Sabahat Filmer ve Binnaz Filmi: Sinemasal Bir Palimpsestte Gerçek, Kurmaca ve Kadınların Eylemliliği

Bu makale Osmanlı/Türkiye sinemasının erken döneminden iki kadının, biri temsili ve kurmaca, diğeri birinci ağızdan deneyime dayanan anlatılarına ve eylemliliklerin sinema tarihine olan katkılarına odaklanmaktadır. Bu iki kadından birisi, Türkiye film sektörünün ilk kadın prodüksiyon ve yönetmen yardımcısı Sabahat Filmer, diğeri ise Sabahat Filmer’in yapımında çalıştığı ve kopyasına halen ulaşabildiğimiz tek sessiz film olan Binnaz filmine adını veren filmin ana karakteri. İstanbul yapımı sinemada ilk “fettan kadın” örneği olaran Binnaz ile Sabahat’in önemli bir ortak noktası, ikisinin de İstanbul’un sinema endüstrisine 1919 senesinde adım atması. Binnaz filminin bu makale için önemi yalnızca Sabahat’in filmografisindeki ilk filmlerden birisi olması değil. Film, aynı zamanda Türkiye sinema tarihinden erişebildiğimiz hem kurmaca hem de sessiz tek kadın filmi olması açısından da değerli.

Anahtar Kelimeler:

erken sinema, feminizm, sinema tarihi, kadın filmleri, sessiz sinema

Sabahat Filmer and the movie Binnaz: Reality, Fiction and Women’s Agency in a Cinematic Palimpsest

This essay focuses on the narratives and agencies of two women in the early period of cinema in the Ottoman/Turkish lands. One of these narratives is representational and based on fiction, while the other is based on first-person experience. One of these two women is the first woman film producer and assistant director, namely Sabahat Filmer, while the other is the main character of the only surviving silent film for which Sabahat Filmer worked. Entitled Binnaz, named after its leading character, this film is said to feature the first “femme-fatale” of Turkish cinema. An important overlap of these two women is that both appeared in the Istanbul film industry in 1919. The value of Binnaz for this article lies not only in the fact that it is among the first feature-length films in Sabahat Filmer’s filmography. Binnaz is also invaluable because it is the only available silent fiction film about women in Turkish film history to date.

Keywords:

early cinema, feminism, film history, women's cinema, silent cinema,

PDF

___

Ahmed, Sara. Feminist Bir Yaşam Sürmek (İstanbul: Sel Yayıncılık, 2021).
Akad, Ö. Lütfi. Işıkla Karanlık Arasında: Anı (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004).
Akçura, Gökhan. 2004. Aile Boyu Sinema. İstanbul: İthaki.
And, Metin. “Yusuf Ziya Ortaç ve Tiyatro.” Hisar, 1967.
Arcan, Galip. “Mürebbiye Filmi.” Temaşa 17 (1919): 1–2.
Balan, Canan. “Imagining Women at the Movies: Male Writers and Early Film Culture in Istanbul.” In Doing Women’s Film History: Reframing Cinemas, Past and Future, ed. Gledhill Christine ve Knight Julia (Indiana: University of Illinois Press, 2015) 53–65.
———. “Changing Pleasures of Spectatorship: Early and Silent Cinema in Istanbul”(St Andrews, University of St Andrews, 2010).
Besin, Ömer ve İsmail Hacıfettahoğlu. Hanımefendilere Hilâl-i Ahmer’e Dair Konferans. (İstanbul: Türkiye Kızılay Derneği Yayınları 2009).
Başbakanlık Devlet Arşivleri, Zabtiye Nezareti, 621/109, 20 Ağustos 1908. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
Başbakanlık Devlet Arşivleri, Dahiliye Nezareti, 65/27, 12. 6 Ocak 1913. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
Başbakanlık Devlet Arşivleri, Mektubî Kalemi Defterleri, 1221/86 15 Aralık1916. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/
Bean, Jennifer M. “Trauma Thrills: Notes on Early Action Cinema.” Action and Adventure Cinema. (New York: Routledge: 2004): 17–30.
Bolton, Lucy. Film and Female Consciousness: Irigaray, Cinema and Thinking Women (Houndmills, Basingstoke, Hampshire ; New York, NY: Palgrave Macmillan, 2015).
Bozis, Yorgo, ve Sula Bozis. Paris’ten Pera’ya Sinema ve Rum Sinemacılar (İstanbul: YKY, 2014).
Çalıkuşu, Nevzat. “Bilge Olgaç Sinemasına Bir Bakış.” Ihlamur, no. 52 (2017): 46–54.
Çalışkaner, Mine. “Türkiye’de Seslendirme ve Sözlendirme Sorunu.” İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1987).
Çeliktemel, Özde. “Binnaz.” In Directory of World Cinema: Turkey. (London and New York: Intellect, 2013).
Doane, Mary Ann. Femmes Fatales: Feminism, Film Theory, Psychoanalysis (New York: Routledge, 1991).
Ekström, Anders. “Exhibiting Disasters: Mediation, Historicity and Spectatorship.” Media, Culture & Society 34 no: 4 (2012): 472–87.
Evren, Burçak. Sigmund Weinberg: Türkiye’ye Sinemayı Getiren Adam (İstanbul: Milliyet Yayınları, 1995).
———. Necip Sarıcı (Adana: Altın Koza Film Festivali Ulusoy Matbaa, 2013).
Evrensel. n.d. “Kendi Sesinden Sinemanın Sesi: Necip Sarıcı.” https://www.evrensel.net/yazi/89124/kendi-sesinden-sinemanin-sesi-necip-sarici-2-buyuk-sinema-ailesine-yesilcama-giris.
Filmer, Cemil. Hatıralar (İstanbul: Emek Matbaacılık, 1984).
Filmer, Sabahat. Atatürk Yolunda Büyük Adımlar (İstanbul: Gül Matbaası, 1983).
Galip Arcan.“Mürebbiye Filmi.” Temaşa 17 (1919): 1–2.
Gay, Volney P. Joy and the Objects of Psychoanalysis: Literature, Belief, and Neurosis. SUNY Series in Psychoanalysis and Culture (Albany: State University of New York Press, 2001).
Göktulga, Fahri Celal, Ahmet Cüneyt Issı. Kedinin Kerameti: Hikâye. (İstanbul: YKY, Yapı Kredi Yayınları, 2017).
Gordon, Paul. Dial “M” for Mother: A Freudian Hitchcock (Madison, N.J: Fairleigh Dickinson University Press, 2008).
Gunning, Tom. “The Cinema of Attraction[s]:” In The Cinema of Attractions Reloaded, ed. Wanda Strauven, (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2006), 381–88.
Hansen, Miriam. “Pleasure, Ambivalence, Identification: Valentino and Female Spectatorship.” Cinema Journal 25 no: 4 (1986): 6.
———. “Fallen Women, Rising Stars, New Horizons: Shanghai Silent Film as Vernacular Modernism.” Film Quarterly 54 no: 1 (2000): 10–22.
Herzog, Christoph. Istanbul - Kushta - Constantinople: Narratives of Identity in the Ottoman Capital, 1830-1930 (New York, Routledge, 2020).
Hirsch, Interviewed by Edward. “The Art of Fiction No. 143,” 1995. https://www.theparisreview.org/interviews/1505/the-art-of-fiction-no-143-susan-sontag.
Irigaray, Luce. Speculum of the Other Woman. (Ithaca, N.Y: Cornell University Press, 1985).