Erdoğan SARITEPE, Ramazan AYDEMİR

HUKUK-İ AİLE KARARNAMESİ’NDE HANEFÎLER DIŞINDAKİ MEZHEPLERİN * GÖRÜŞLERİNE DAYANAN MADDELERİN DEĞERLENDİRİLMES

Bütün hukuk sistemlerinde olduğu gibi İslam Hukukunun da vazgeçilmez bir parçası olan AileHukuku, İslam tarihi boyunca ilk kez Osmanlı Devleti’nin son dönemine doğru, 1917 tarihinde,“Hukuk-i Aile Kararnamesi” adı altında müstakil bir kanun halinde tanzim edilmiştir. İlk olmaözelliğine sahip bu kararname hazırlanırken, Osmanlı Devleti’nde resmi olarak uygulanan Hanefimezhebi dışındaki mezhep ve İslam hukukçularının görüşlerinden de geniş çaplı faydalanılmıştır. Buçalışmada Hanefi mezhebi dışında diğer mezheplerden alınan maddeler ve alındığı mezhep veyaİslam hukukçuları tespit edilerek görüşleri değerlendirilecektir.

Evaluation of Substances Based on The Views of The Secrets Except The Hanefis in The Ottoman Law of Family Right

As in all other laws, Family law which is one of the indespensable part of Islamic law had been classified as under the name of “Family Law Decree” in the form of a seperate law in 1917 for the first time in the late periods of Ottoman State throughout the Islamic history. While this first decree was being prepared in Ottoman State, views of other sects and Islamic jurists’ were applied beside Hanefi Sect of Islam widely. In this study, the items taken from other sects apart from Hanafi sect or Islamic jurists will be determined and evaluated.

