Muhammed Âbid el-Câbirî’nin Üç Bilgi Sistemi Teorisi Üzerine Eğitimsel Bir Analiz

Bu çalışmada Câbirî’nin “Üç Bilgi Sistemi” olarak ifade ettiği teorisinin eğitimsel açıdan analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu konunun seçiminde Câbirî’inin teorisinin en temelde İslam eğitim geleneği eleştirisiyle ilgili olduğu düşüncesi etkili olmuştur. Câbirî’nin doküman taraması yöntemiyle tespit edilen görüşleri literatürdeki çalışmalarla ve eğitim bilimleri alanına ait ilke ve kabullerle karşılaştırılmıştır. Câbirî’nin teorisinde İslâm kültürüne hâkim olan referans bilgi sistemlerinin sayısını üçtür: (1) “beyânî bilgi sistemi”, (2) “irfânî bilgi sistemi” ve (3) “burhânî bilgi sistemi”. Ona göre bu üç epistemolojik yaklaşım, tedvîn döneminden başlayarak, bütün zamanlarda ve bütün Müslüman toplumlarda, ayrı ayrı olarak, baskın biçimde bilgiyi üretme ve kullanma tarzı olmuştur. Câbirî üç bilgi sisteminin (beyânî, burhânî, irfânî) hem ayrı ayrı var olmasını hem de birbirleriyle karışmasını İslâm medeniyetinin bir türlü atlatamadığı entelektüel, siyasî ve kültürel buhranların nedenleri arasında görmektedir. Ona göre üç farklı bilgilenme sisteminin olması İslâm medeniyeti açısından toplumsal ve zihinsel parçalanma ile sonuçlanan bir krize neden olmuştur. Bu krizi aşmak için yegâne yol; rasyonaliteyi ön plana çıkaran, geçmişteki Mağribî felsefenin mirasını dikkate alan yeni bir yapılanma dönemine girmektir. Câbirî’nin İslâm kültüründe bilginin üretilmesi ve değerlendirilmesi konusundaki tespitlerinde eğitimsel açıdan bazı sorunlar bulunmaktadır. Onun insanın bütünlüğünü ve insanın Allah ve evrenle ilişki biçimlerini göz ardı ederek bilgi sistemlerinin birbirinden bağımsız, ayrık ve düşman sistemler gibi yansıtması bu sorunların başında gelmektedir. Belirli bir insan tasavvuru ortaya koymadan üretilmiş olan bu teoride epistemolojik yaklaşımların ortaya çıkışındaki psikolojik yönelimler göz ardı edilmiştir. Onun entelektüel becerileri doğrudan milliyet (kalıtım) ve coğrafya (sosyo-kültürel yapı) ile ilişkilendirmesi ise teorisinin diğer önemli bir sorunudur. Bütün bunların yanı sıra onun, tarihi süreçte bilgi sistemlerinin baskın oluşunda ya da bilgi sistemleri arasında gezinti yaşanmasında toplumsal ihtiyaçları ve dönemsel şartları yeterince tahlil edemediği de söylenebilir. Bu açıdan Câbirî’nin tarihi, felsefi ve sosyolojik perspektifinin yanı sıra eğitsel perspektifi de kullanması gerektiği görülmektedir. Eğer İslâm eğitim geleneğindeki yapılara ve uygulamalara detaylı bir biçimde eğilmiş olsaydı belli açılardan Câbirî’nin teorisi indirgemeci ve katı determinist olmaktan kurtulabilecekti. Zira Câbirî’nin bir kriz olarak gördüğü üç ayrı bilgi sisteminin mevcudiyeti eğitimsel perspektifle bakıldığında bazı açılardan fırsat olarak görünmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Din Eğitimi, Muhammed Âbid el-Câbirî, Beyânî Bilgi Sistemi, Burhânî Bilgi Sistemi, İrfânî Bilgi Sistemi

An Educational Analysis of Mohammed Abed Al-Jabri’s Theory of Three Knowledge Systems

