Cemaat konulu bir dosya ile yeniden okuyucu karşısın-dayız. Bu kavram çeşitli toplum ve kültürlerde farklı oluşumlar için kullanılagelmiştir. Toplum ve birey iki-lemi tarih içerisinde hep bu kavramla ilişki içerisinde olmuş, cemaat ya da kollektivite önemini korumuştur. Din söz konusu olduğunda da aslolan birey değil, top-luluk olarak gözükmektedir. Nitekim tarih boyunca çe-şitli dini yapılara, oluşumlara, kültürlere ve tezahürlere bakıldığında bu, rahatlıkla görülebilir. Ne var ki, bu-günkü, özellikle de entelektüel -daha doğrusu popüler entelektüel- yaklaşımlara göre din birey temellidir. Yani bu noktada dinin Tanrı ile insan -tabii birey insan!- ara-sında bir durum olduğu şeklinde bir kalkış noktasından hareket edilen yaklaşımlar söz konusu olmaktadır.