sanatsal bakış açısına dair pek çok dinamiği içerisinde bulundurması açısından önem teşkil etmektedir. Taşınabilir kültür varlıkları niteliğindeki madeni eserler, coğrafi olarak temasta olunan farklı kültürlerle etkileşimin ve sanatın sınır alışverişinin gözler önüne serildiği özel bir grubu temsil etmektedir. Orta Çağ Anadolu’sunda maden sanatı adına en görkemli eserlerin, Konya ve Artuklu hâkimiyet sahasında gelişen maden atölyelerinde verildiği bilinmektedir. Çalışma konumuzun dönem sınırını oluşturan Artuklular Dönemi, yayılım gösterdiği coğrafya içerisinde yer alan zengin maden yatakları ve buna paralel olarak kurulan maden atölyeleri ile sanatsal ilkelere bağlı sayısız madeni eser örneklerinin verildiği özel bir periyodu işaret etmektedir. Artuklu Dönemi maden sanatı, yapım ve süsleme tekniklerindeki farklılıklar ile Anadolu maden sanatı içerisinde bölgesel birtakım üslup özelliklerinin doğuşuna katkıda bulunmuştur. Çalışmamıza konu olan altı eser, 2019 yılında kurulan Hasankeyf Müzesinde yer alan madeni eserler arasında Artuklu Dönemine ait eserlerin tespiti ile çalışmaya dâhil edilmiştir. Eserler, kullanılan malzeme, teknik, form, süsleme ve yazı unsurları açısından değerlendirmeye alınarak, sanat tarihi disiplini içerisinde bütün yönleriyle tanıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Artuklular, Güneydoğu, Müze, Maden Sanatı

A Group of Metalwork of the Artukid Period at Hasankeyf Museum

Metal art, which represents an important branch in handicrafts and develops with an uninterrupted production line, is important in that it contains many dynamics regarding the artistic perspective of the period and geography in which it was produced. Metal artifacts, which are portable cultural assets, represent a special group in which interaction with geographically contacted different cultures and exchange border of art are revealed. It is known that the most magnificent works in the name of metal art in medieval Anatolia were given in the mining workshops that developed on the Konya and Artukid dominance site. The Artuqids Period, which constitutes the period limit of our study, points to a special period in which numerous metal works related to artistic principles are given with the rich metal deposits in the geography where it spreads and the mining workshops established in parallel with this. Artukid Period metal contributed to the emergence of a some regional stylistic features in Anatolian metal art with differences in construction and decoration techniques. Six artifacts belonging to the Artuqid Period, which are the subject of our study, were selected from among the metal artifacts in the Hasankeyf Museum, which was established in 2019, and included in the study. The works were evaluated in terms of the materials, techniques, forms, decorations and writing elements used and tried to be introduced in all aspects within the discipline of art history.

Keywords:

Artuqids, Southeastern, Museum, Metal Art,

PDF

___

Altun, A. (1997). Artukoğlu Mimarlığı ve Sanatı. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde (144-145 ss.). C.1. Ankara: Yem Yayın.
Ateşoğulları, S. (2019). MÖ 3. Binyılda Anadolu’da Kuyumculuk Sanatı. F. Kulakoğlu, T. Yıldırım, T. Sipahi, V. Şahoğlu & L. Keskin. (Editörler). Uğur Silistreli Anı Kitabı: In Memoriam Uğur Silistreli: Studies On Anatolian Archaeology. Anadolu/Anatolia Supplements III.3 içinde (43-62 ss.). Ankara.
Barışta, H.Ö. (1998). Türk El Sanatları, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri Dizisi/192.
Başak, O. (2018). Diyarbakır Arkeoloji ve Etnografya Müzesi'nde Bulunan Selçuklu Çağına Ait İki Havan. Social Sciences Studies Journal, 4(26), 5710-5721.
Bedirhanoğlu, H.E. (2020). Artukluların Anadolu’da Hâkimiyetlerini Tesis Etme Süreçleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(1), 137-140.
Belli, O.& Kayaoğlu İ. G. (1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
Bilici, K. (1983). Anadolu Taş Tezyinatında Hayvan Üslûbu (Erken Devir Örnekleri Üzerine Bir Deneme). Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi (S.II), İzmir. 19-27.
Bilgi, Ö. (2004). Anatolia, Cradle Of Castings = Anadolu, Dökümün Beşiği, İstanbul: Döktaş Yayıncılık.
Coşkun, A. (1991). Artuklular. DİA. (C.III, s. 415-419), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Çalış, E. (2020). Şanlıurfa Müzesi’nde Bulunan Artuklu Dönemine Ait Bir Grup Sikke. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. C.18. S.3. 253-276.
Çeken, M. (1999). Anadolu Selçuklu Dönemi Maden Sanatı Türkiye Müze ve Özel Koleksiyonlarındaki Örnekler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
Çeken, M. (2006). Maden Sanatı. A. U. Peker ve Z. K. Bilici. (Editörler). Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Mimarlık ve Sanat) içinde (543-552 ss.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Çetin, Y. (2022). Mardin Savurkapı (Sitti Radviye) Hamamı'nda Bulunan Figürlü Taş Plastik Süslemelerin Türk Süsleme Sanatı İkonografisi Açısından Bir Değerlendirmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 53(6-25). 178-188.
Çoruhlu, Y. (1993). İslamiyet’ten Önceki Türk Sanatında Hayvan Mücadele Sahneleri. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal'a Armağan içinde (117-141 ss.). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2019). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi: Proto-Türk Devrinden, MS 14. Yüzyıla Kadar Efsanevi ve Yırtıcı Hayvanların Sembolizmi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Çoruhlu, Y. (2004). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Kitabevi.
Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Erginsoy, Ü. (1992). Maden Sanatı (Metalwork). G.ÖNEY (Editör). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları içinde (193-226 ss.). (7. Basım) Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Göktaş Kaya, L. (2008). Anadolu Maden Sanatı İçinde Artukluların Yeri. I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu.(25-27 Ekim 2007) Bildiriler Kitabı içinde (119-134 ss.). C. II, Mardin.
Kuban, D. (1995). Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Kuban, D. (2015). Sanat, Mimarlık, Toplum Kültürü Üzerine Makaleler. İstanbul: Boyut Yayınevi.
Öney, G. (1970). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Boğa Kabartmaları. Belleten. XXXIV(133). 83-100. Ankara.
Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. 3. Basım. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Öney, G. (1969). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Arslan Figürü. Anadolu (Anatolian) (XIII). 1-41. Ankara.
Parla, C. (2016). Diyarbakır Surlarında Artuklu Dönemi Figürlü Kabartmaları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. (33). 1-23.
Parla, C. Diyarbakır Artuklu Dönemi Urfa Kapısı’nın Figürlü Kabartmalarına İkonografik Yaklaşım. Turkish Studies (Elektronik). 10(6). 763 – 788. Ankara.
Turan, O. (2014). Selçuklu Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Tuncel, G. (2011). Türk Maden Sanatı Kronolojisinde İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Adet Pirinç Buhurdan. Milli Folklor Dergisi. (89). 257-264.
Yıldırım, S. (2003). Aslan ve Boğa Mücadelesi Kompozisyonu. Ankara Üniversitesi. Dil, Tarih ve Coğrafya Dergisi. (43). 1-13.
Yalçın, Ü. (2016). Anadolu Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış. Yer Altı Kaynakları Dergisi | Journal of Underground Resources. (9). 3-13.