MUTASAVVIFLARIN YOKTAN YARATMAYA DAİR GÖRÜŞLERİ ÜZERİNE KELAMİ AÇIDAN BİR DEĞERLENDİRME

Bu çalışmada vahdet-i şühud ve vahdet-i vücud mekteplerinin yoktan yaratmaya dair görüşleri karşılaştırılmış ve Ehl-i sünnet’e uyumu incelenmiştir. Tartışma “yok”a şey denip denmeyeceğine dair karara göre şekillendiği için bu mesele de araştırılmıştır. “Zihni sübut” olarak da bilinen yokluğun varlığa dönüşüne dair görüşler karşılaştırılmış, âlemin kadim veya hadis oluşuna dair görüşler ele alınmıştır. Her iki tasavvuf mektebinin, “yok”un var edilişini Allah’ın kendini tanıtma isteğinin bir tezahürü olarak gördüğü ve bunun zat makamında değil, sıfat makamında gerçekleştiğine inandığı görülmüştür. Eski Yunan filozofları, yoktan yaratmayı reddederken İslam meşşaileri kabul etmiş ama onlar yokluğu hiçlik olarak görmemiştir. Mutezile de âlemin kendine şeylik atfedilebilen bir yokluktan var edildiğine inandığı için âlemin ezeli olduğunu iddia etmişlerdir. Ehlisünnet Allah’ın yoktan yaratmasını mutlak kudretini ifade etmesi bakımından daha tutarlı bulmuşlardır. Vahdet-i şühut mektebi, yokluğun vehim mertebesinde gölge fakat hakiki bir varlığa dönüştüğüne inanmakla Ehl-i sünnete paralel bir görüşü benimsemiştir. Hâlbuki vahdet-i vücud mektebi, yokluğu ilahi ilimde sabit özler kabul etmiştir. Bununla hiçlik manasındaki yoktan yaratmayı kabul etmemekle mutezileye yakın bir duruş sergilemişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Yokluk, Hiçlik, Sabit Özler, Varlık, Kadim

An Assesment of Views of Sufis on Creation from Nihility in Terms of Scholastic Theology

PDF

___

Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdülhâdî el-Cerrâhî, Keşfü’l-Hafâ, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
Aydın, Mehmet, Yaratılış ve Gayelilik, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991, Ankara.
Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tahir et-Temîmî, el-Fark Beyne’l-Fırak, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, el-Mektebetü’l-Mısriyye, Beyrut, 1990.
---------, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tahir et-Temîmî, Usûlü’d-Din, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts., (İstanbul 1346/1928 1. Baskısının Aynısı).
Bakıllanî, Ebû Bekir Muhammet b.Tayyib, el-İnsaf, el-İnsâf fî ma Yecibü İtikâduh ve lâ Yecûzu’l-Cehlü bih, thk. Muhammed Zâhid b. Hasen el-Kevserî, Mektebetu’l-Hanci, Kahire, 1993.
--------- Temhidü’l-Evâil fi’r-Redd ale’l-Mulhide ve’l-Muatılla ve’r-Rafıza ve’l-Havarıc ve’l Mutezile, tah. Muhammed Abdülhâdî Ebû Ride Mahmud Muhammed el-Hudayrî, Dâru’l Fikri’l-Arabî, Kahire, 1987.
Beyazi, Kemâlüddin Ahmed, İşârâtü’l-Meram an İbârâti’l-İmâm, Kahire, 1949.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, Şerhu’l-Mevâkıf, I-VIII, Kahire, 1325.
Cüveynî, İmâmü’l Harameyn Abdülmelik b. Abdillah, e’ş-Şâmil fî Usûliddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999.
Devvanî, Muhmmed b. Es’ad es-Sıddîki, Celâl, Kırımlı Yusuf Ziya Neşri, Amasyalı Rifat Bey Matbaası, 5. baskı, İstanbul, 1325.
Düzgün, Şaban Ali, Nesefî ve İslam Filozoflarına Göre Allah-Âlem İlişkisi, Akçağ yayınları, Ankara, 1999.
Gihami, Gerard, Mevsuat-ü Mustalahati’l-Kindî ve’l-Farabî, Mektabet-ü Lübnan, Lübnan, 2002.
Harputî, Abdüllatîf, Tenkîhu’l-Kelâm, fî Akaid-i Ehli’l-İslam, İstanbul, 1330.