PDF

___

Asal, Ali, Mehmed Zihni Efendi’nin el-Vücûhu’l-milâh fî fusûli’n-nikâh adlı eseriyle Hukuk-ı Aile Kararnamesinin Mukayesesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayınlanmamış yüksek lisans tezi), 2014.
Aydın, M. Akif, İslam Osmanlı Aile Hukuku, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları No:11 İstanbul 1985.
--------M. Akif, ”Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihi Tekâmülü” Sosyo-kültürel değişme sürecinde türk ailesi, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu yayınları Ankara 1992.
Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-Cevherî el-Fârâbî (v.393), es-Sıhâh tâcü’l- luga ve sıhâhi’l- arabiyye, (Tahkik: Ahmed Abdülgaffur), Daru’l-İlm lil Melâyyîn, Dördüncü Baskı, Beyrut, 1987/1407.
Cin, Halil, Eski Hukukumuzda Boşama, Selçuk Üniversitesi Yayınları İkinci Baskı Konya 1988.
-------İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Yayınları İkinci Baskı, Konya,1988.
Cin, Halil-AKGÜNDÜZ Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, II, Selçuk Üniversitesi Yayınları İkinci Baskı, Konya 1995.
Çeker, Orhan, Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Mehir Vakfı Yayınları Üçüncü Baskı, 2016.
Dönmez, İbrahim Kâfi “Cünûn” Maddesi Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, VIII.
Durmuş, Ensar-YARGI, Mehmet Ali, "1917 Tarihli Osmanlı Hukūk-ı Âile Kararnâmesi’ne Yöneltilen Eleştiriler" Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2019): 312-363.
Durmuş, Ensar, 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi’ne Yöneltilen Eleştiriler, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi (yayımlanmamış yüksek lisans tezi) 2017.
Ebü’l-Kâsım, Ebi’l-Kasım Ubeydullah b. Hüseyin b. Hasan el-Cellâb el-Basrî (v.378), et- Tefrî‘, (Tahkik: Seyyid Kesrevî Hasan), Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, Birinci Baskı, Beyrut Lübnan 2007/1428.
Ebü’l-Kâsım, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kasım b. Yusuf el-Gırnâtî (v.892), et-Tâc ve’l-iklîl li muhtasari halîl, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Birinci Baskı 1416/1994.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 2010.
Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Varlık Yayınları, Yedinci Baskı, İstanbul, 1968.
Günenç, Halil, Büyük Şâfiî İlmihali, İlim Yayınları, İstanbul, 1988.
Haşimî, Ebû Ali Muhammed b. Ahmed b. Ebî Musa eş-Şerif el-Hâşimî el-Bağdâdî (v.428), el-İrşâd ilâ sebîli’r-raşâd, (Tahkik: Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî), Müessesetü’r-Risâle, Birinci Baskı yy. 1919/1419, s. 287.
İbn abidin, Muhammed Emin (h.1252), Hâşiyetu reddu'l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 2000.
İbn kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî (v.620), el-Muğnî, Mektebeti’l-Kahire, 1968/1388.
………………. el-Mukni‘ fî fıkhı’l-imâm ahmed b. hanbel eş-şeybânî (Tahkik: Mahmud Arnut) Mektebeti’s-Sivâdî li’t-Tevzî, Birinci Baskı Cidde, 2000/1421.
İbn manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddin İbn Manzûr el-Ensârî (v.711), Lisânü’l-arab, Dârü Sadr Üçüncü Baskı, Beyrut,1414.
İbn muflih, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed b. Abdullah b. Muhammed İbn Muflih (v.884), el-Mubdi fî şerhi’l-mukni‘, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1419/1997, İbn rüşd, Ebu Velid Muhammed b. Ahmed, b. Reşid el-Kurtubî İbn Rüşd el-Hafid (v.595),
Bidâyetü'l-müctehid ve nihâyetü'l-muktasıd, Dârü’l-Hadis, Kahire, 2004/1425. İmranî, ebi’l-hüseyin yahyâ b. Ebi’l-hayr b. Salim el-imrânî eş-şafi‘î el-yemenî (v.558), elbeyân fî mezhebi’l-imâmi’ş-şâfiî, (Tahkik: Kasım Muhammed Nuri), Dârü’l- Minhâc, Birinci Baskı, Cidde, 2000/ 1421.
Karaman, Hayreddin, Anahatlarıyla İslam Hukuku, On Beşinci Baskı, Ensar Yayınları İstanbul, 2011.
Kâsânî, Aladdin Ebû Bekr b. Mesud b. Ahmed el-Kâsânî el-Hanefi (v.587), Bedâiû’s-sanâi fî tertîbi şerâi, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, İkinci Baskı, yy 1986/1486.
Kılıç, Muhammed Tayyib, İslam Hukukunda Kanunlaştırma Olgusu, (yayımlanmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara, 2008.
……….. XVIII. YY. Diyarbakır Şeriyye Sicillerine Göre Osmanlı’da Kadının Hukuki Statüsü, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, Diyarbakır, 02-05 Kasım 2016 Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, Diyarbakır Valiliği Yayınları, 2017, Diyarbakır, s: 1301-1302.
Kılıç, Neslihan, Osmanlı Basınında Muhafazakâr Bir Kadın Dergisi Mürüvvet, Kriter Yayınları, İstanbul, 2019, s: 9-14.
Komisyon, Türkiye Diyanet Vakfı İlmihali, II On ikinci Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Ankara, 2007.
Malik, Malik b. Enes b. Malik b. Amir el-Asbehî el-Medenî (v.179), el-Mudevvene, Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, Birinci Baskı 1415/1994, Mâverdî, Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib (v.450), el-Hâvi’l kebîr fi fıkhî mezhebi’limâmi’ş- şâfiî (Vehuve şerhu muhtasari’l-müzenî), (Tahkik: ve Ta’lik: Şeyh Ali Muhammed Muavviz ve Şeyh Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd), Darü’l-Kütübi’lİlmiyye, Birinci Baskı, Beyrut, Lübnan, 1999/ 1419.
Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd, b. Mevdûd el-Mevsılî (v.683), elİhtiyâr li ta‘lîli’l-muhtâr, Matbaatü’l-Halebî, Kahire, 1937/1356, Müzenî, Ebû İbrâhim İsmail b. Yahya b. İsmail el-Mısrî (h.175-264), Muhtasaru’l müzeni fi furuî’ş-şâfiiyye, Dârü’l-Ma’rife, Beyrut Lübnan,1990/1410.
Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyeddin Yahya b. Şeref (v.676), Kitâbu’l mecmû’ (Şerhu’l mühezzeb li’ş-şîrâzî), (me‘a tekmileti’s-Sübkî ve’l-Muti‘î) Dârü’l-Fikr Cidde, Suudi Arabistan, ty. Özen, Şükrü, “İbn Şübrüme” maddesi Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi İstanbul, 1999.
Sa‘Lebî Ebû Muhammed Abdullah b. Ali b. Nasr es-Sa‘lebî el-Bağdadî el-Mâlikî (v. 422), et-Telkîn fi’l-fıkhi’l-mâlikî (Tahkik) Ebî Uveys Muhammed Buhubze el-Hüseynî et- Tatvanî Birinci Baskı, 1424/2004,
Sâbık, Seyyid, Fıkhu’s-sünne (Tercüme Heyet) Ayet ve Hadislerle İslam İlmihali ve İslam Hukuku, altıncı baskı, Pınar Yayınları İstanbul 2007.
Semerkandî, Ebû’l-Leys Nasr b. Muhammed b. İbrahim (v.375), Uyûnu’l-mesâil fî furûi’lhanefiyye, (Tahkik: Seyyid Muhammed Mühennî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1419/1998.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-Eimme es-Serahsî (v.483), el-Mebsût, Dârü’l-Marife, Beyrut, 1993/1414.
Şa‘Bân, Zekiyyüddîn, (Tercüme: İbrahim Kâfi Dönmez) İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkh) Dokuzuncu Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları Ankara 2007.
Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed bin İdris (v.204), el-Ümm, ikinci Baskı, Darü’l-Ma‘rife, Beyrut, 1990/1410.
Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf eş-Şîrâzî (v.476), el-Mühezzeb fî fıkhı’l-imâmi’ş-şâfiî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut Lübnan, ty. ………… Tabakâtü’l-fukahâ, (Tahkik: Dr İhsan Abbas), Dârü’r-Râidi’l-Arabî Birinci Baskı Beyrut, 1970.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb Şemsüddîn eş-Şirbînî (v.977), Dârü'l-kütübi'lilmiyye, Beyrut, 1415/1994.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Esam, Ebû Bekir” maddesi Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul, 1995.
Yazıcı, Abdurrahman, “Osmanlı Hukûk-ı Âile Kararnâmesi (1917) ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri”, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 19 Sayı: 62, 2015.
Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu'l-islâmî ve edilletüh, (Tercüme: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. Fehmi Ulus, Abdürrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız) 1990 İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Risale Yayınları İstanbul 1990.