This paper aims to analyze al-Jabri’s theory, which is expressed as the “Three Epistemological Systems”, from an educational point of view. The idea that Jabiri’s theory is mainly related to the criticism of the Islamic educational tradition has been effective in the preference of this subject. Al-Jabri’s views, which were determined by the document analyzing method, were compared with the studies in the literature and the principles and conventions of the educational sciences. In al- Jabiri’s theory, the number of reference knowledge systems that dominate Islamic culture is three: (1) “knowledge system of the bayān (explication)”, (2) “knowledge system of the burhān (demonstration)” and (3) “knowledge system of the ʿirfān (illumination)”. According to him, these three epistemological approaches, separately, have been the dominant way of producing and using knowledge at all times and in all Muslim societies, starting from the codification (tadwīn) period. Al-Jabri considers the existence of three knowledge systems (bayānī, burhānī, ʿirfānī) separately and their mixing with each other among the causes of intellectual, political and cultural crises that Islamic civilization could not overcome. According to him, the existence of three different epistemological systems caused a crisis that resulted in social and mental fragmentation in Islamic civilization. The only way to overcome this crisis is to enter a new period of construction that emphasizes rationality and takes into account the legacy of Maghribī philosophy in the past.There are some problems from an educational view in Jabri’s ideas about the production and evaluation of knowledge in Islamic culture. One of these problems is that he ignores the integrity of human beings and the way humans relate to God and the universe, and regards these knowledge systems as independent, separate and hostile systems. Psychological orientations in the emergence of epistemological approaches have been ignored in his theory, which was produced without revealing a certain conception of human. Another important problem of his theory is that he directly associates intellectual skills with nationality (heredity) and geography (socio-cultural structure). Moreover, it can be said that in the prevalence of knowledge/epistemo¬logical systems or in the alterations between knowledge/epistemological systems in the course of time, he could not sufficiently analyse the social needs and historical conditions. In this respect, it is seen that al-Jabri should use the educational perspective as well as his historical, philosophical and sociological perspective. If Jabri had elaborated on the structures and practices in the Islamic educational tradition, in certain respects his theory would have avoided being reductionist and rigidly deterministic. For the existence of three different epistemological systems, which Jabri sees as a crisis, seems to be an opportunity in some respects when viewed from an educational perspective.

Keywords:

Religious Education, Mohammed Abed Al-Jabri, Knowledge System of the Bayān, Knowledge System of the Burhān, Knowledge System of the ʿIrfān,

