Vahyin Bilimsel Temellendirme İmkânı

Müslüman düşüncesinde nübüvvet ve dinin diğer alanları ile ilgili klasik söylemler 19. ve 20. yüzyıllarda Batı kaynaklı felsefi düşüncelerin baskısı sebebiyle yeni bir söylemle dillendirilmeye başlanmıştır. Batı’nın pozitif bakış açısıyla İslam’a ve özelde nübüvvetle ilgili konulara yönelttiği eleştiri ve saldırıları karşısında yakın dönemdeki alimler nübüvvetin gerekliliğini ve nübüvvete duyulan ihtiyacı akli yönden ispatlamaya çalışmışlardır. Müslüman kültürde Allah’ın varlığı, evrenin ve varlıkların O’nun tarafından yaratıldığı olgusu akli delillerin yanında birçok bilimsel delille kanıtlanmaya çalışılmış olmasına karşın, nübüvvetin ve vayhin bilimsel delillerle ispatlama girişimleri ender görülen durumlardandır. Özellikle inanç konularına yönelik bilimsel temellendirme çalışması doğu kültürünün gündeminde yer almayan önemli ve cesur bir girişim olarak da görülmüştür. 19. yüzyıl Batı bilim insanlarının ve filozoflarının ruh ve benzeri konularda yaptıkları deneysel çalışmalar, hipnoz, manyetizma, dahilik, canlılar arasındaki iletişim ve içgüdü gibi konulardaki bilimsel açıklamalar, Müslüman düşünürlerin elini güçlendirmiş, vahyin bilimsel açıdan ispatlanabileceği girişimlerine sevk etmiştir. Bu çalışmada vahyin bilimsel temellendirme imkanı incelenmiştir. Batının pozitivist ve materyalist düşüncesinin maneviyata yönelik tehditkâr faaliyetlerinin özellikle İslam’a yönelik şüphe ve ithamları karşısında bir savunma refleksi olarak Yeni İlmi Kelam döneminde birçok ilmi faaliyetin üretildiği görülmektedir. Müslüman düşünürlerin Batı kültür ve bilimine karşı dönemin inanç sorunlarını çözme kapsamında vahyi faklı yorumlamaları İslâm düşüncesine yapılmış özgün katkı olarak değerlendirilebilir. Bu açıdan çalışmanın kapsamı Yeni İlmi Kelam dönemi ile sınırlandırılmıştır. Araştırmada Ferid Vecdî (öl. 1954) ve onun çağdaşı bazı düşünürler çerçevesinde vahye ilişkin farklı yaklaşımları, vahyin bilimsel olarak kanıtlama iddiaları ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Bu dönemde düşünürler vahiy olgusuna farklı yorumlar getirmişlerdir. Bu çalışmada Batı eksenli tazyiklerin Müslüman düşünürlerde oluşturduğu etkinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın ilgili dönemde vahyin sadece bu çerçevede ele alındığına dair bir iddiasının olmadığını belirtmek isteriz. Ayrıca çalışmada Kelam tarihinde duraklama ve gerileme döneminin akabinde yeni bir canlılığın gözlemlendiği Yeni İlmi Kelam döneminin fikri yapısının çeşitliliğinin ve söz konusu farklı girişimin bağlamının sergilenmesi de hedeflenmiştir. Araştırmanın sonucunda materyalist düşünürler tarafından ileri sürülen iddialara verilen cevaplarda Batılı düşünürlerin metodunun kullandığı görülmektedir. Nübüvvet, vahiy gibi birçok konuda ileri sürülen tezler, yine o tezlerin delilleriyle çürütülmeye çalışılmıştır. Bu dönemde peygamberlere gönderilen özel vahiyden ziyade, vahyin bir olgu olarak ele alındığını ve bilimsel temellendirme gayreti içerisinde olunduğu anlaşılmaktadır. Vecdî gibi düşünürlerin vahiy türü konuların bilimsel temellendirilmesi adına genel kabul görmeyen ve hâlihazırda savunulan teoriden öteye geçmeyen görüşlere sarıldıkları ve Batı kaynaklı bilgiyi bilim olarak algılayıp zaman zaman aşırı yorumlarda bulundukları görülmüştür. Nübüvvet ve vahyin bilimsel açıdan ele alınması, nübüvvet-medeniyet ilişkisine sosyolojik yaklaşım sergilenmesi, gelişen Batı kültür ve bilimine karşı İslâmi öğretilerin yeniden yorumlanması ve günün sorunlarına çözüm üretilmesi açısından bu tür girişimlerin İslâm düşüncesine yapılan özgün katkılar olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Nübüvvet, Yeni İlmi-Kelam, Vahiy, İlham

