İran İslam Cumhuriyeti: Tarihi, Siyaseti ve Demokrasisi

Ortadoğu ülkelerinin birçoğunda olduğu gibi İran’da da siyasal anlamda çalkantılar yaşanmaktadır. İslam’ı ön plana çıkaran ve devlet yönetim biçimini Şer-i hükümlere dayandıran İran, adını, Batı dünyasında, son on yıllardır terör ve insan haklarının ihlali konularında duyurmaktadır. Bunun yanı sıra İslam Cumhuriyeti olarak yönetilen İran’ın demokratik olup olmadığı da tartışılmaktadır. Bu çalışmanın amacı İran’ın demokrasi yolunda hangi aşamada olduğunu incelemek ve bugünkü İran’ı oluşturan temel öğeleri ortaya koyarak İran İslam Cumhuriyeti’nin siyasal kültür yapısını incelemektir. Bu çalışmada ilk olarak İran İslam Cumhuriyeti’nin temelini oluşturan siyasal, sosyal, kültürel ve etnik faktörler; tarihsel boyutlarıyla incelenecek, daha sonra İran’ın 30 yıllık Cumhuriyet hayatı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Demokratikleşme, İran İslam Cumhuriyeti, İran İslam Devrimi

As much of the Middle East Countries, political turbulences are also occured in Iran. Iran which brings Islam in the foreground and leans state administration type on Islamic judgement, has announced its name in the western world on terrorism and violation of human rights in the last decades. Furthermore it’s also discussed that Iran which is administered by Islamic Republic is democratic or not. The aim of this paper is to examine which level does Iran in democracy way and search the form of political culture of Iran by bringing up basic elements that creates today’s Iran. First, in this paper, political, social, cultural, and ethnical factors that underlying of Islamic Republic of Iran will be examined with historical dimensions, then thirty years of republic life will be evaluated.

Keywords:

Democratization, Islamic Republic of Iran, The Islamic revolution in Iran,

PDF

___

___ ___, “İran Niçin, Nereye?, Uluslararası Güvenlik ve Stratejik Araştırmalar Merkezi, http://busam.bahcesehir.edu.tr/rapordosya/Iran-nicin-nereye.pdf 25.11.2009. 2009, s.6. Erişim Adresi: Tarihi: Erişim
___ ___, “İran’ın Bölgesel Politikalarına Bakış”, Erişim Adresi: http://www.tasam.org/index.php?altid=426 Erişim Tarihi: 25.11.2009
ARAS, Bülent; “Ahmedinejad Başkanlığında İran’da Siyasal İktidarın Haritasını Çıkarmak”, Satranç Tahtasında İran Nükleer Program (Ed. Kenan Dağcı, Atilla Sandıklı), Tasam Yayınları, İstanbul, 2007.
ARI, Tayyar; Basra körfezi ve Ortadoğu’da Güç Dengesi 1978-1996, Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
ARI, Tayyar; Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2007.
ARMAOĞLU, Fahir; 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914–1990, (Cilt I:1914–1980), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1994.
AŞIK, Mehmet Ozan; “1851 Yılında Günümüze İran Eğitim Sisteminin Beklenmeyen Sonuçları”, Sosyoloji Dergisi, Sayı:16, Ankara, 2006
ÇEVİK, Halis; Uluslararası Politikada Ortadoğu, NKM yayıncılık, Konya, 2005.
ÇİTLİOĞLU, Ercan; “İran’ı Anlamak”, Uluslararası Güvenlik ve Stratejik Araştırmalar http://busam.bahcesehir.edu.tr/rapordosya/irani-anlamak.pdf 25.11.2009. İstanbul, 2009, Erişim Adresi : Erişim Tarihi
HALLİDAY, Fred; “İran Devrimi: Eşitsiz Gelişme ve Dinci Popülizm”(Çev. H. Erkan Sakallıoğlu), İran Devrimi Din, Antiemperyalizm ve Sol (Der. Serpil Üşür), Belge Yayınları, İstanbul.
HÜSEYİN, Asaf; İran’da Devrim ve Karşı Devrim(Çev. Taha Cevdet), Pınar Yayınları, 1988.
KEPEL, Gilles; Cihat İslamcılığın Yükselişi ve Gerilemesi (Çev. Haldun Bayrı), Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2001.
KIŞLALI, Ahmet Taner; Siyasal Sistemler Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
KÖSE, Rıza; Türk Basınında İran Reformcu Hareketi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2005.
LEWİS, Bernard; Ortadoğu , (Çev. Selen Y. Kölay), Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2006.
MOGHADAM, Val; “Anti Emperyalizm mi, Sosyalizm mi? İran’da Devrim ve Sol”, içinde İran Devrimi Din, Antiemperyalizm ve Sol (Der. Serpil Üşür), Belge Yayınları, İstanbul, 1992.
MUADDEL, Mansur; “İran’da Şii Ulema ve Devlet”, içinde İran Devrimi Din, Antiemperyalizm ve Sol (Der. Serpil Üşür), Belge Yayınları, İstanbul, 1992.
NİRAY, Nasır; “Petrol’ün Ortadoğu Siyasi Gelişmelerine Etkisi”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt:IV, Sayı:2, Elazığ, 2006.
POORBAGHER, Gholamreza; İran’da 1979 Devrimi’nden Sonra Egemenlik ve Siyasal İktidar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
SANDER, Oral; Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara,1996.
TAKEYH, Ray; Gizli İran: İslam Cumhuriyetinde Güç ve Paradox (Çev. Cem Küçük), Ekvator Yayınları, İstanbul, 2007.
TAŞKIN, Yüksel; Devrim Sonrası İran’da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi No: 39 (Ekim 2008).
TURAN, Kemal; “İran Nükleer Krizinde Bıçak Sırtında Siyaset”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Haziran 2008, Sayı 7.
VELİEV, Cavid; “İran’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri”, Cumhuriyet Strateji, 13 Haziran 2006, Sayı:50.
VELİEV, Cavid; “İran'ın Etnik Yapısı”, Cumhuriyet Strateji, 27 Haziran 2005, Sayı:52
YEŞİLTAŞ, Murat; “İran 2005”, Ortadoğu Yıllığı 2005, Ed. Kemal İnat; Ali Balcı, Nobel Yayınları, Ankara, 2006.
YILMAZ, Hakan; Tarih Boyunca İhtilaller ve Darbeler, Timaş Yayınları, İstanbul, 2002.