PDF

___

Arjmand, Reza. “İslâmic Education: Historical Perspective, Origin, and Foundation”. PDF: Springer International Publishing. Handbook of Islâmic Education. ed. Holger Daun vd. 3-32. International Handbooks of Religion and Education 7, 2018. https://doi.org/10.1007/978-3-319-64683-1_3
Avvâme, Muhammed. İmamların Fıkhî İhtilaflarında Hadislerin Rolü. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2011.
Aydın, Muhammet Şevki. Din Eğitimi Bilimi. İstanbul: Kimlik Yayınları, 2017.
Bauer, Thomas. Müphemlik Kültürü ve İslâm. çev. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
Baxter Magolda, Marcia.”Epistemological Reflection: The Evolution of Epistemological Assumptions from Age 18 to 30. Personal Epistemology: The Psychology of Beliefs about Knowledge and Knowing. ed. BarbaraHofer - Paul Robert Pintrich. 89-102. London: Lawrence Erlbaum Associates, 2002.
Bekiryazıcı, Eyüp. “İslâm Düşüncesi ve İşrâkîlik”. Eskiyeni 28(2014), 25-36.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Ahlaki Aklı. çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi, 2001a.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 2001b.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı.çev. Burhan Köroğlu vd. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001c.
Câbirî, Muhammed Âbid. Felsefî Mirasımız ve Biz. çev. A. Said Aykut. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 2003.
Carrel, Alexis. İnsan Denen Meçhul. çev. Refik Özdek. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1976.
Cheong, France. “Using a Problem-Based Learning Approach to Teach an Intelligent Systems Course”. Journal of Information Technology Education7(2008), 47-60. https://doi.org/10.28945/178
Eisenberg, Michael. “Information Literacy: Essential Skills for the Information Age”. Journal of Library & Information Technology 28/2 (2008), 39-47.https://doi.org/ 10.14429/djlit.28.2.166
Fazlıoğlu, İhsan. “Türkiye’de/Türkçede Felsefe: 7. Oturum”, Türkiye’de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar. ed. Mehmet Cüneyt Kaya. 201-228. İstanbul: Küre Yayınları, 2009.
Fazlıoğlu, İhsan. Kendini Bulmak. 6. Basım. İstanbul: Papersense Yayınları. 2018.
Gentner, Dedre - Holyoak, Keith. “Reasoning and Learning by Analogy.” The American Psychologist 52/1 (1997), 32-34. https://doi.org/10.1037/0003-066X.52.1.32
Gözütok, Şakir. “Tasavvufi Eğitimde Bilginin Elde Edilmesi”. Tasavvuf 2/6 (2001), 91-103.
Gözütok, Şakir. İslâm Medeniyetinde Eğitim Felsefesi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
Gutek, Gerald. Eğitim Felsefesi ve İdeolojik Yaklaşımlar. çev. Nesrin Kale. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2001.
Gümüş, Süleyman, “Câbirî’nin Arap-İslam Aklının Eleştirisi: Din Eğitimi Bağlamında Yeni Bir Okuma”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 2/2 (2021), 951-977. https://doi.org/10.18491/beytulhikme.1796
Hofer, Barbara -Pintrich Paul Robert. “the Development of Epistemological Theories: Beliefs About Knowledge and Knowing and Their Relation to Learning”. Review of Educational Research 67/1 (1997), 88–140. https://doi.org/10.3102/00346543067001088
Hofer, Barbara. “Epistemic Cognition As a Psychological Construct: Advancements and Challenges”. Handbook of Epistemic Cognition. ed. Jeffrey Greene vd. 19-38. New York: Routledge, 2016.
İbn Rüşd. Siyasete Dair Temel Bilgiler. çev. Muharrem Hilmi Özer. İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları, 2005.
İbn Tufeyl. Hayy b. Yekzan. 17. Basım. çev. M. Şerefeddin Yaltkaya - Babanzade Reşid, haz. Ahmet Özalp. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
İbn Haldûn. Mukaddime. çev. Halil Kendir. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
Kalın, İbrahim. “Dünya Görüşü, Varlık Tasavvuru ve Düzen Fikri: Medeniyet Kavramına Giriş”. Divan 29/2 (2010), 1-61.
Keskin, İbrahim. Bir Yapısalcı Olarak Muhammed Abid Câbirî’de Din-Kültür İlişkisi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Keskin, İbrahim. “Arap/İslâm Kültürünün Yapısalcı Analizinin İmkânı: Muhammed Âbid El-Câbirî Örneği”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2010), 255-274.
Lombardi, Marilyn. “Authentic Learning for the 21st Century: an Overview”. Educase Learning İnitiative. ed. Diana G. Oblinger.PDF:Educause Learning Initiative (ELI) 2007. http://alicechristie.org/classes/530/EduCause.pdf. Erişim: 31 Mayıs 2019.
Makdisi, George. İslâm’ın Klasik Çağında Din, Hukuk, Eğitim. çev. Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Makdisi, George. Ortaçağ’da Yükseköğretim. çev. A. Hakan Çavuşoğlu -Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
Meydan, Hasan. “Doktriner Düşünce ve Din Eğitimi: Anlamlı Öğrenme ve Bireysel Manevi Tecrübe Bağlamında Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016), 85-114.
Okumuşlar, Muhiddin. “5e Yapılandırmacı Öğretim Modeli ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi İşleniş Örneği”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2007), 171-184.
Özalp, Ahmet. Din Eğitiminde Bilgi Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Sahin, Abdullah. New Directions in İslâmic Education: Pedagogy and Identity Formation. Leicestershire: Kube Academic Publishing. 2013.
Say, Ömer. “Yapısalcılıktan Post-Yapısalcılığa Çoğulculuğun İnşası”. Akademik İncelemeler Dergisi 8/2 (2013), 331-346.
Swanson Troy. “Information Literacy, Personal Epistemology, and Knowledge Construction”. College & Undergraduate Libraries 13/3 (2006), 93-112. https://doi.org/10.1300/J106v13n03_07
Ulukütük, Mehmet. Muhammed Âbid El-Câbirî’de Din-Akıl İlişkisinin Epistemolojik Analizi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Ulukütük, Mehmet.”Felsefi Mirasımızı Bugün Yeniden Nasıl Temellük Edebiliriz? Cabiri’nin İslâm Düşüncesi Okuması Bağlamında Eleştirel Bir Soruşturma”. Felsefe Dünyası 63 (2016), 76-115.
Wood, Edward. “Review Problem-Based Learning”. Acta Biochimica Polonica 51/2 (2004), XXI–XXVI. https://doi.org/10.3108/beej.2004.03000006
Yıldırım, Arif. “Kelâmın İlim Anlayışı ile Filozofların İlim Anlayışının Mukayesesi”. Kelâmda Bilgi Problemi, ed. Orhan Şener Koloğlu vd. 243-249. Bursa: Arasta Yayınları. 2003.