The Scientific Justification of Revelation

Classical discourses on prophethood and other fields of religion in Muslim thought began to be expressed in new forms in the 19th and 20th centuries due to the pressure of Western philosophical ideas. Recent scholars have tried to prove the necessity of prophethood and the need for it from a rational perspective against the criticism and attacks of the West and its positivistic point of view on Islam and precisely the issues related to prophethood. Even though the existence of God and the fact that He created the universe and beings have been tried to be proven with much scientific evidence in addition to rational proofs in Islamic thought, attempts to prove prophethood and revelation with scientific evidence are relatively rare. Scientific justification, especially on faith issues, has also been seen as an essential and courageous initiative that is not on the agenda of eastern culture. The experimental studies of 19th-century Western scientists and philosophers on the soul and similar subjects and their scientific explanations on issues such as hypnosis, magnetism, genius, and communication between living things and instinct strengthened the hand of Muslim scholars and led them to attempt to prove the revelation scientifically. In this study, the possibility of scientific justification of revelation has been examined. It is seen that many scientific activities were produced during the period of the New Discipline of Kalām as a defense reflex against the threatening actions of the West's positivistic and materialistic thoughts toward spirituality, especially against the suspicions and accusations against Islam. The different interpretations of the revelation by Muslim thinkers within the scope of solving the belief problems of the period against Western culture and science can be considered an original contribution to Islamic thought. In this respect, the scope of the study is limited to the period of the New Discipline of Kalām. Within this research, different approaches to revelation and claims of scientific proof of revelation are discussed and evaluated in the framework of Farīd Vajdī (d. 1954) and some of his contemporaries. In this period, different interpretations were made on the phenomenon of revelation by Muslim scholars. In this study, the effect of Western-oriented pressures on Muslim thinkers has been evaluated. Therefore, we would like to state that this study does not claim that the revelation was handled only within this framework in the relevant period. In addition, the study aims to exhibit the diversity of the intellectual structure of the New Discipline of Kalām period, in which a new vitality was observed after the discontinuance and regression period in the history of Kalām and the context of the different initiatives in question. As a result of the research, it is seen that the method of Western thinkers is used in the answers given to the claims made by materialist scholars. The theses on subjects like prophethood and revelation were tried to be refuted with the evidence of those theses. In this period, it is understood that the concept of revelation was discussed as a phenomenon rather than a special revelation sent down to the prophets, and an effort was made to establish a scientific basis. It has been seen that thinkers like Vajdī adopted views that do not go beyond the generally accepted and currently defended theory for the scientific justification of revelation-type subjects. Also, it has been seen that they perceive Western knowledge as science and sometimes make extreme comments. Such initiatives can be considered as original contributions to Islamic thought in terms of dealing with prophethood and revelation from a scientific point of view, exhibiting a sociological approach to the relationship between prophethood and civilization, reinterpreting Islamic teachings against the developing Western culture and science, and producing solutions to contemporary problems.

Keywords:

Kalām, Prophethood, New Discipline of Kalām, Revelation, Inspiration,

PDF

___

Abduh, Muhammed. Tevhid Risâlesi. çev. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınları, 1996.
Akgül, Mehmet. “Modernleşme Çağında İslam Dünyasının Değişim Süreci ve Din Alanında Yaşanan Kırılma (Bir Arka Plan Çözümlemesi)”. Makâlât 1 (1999), 59-69.
Arıkdal, Ergün. Ansiklopedik Metapsişik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1989.
Aslan, Abdülgaffar. “Kelâm’da İlhamın Bilgi Değeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2008), 25-45.
Aslan, Abdülgaffar. Kur’an’da Vahiy. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
Ayverdi, Samiha. Türk Tarihinde Osmanlı Asırları. İstanbul: Damla Yayınevi, 1977.
Badawi, Muhammd Zaki. The Reformers of Egypt: A Critique of al-Afghani, Abduh and Ridha. Slough: The Open Press, 1978.
Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
Bulut, İsmail. Nübüvvete Çağdaş Bi̇r Yaklaşım Muhammed Feri̇d Vecdi̇. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2021.
Bulut, İsmail. Şah Veliyyullah Dehlevi’nin Kelami Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi II. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
Corballis, Michael C. İşaretten Konuşmaya Dilin Kökeni ve Gelişimi. çev. A. Görey. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve ‘Reddiyeler’ Bağlamında İslâm-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 2 (1996), 1-94.
Çelebi, İlyas. “Mu’tezile’nin Klasik İslam Düşüncesindeki Yeri ve Modern Döneme Etkileri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 2/2 (2004).
Demirci, Muhsin. “Gaybî Bir Bilgi Kaynağı Olarak Vahiy”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-V Tartışmalı İlmî Toplantı. 11-12, 2002.
Draz, Muhammed Abdullah. en-Nebeü’l-azîm. Riyad: Dâru Tayyibe, 2000.
Düzgün, Şaban Ali. Din Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Düzgün, Şaban Ali. Seyyid Ahmed Han ve Entelektüel Modernizmi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Erdoğan, Mehmet. “İmam Şah Veliyyullah Dihlevî”. Huccetullâhi’l-bâliğa. 21-36. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Ertuğrul, İsmail Fenni. Hakikat Nurları. İstanbul, 1949.
Ertuğrul, İsmail Fenni. Kitâb-ı izâle-i şukûk. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2017.
Fazlurrahman. İslamî Yenilenme Makaleler I. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
Gerrig, J Richard - Zimbardo, G. Philip. Psikolojiye Giriş Psikoloji ve Yaşam. çev. Gamze Sart. Ankara: Nobel Yayıncılık, 19. Basım, 2012.
Gilson, Etienne. Tanrı ve Felsefe. çev. Mehmet Aydın. İzmir, 1986.
Gürün, O. A. “Psikoloji Sözlüğü”. İstanbul: İnkılap Kitabevi, ts.
Heykel, Muhammed Hüseyin. Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Vahdettin İnce. 2 Cilt. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2000.
Hourani, Albert. Çağdaş Arap Düşüncesi. çev. Latif Boyacı-Hüseyin Yılmaz. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. İstanbul, 1341.
Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi. İstanbul: Kitabevi, 1997.
Karaman, Hayrettin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Kutluer, İlhan. “Pozitivizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/335-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
Myers, Frederic. Human Personality. Cambridge: Longmans Press, 1903.
Nu’mânî, Şiblî. Asr-ı Saadet (İslâm Tarihi). çev. Ömer Rıza Doğrul. Eser Neşriyat, 1981.
Nu’mânî, Şiblî. İlm-i Kelâm-ı Cedîd. çev. S. Muhammed Takî F. Gilânî. Tahran: Eser Neşriyat, 1329.
Özakkaş, Tahir. Gerçeğin Dirilişine Kapı Hipnoz. Kayseri: Özak Yayınları, 1993.
Özervarlı, M. Sait. Kelamda Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM Yayınları, 1998.
Özervarlı, M. Sait. “Osmanlı Kelâm Geleneğinden Nasıl Yararlanabiliriz?” İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
Öztürk, Mustafa. Kur’an, Vahiy ve Nüzûl. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Renan, Ernest. “İslâm ve Bilim”. çev. Ziya İshan. Nutuklar ve Konferanslar. Ankara: Sakarya Basımevi, 1956.
Schultz, Duane P. - Ellen, Sydney. Modern Psikoloji Tarihi. çev. Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
Sıddıkî, Mazharuddin. İslâm Dünyasında Modernist Düşünce. İstanbul: Dergah Yayınları, 1990.
Sunar, Cavit. “Madde ve Ruh Hakkında Birkaç Söz”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XX (1975), 21-52.
Suyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fi ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut, ts.
Süleyman, Gezer. Kur’an’ın Bilimsel Yorumu (Bir Zihniyet Tahlili). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
Toku, Neşet. Türkiye’de Spiritüalist Felsefe. İstanbul: Kum Saati Yayınları, 2012.
Uludağ, Zekeriyya. Şehrebenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi ve Spiritüalizm. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. Selçuk Yayınları, 1966.
Vecdî, Muhammed Ferîd. Alâ Itlâli’l-mezhebi’l-mâddî. Kahire: Dâiratü’l-maarif, 1931.
Vecdî, Muhammed Ferîd. Dâ’iretü’l-maârifi’l-karni’l-ışrîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 3. Basım, 1971.
Vecdî, Muhammed Ferîd. el-İslâm dînun âmmun hâlidun. Kahire: Dâ’iretü Maârifi’l-Karni’l-Işrîn, 1932.
Vecdî, Muhammed Ferîd. es-Sîratü’l-Muhammediyye tahte davi’l-ilmi ve’l-felsefe. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyyetü’l-Lübnaniyye, 1993.
Vecdî, Muhammed Ferîd. min meâlimi’l-İslâmiyye. Kahire: ed-Dâru’l-Mısrıyyetü’l-Lübnaniyye, 1994.
Watt, W. Montgomery. İslamî Tetkikler İslam Felsefesi ve Kelâmı, (Islamic Philosophy and Theology). çev. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
Watt, William Montgomery. İslami Hareketler ve Modernlik. çev. Turan Koç. İstanbul: İz Yayınları, 1997.
Yavuz, Kerim. Psikanalizde İlk Dini Gelişmelerin Değeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1987.
Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/98-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Zürkânî, Muhammed Abdulazîm ez-. Kur’an İlimleri Menâhilu’l-‘İrfân Tercümesi (Menâhilu’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân). çev. Halil Aldemir - Ramazan Şahan. İstanbul: Beka Yayınları, 2015.
Zürkânî, Muhammed Abdulazîm ez-. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.
“Meydan-Larousse”. İstanbul: Meydan Yayınları, 1990.